محارم جمع محرم، یعنی کسانی که به دلیل خویشاوندی، هرگز نمی توانند با یکدیگر ازدواج کنند. قرابتی که موجب محرومیت می شود بر سه گونه است؛ نسبی، رضاعی و سببی. (1)

الف – نسبی
هفت دسته از مردان و زنان فامیل به شرح زیر با یکدیگر محرمند:
محارم مرد:
1- مادر، مادر بزرگ پدری و مادری به بالا
2- دختر و نوه های دختری و پسری تا آخر
3- خواهر
4- دختر خواهر و نوادگان او تا آخر
5- دختر برادر و نوادگان او تا آخر.
6- عمه و عمه های پدران و مادران به بالا
7- خاله و خاله های پدران و مادران به بالا
محارم زن:
1-پدر، پدربزرگ پدری و مادری به بالا.
2- پسر و نوادگان پسری و دختری تا آخر.
3- برادر
4- پسر برادر و نوادگان او تا آخر
5- پسر خواهر و نوادگان او تا آخر
6- عمو و عموهای پدران و مادران به بالا
7- دایی و دایی های پدران و مادران به بالا(2)
توضیح 1: در دسته های یاد شده تفاوتی نیست بین این که افراد از طریق پدر و مادر یا از طریق یکی از آنها با یکدیگر خویشاوند باشند.(3)
توضیح 2: در حرمت ازدواج، تفاوتی میان نسبت شرعی و غیرشرعی نیست؛ یعنی هر یک از افراد یاد شده در جدول، اگرچه از راه نامشروع نیز به دنیا آمده باشد، نمی تواند با نامبردگان ازدواج کند.(4)

ب- رضاعی
اگر کودکی، شیر غیر مادر خود را با شرایط خاصی بنوشد، به آن زن (دایه) و بستگان او محرم می شوند که به آن، محرم رضاعی یا شیری گفته می شود.

شرایط شیرخوارگی محرمیت
1- شیر دایه، محصول زایمان و آمیزش شرعی و حلال باشد. بنابراین اگر زنی بدون زایمان کودک را شیر بدهد یا از راه زنا زایمان کند، به کودک محرم نمی شود.
2- کودک، شیر را به طور مستقیم از پستان بمکد. اگر شیر را در دهانش بدوشند یا در ظرفی بدوشند و به او بدهند، محرم نمی شود.
3- دایه هنگام شیر دادن، زنده باشد؛ بنابراین اگر کودک، همه یا برخی از نصاب شیرخوارگی را از زن مرده تغذیه کند؛ سبب محرمیت نمی شود.
4- سن شیرخوار از 24 ماه قمری، تجاوز نکرده باشد.
5- کمیت و کیفیت شیر خوردن به سه شکل زیر باشد:
الف- آن قدر شیر بخورد که گوشتش بروید و استخوانش محکم شود.
ب- یک شبانه روز، غذایش منحصر در شیر دایه باشد.
ج – یا 15 مرتبه به طور مکفی ومتوالی شیر دایه را بنوشد.(5)

احکام شیرخوارگی
– کودک باید 15 مرتبه از یک زن شیر بنوشد و اگر چند مرتبه از یک زن و چند مرتبه از زن دیگر شیر بنوشد، گرچه شوهر آن دو، یک نفر باشد، سبب محرمیت نمی شود.
– همچنین دایه باید 15 مرتبه شیر را از یک شوهر به کودک بدهد؛ بنابراین اگر مثلا 8 مرتبه را از زایمان برای یک شوهر و 7 مرتبه را از زایمان برای شوهر دوم به یک کودک شیر دهد، محرم نمی شود.(6)
– هرگاه شیرخوارگی با همه ی شرایط، تحقق یافت، دایه و شوهرش، پدر و مادر رضاعی کودک شیرخوار می شوند و پدران و مادران آن ها اجداد کودک محسوب می شوند و فرزندانشان برادران و خواهران رضاعی کودک شمرده می شوند- چه آن ها که پیشتر به دنیا آمده اند و چه آن ها که بعدا به دنیا می آیند- و در واقع، کودک شیرخوار، یکی از فرزندان این خانواده به حساب می آید و کلیه ی کسانی که در جدول گذشته برشمردیم از راه شیرخوارگی بر این کودک محرم می شوند.(7)
– پدر اصلی کودک رضاعی، نمی تواند با هیچ یک از فرزندان پدر رضاعی او ازدواج کند؛ چنان که نمی تواند با فرزندان نسبی مادر رضاعی کودک، ازدواج کند.(8)
– اگر مادر بزرگی، نوه ی دختری خود را با شرایط یاد شده شیر بدهد، مادر کودک بر همسرش حرام می شود و عقد ازدواج آن ها باطل می گردد.(9)
– اگر کسی در تحقق شیرخوارگی یا برخی از شرایط آن از نظر کمی و کیفی تردید داشته باشد باید بنا را بر عدم محرمیت بگذارد.(10)

ج- سببی
پیمان زناشویی نیز، سبب محرمیت میان برخی از افراد دو فامیل می شود که در جدول زیر آمده است:
کسانی که به داماد ، محرم می شوند:
مادر و مادربزرگ های عروس به بالا
دختر زن ( نادختری) و نوه های او تا آخر*
زن پدر( نامادری)
زن پسر (عروس)
نواده های پسری زن تا آخر
کسانی که به عروس، محرم می شوند:
پدر و پدر بزرگ های داماد به بالا
پسرشوهر (ناپسری ) و نوه های او تا آخر
شوهر مادر (ناپدری)
شوهردختر (داماد)
نواده های دختری شوهر تا آخر(11)

احکام محرمیت سببی
– مرد نمی تواند بدون اجازه ی همسر خود با دختر برادر یا دختر خواهر او ازدواج کند.(12)
– ازدواج با دو خواهر در یک زمان جایز نیست؛ خواه خواهران نسبی باشند یا رضاعی و خواه ازدواج دائم باشد یا موقت . پس اگر با یکی از خواهران ازدواج کند. عقددومی باطل است و اگر هر دو را با یک عقد بخواهد به ازدواج خود درآورد یا صیغه ی عقد آن ها را همزمان اجرا کنند، عقد هر دو باطل است.(13)
– اگر زن و مردی از یکدیگر جدا شوند و با افراد دیگری ازدواج کنند، دختر و نوه های پسری و دختری زن بر شوهر اول و پسر نوادگان پسری و دختری مرد بر همسر اول او محرم هستند.(14)
– اگر زنی را به عقد خود درآورد ولی با او آمیزش نکند و او را طلاق بدهد، یا این که پیش از آمیزش بمیرد، می تواند با دختر آن زن ازدواج کند.(15)
– اگر کسی با زن شوهرداری زنا کند، خواه مسلمان باشد یا نامسلمان، پس از جدا شدن از شوهرش، به هیچ عنوان نمی تواند با او ازدواج کند.(16)

موانع دیگرازدواج
علاوه بر آنچه یاد شده برخی موارد دیگر نیز مانع ازدواج زن و مرد می شود که عبارتند از:

1-کفر و ارتداد
ازدواج زن مسلمان با مرد کافر و مرد مسلمان با زن کافر، جایز نیست؛ چه به طور دائم، به طور موقت، ولی ازدواج موقت مرد مسلمان با زن اهل کتاب، مانند یهودی و مسیحی جایز است.(17)
اگر یکی از زن و شوهر یا هر دو با هم از دین برگردند و مرتد شوند؛
الف- اگر پیش از عروسی باشد، ازدواج آن دو باطل می شود.
ب- اگر بعد از عروسی باشد و شوهر، مرتد فطری گردد، ازدواج باطل می شود.
ج- اگر زن بعد از عروسی مرتد شود- خواه فطری یا ملی* یا شوهر بعد از عروسی، مرتد ملی گردد. باطل شدن ازدواج متوقف بر پایان یافتن عده است. و اگر طی این مدت آن که مرتد شده، توبه کند، ازدواج به قوت خود باقی خواهد ماند.(18)

2- ازدواج در حال احرام
اگر مردی در حال احرام زنی را برای خود عقد کند، و بداند که عقد در حال احرام، حرام است، آن زن برای همیشه به او حرام می شود، خواه عقد دائم باشد یا موقت، خواه زن نیز در حال حرام باشد یا نباشد، خواه مرد خود صیغه خوانده باشد یا وکیل؛ و اگر نداند عقد در حال احرام، حرام است، عقدی که خوانده باطل است، ولی حرمت ابدی نمی آورد.(19)
در مسأله ی یاد شده تفاوتی نیست بین این که احرام برای حج واجب باشد یا مستحب؛ یا این که احرام برای عمره ی واجب باشد یا مستحب، یا اینکه حج و عمره برای خودش باشد یا نیابت از دیگری.(20)

3- دشمنی و غلو
ازدواج زن یا مرد باایمان با کسی که به طور علنی، دشمن اهل بیت علیهم السلام است و به آنان ناسزا می گوید و یا درباره ی آنان غلو و زیاده روی می کند و آنان را خدا یا پیغمبر می داند، جایز نیست.(21)

4- سه طلاقه
مردی که سه بار زنش را طلاق دهد، دیگر نمی تواند با او ازدواج کند، مگر مرد دیگری به عنوان محلل- با شرایط خاصی – با او ازدواج کند و او را طلاق دهد و اگر نه بار همسرش را طلاق دهد و در این بین دو محلل با وی ازدواج کنند ، طلاق نهم، سبب حرمت ابدی می شود.(22)
هم چنین اگر مردی، نسبت زنا به همسرش بدهد یا منکر فرزندی نوزاد او شود با آداب و شرایط خاصی – که اصطلاحا «لعان» نامیده می شود آن زن حرمت ابدی می یابد.(23)

5- عمل شنیع
موارد زیر، سبب تحریم همیشگی ازدواج می شود:
– زنا با زن شوهردار (که توضیح آن گذشت)
– زنا با زنی که در عده ی طلاق به سر می برد.(24)
– لواط؛ که سبب تحریم دایمی ازدواج فاعل با مادر، خواهر با دختر مفعول می شود.(25)

پی نوشت :

1- ر.ک : تحریر الوسیله ، ج 2، ص 262.
2- همان، ص 263- 264.
3- همان، ص 263 -264.
4- همان، ص 265، مسأله ی 2.
5- همان، ص 265-267، مسأله 1-5.
6- همان، ص 267، مسأله ی 5.
7- همان، ص 268، مسأله ی 7.
8- همان، ص 271، مسأله ی 12.
9- همان، ص 272، مسأله ی 1.
10- همان، ص 275، مسأله ی 5.
* این نوع محرومیت در صورتی تحقق می یابد که مرد با همسر خود، آمیزش کرده باشد.
11-تحریر الوسیله، ج 2، ص 277، مسأله ی 1-3 و توضیح المسائل، مسأله ی 2389.
12- همان، ص 278، مسأله ی 9.
13- همان، ص 280، مسأله ی 15.
14- تحریرالوسیله، ج 2، ص 278، مسأله ی 4 و توضیح المسائل مسأله ی 2389.
15- همان، ص 277، مسأله ی 3.
16- همان، ص 281، مسأله ی 22.
17- همان، ص 285.
*مرتد فطری کسی است که یکی از پدر و مادر او در حال انعقاد نطفه ی وی مسلمان بوده و بعد از بلوغ اظهار اسلام کرده سپس از اسلام برگشته است.
و مرتد ملی کسی است که از پدر و مادر در کافر به دنیا آمده و بعد از بلوغ نیز اظهار کفر کرده، سپس مسلمان شده و دوباره کافر شود.
18- تحریر الوسیله، ج 2، ص 286، مسأله ی 5.
19- همان، ص 278، مسأله ی 12.
20- همان، مسأله ی 13.
21- همان، ص 286، مسأله ی 7.
22- تحریر الوسیله، ج 2، ص 284، مسأله ی 12.
23- همان، ص 288، مسأله ی 16.
24- همان، ص 281، مسأله ی 23.
25- همان، مسأله ی 24.
منبع:کتاب فقه خانواده