پدیدآورنده : جواد محدثی
منبع: حکمت های عسکری

امام حسن عسکری علیه السلام فرمود:

قَلْبُ الْأَحْمَقِ فِی فَمِهِ وَ فَمُ الْحَکِیمِ فِی قَلْبِهِ؛

دل احمق در دهان اوست، و دهان حکیم و فرزانه در قلب اوست.

تحف العقول، ص ۴۸۹
شرح حدیث

حکیمان و فرزانگان، همیشه توصیه کرده اند که انسان باید زبان خود را از بیهوده گویی حفظ کند و پیش از سخن گفتن، بیندیشد و حرفهایش متکی به فکر و آینده نگری باشد.

کسی که بی درنگ و بدون تأمّل سخن می گوید و به عواقب آن نمی اندیشد، «احمق» است. و کسی که پیش از گفتار، می اندیشد و درست و نادرست و خیر و شرّ سخنش را می سنجد، عاقل و حکیم است.

تشبیهی که در این حدیث به کار رفته، زیبا و عمیق است. این که دل در دهان باشد، یعنی بی فکر و تأمل حرف زدن. و اینکه دهان در قلب باشد، یعنی سنجیده و با فکر حرف زدن.

اولی کار جاهلان و بی خردان است و دومی شیوه ی حکیمان و فرزانگان. هم پرحرفی ناپسند است، هم حرف دروغ و ناروا، هم فحش و ناسزا، هم کلام بی جا، هم سخن درباره ی آنچه نمی دانیم، هم حرفی که مایه ی رنجش خاطر کسی شود، یا آبرویی را ببرد، یا فتنه ای را برانگیزد، یا دو نفر را با هم دشمن سازد، یا موجب اختلاف گردد.

درمان همه ی اینها، دم فروبستن از سخن نسنجیده و بی فکر است.

وقتی حضرت علی علیه السلام می فرماید:

«إذا تَمَّ العَقْلُ نقَصَ الکلامُ» (بحارالانوار، ج۶۸، ص ۲۹۰.).

وقتی خرد کامل گردد، سخن کاسته شود.

تأکید بر این نکته است که زبان در اختیار گوینده باشد و هر حرفی را نزند.

آیا همه حرفهایی که می زنیم،‌ لازم و مفید است؟

با کاستن از سخنان بی ثمر، «لغزشهای زبانی» خود را کمتر کنیم.