حجت الاسلام والمسلمین محمود رستگاری
طی مباحثی که در مقالات گذشته حجت الاسلام عنوان شد، به این نتیجه رسیدیم که ثمره خانه و خانواده ای بهشتی، فرزند و فرزندانی صالح، سعادتمند وبهشتی است وبالعکس، اگر درخانه یا خانوده ای مهر وصفا وصداقت جای خود را به تنفر، خشم و خیانت دهند، به جهنمی مبدل می شود که شراره های آن حاصلی جز فرزندانی شر و ناصالح نخواهد بود؛ این که بهره مندی از یک جامعه برین وپیشرفته مستلزم دارا بودن یک خانواده سالم و صالح است.اگر مادران و پدران در اندیشه بهره مندی از فرزندانی شایسته هستند، باید قبل از همه چیز به فکر بذر و زمینی سالم باشند و به منظور تربیت درست اخلاقی واسلامی آن ها، نهایت تلاش و همت خود را انجام دهند. در این بحث وسلسله بحث های آینده، خدمت خوانندگان عزیز بر آن شدیم تا اولاً جایگاه، ارکان واعضای خانواده و دوماً منزلت ومسئولیت هر یک از آن ها را بیان کنیم. دراین مقاله به جایگاه پدر نمونه وسعادتمند ورسالت و مسئولیت وی می پردازیم. این که بعد از ازدواج، هدف های مشترک اولویت اول می شوند وهدف های فردی تحت الشعاع آن قرار می گیرند که این اولویت، همان تربیت صحیح اخلاقی، عاطفی، انسانی و اسلامی فرزندان است ودراین راستا باید مسئولیت های یک زندگی مشترک تقسیم شود تا پدر ومادر هر یک وظایف خود را به نحو احسن ایفا کنند.
خانه و خانواده 2 رکن اولیه واساسی دارد که رکن اول زوج«مرد» ورکن دوم زوجه«زن» است که با پیوند ازدواج وتشکیل زندگی مشترک، نقش آن 2 آغاز می شود و با استمرار آن و تولد فرزند وتکثیر نسل وتوسعه اعضای خانواده، تکمیل می شود وزوج وزوجه عنوان پدر ومادر پیدا می کنند. بنابراین، عناصر تشکیل دهنده خانواده عبارتند از: پدر،مادر، فرزند یا فرزندان ؛ این مجموعه در واقع نخستین هسته و سلول تشکیل دهنده نهادهای اجتماعی است وبه بیانی دیگر، این واحد کوچک «خانواده»، شکل دهنده وسازنده یک جامعه بزرگ بوده وجایگاهی رفیع دارد. اگر بخواهیم در ابعاد وسیع فردی واجتماعی به بررسی جامعه ومعضلات مربوطه به آن بپردازیم، باید ابتدا از ریشه وبنیان به بحث و بررسی در رابطه با خانواده بپردازیم، به عبارتی دیگر، داشتن جامعه ای متعال وبا فضیلت، نیازمند خانواده هایی بهشتی، سالم وانسان ساز است.

تعریف وتأکید قرآن بر رکن اول خانواده ؛ پدر

قرآن شریف به عنوان کتابی انسان ساز و راهنما درهمه جوانب زندگی انسان، برای رکن اول خانه و خانواده یعنی مرد، عناوین قابل تأملی بیان کرده که به توضیح برخی از آن ها می پردازیم:
1- زوج (جفت): خداوند در سوره رم، در آیه 21 می فرماید: « خلق لکم من انفکسم ازواجا»، یعنی همسرانی از جنس خودتان برای شما آفریدیم.
2- اَب (پدر): که در قرآن کریم، 125 بار با اشکال مختلف به کار رفته و در آیات، از پدران نمونه و مقام و رسالت آن ها سخن گفته شده است.
3- والد (زاینده): که درسوره بلد، آیه 3 به پدر وپسر سوگند خورده؛ و والد وما ولد.
4- قوام(سرپرست): خداوند در سوره نساء آیه 34 می فرماید: الرجال قوامون علی النساء، یعنی مردان، سرپرست ونگهبان زنان اند. چنانچه مفسران در تفسیر این آیه نیز گفته اند.
خانواده، یک واحد کوچک اجتماعی است ومانند یک جامعه، بزرگ، باید رهبر و سرپرست داشته باشد واگراین موقعیت درنظام خانواده به مرد داده شده، به خاطر خصوصیاتی است که در مرد آفریده شده، مانند:
الف: ترجیح قدرت تفکر مرد بر نیروی عاطفه واحساسات، برعکس زن که از نیروی احساسات وعواطف بیشتری بهره مند است.
ب: داشتن توان و نیروی جسمانی بیشتر، برای اداره خانواده ودفاع ازحریم آن.
به علاوه تعهد مرد در برابر زن وفرزندان در مورد پرداخت هزینه های زندگی و پرداخت مهریه وتأمین زندگی آبرومندانه برای اهل خانه، این حق را به او می دهد که وظیفه سرپرستی به عهده اش باشد. تفسیر نمونه (ج3. ص4/2) ناگفته نماند در ماده 1105 قانون مدنی نیز آمده در روابط زوجین، ریاست خانواده از خصایص شوهر است.
لباس (پوشش وزینت): که در سوره مبارکه بقره، آیه 187 به مردان خطاب کرده : «شما (مردان) لباس آن ها (زنان) وزینت و سبب حفظ زنان هستید.» دراین آیه، زن و شوهر به لباس یکدیگر تشبیه شده اند، زیرا لباس از یک سو انسان را از سرما و گرما وخطر و برخورد اشیاء به بدن حفظ می کند واز سویی عیوب او را می پوشاند و همچنین زینتی برای بدن آدمی است. در واقع همسران، یکدیگر را از انحراف ها وافتادن به فساد وهرزگی حفظ می کنند وعیوب هم دیگر را می پوشانند و از طرفی، وسیله راحتی و آرامش یکدیگرند و هریک، زینتی برای دیگری محسوب می شود.

10 فضیلت یک زوج موفق از دیدگاه قرآن

درسوره مبارکه احزاب، آیه 35، برای زوج موفق و پدر خانواده والبته برای زوج صالحه و زنی پارسا درنظام خانواده، 10 ویژگی بیان می فرماید:
1- مردان و زنان مسلمان
2- مردان وزنان با ایمان
3- مردان وزنان مطیع فرمان خداوند
4- مردان وزنان راستگو
5- مردان و زنان صابر وشکیبا
6- مردان وزنان با خشوع
7- مردان وزنان انفاق کننده
8- مردان و زنان روزه دار
9- مردان و زنان پاکدامن
10- مردان وزنان یاد کننده خدا
خواننده عزیز، به راستی اگر در نظام خانواده، پدر ومادر، این 10 فضیلت را داشته باشند، آیا محصول این خانواده فرزندانی بهشتی وسعادتمند نیست؟ آیا از این خانه، ذریه طیبه به جامعه تحویل داده نخواهد شد؟ مسلماً پاسخ مثبت خواهد بود.

3 پدر نمونه و وظیفه شناس قرآن

در 2 سوره لقمان و بقره خداوند از 3 پدر نمونه و وظیفه شناس (ابراهیم، یعقوب ولقمان) یاد می کند . در سوره بقره ازحضرت ابراهیم (ع) و یعقوب (ع) می گوید:
«ابراهیم ویعقوب در واپسین لحظه های عمر خویش، فرزندان خود را به این آیین وصیت کردند : فرزندان من! خداوند این آیین پاک را برای شما برگزیده است و جز به آیین اسلام (تسلیم دربرابر فرمان خدا) از دنیا نروید.»
در 2 سوره طه وتحریم، پیامبر(ص)، مؤمنان را در جایگاه پدر مخاطب قرار داده و رسالت ومسئولیت خطیر پدری و سرپرستی را نسبت به خانواده بیان می کنند.
درسوره طه، آیه 132 می فرماید: وامر اهلک بالصلاه واصطبر علیها، (خانواده خود را به نماز فرمان ده وبر انجام آن شکیبا باش).
مفسران گفته اند، پیامبر (ص) برای این که به این فرمان جدی، لباس عمل بپوشانند، هر روز به درخانه خدیجه و علی (ع) درمکه می آمدند ومی فرمودند:
«نماز، خداوند می خواهد پلیدی را از شما اهل بیت دور کند وشما را کاملاً پاکیزه فرماید: » (المیزان.ج4.ص241)
خداوند در سوره تحریم آیه 6 می فرماید: « ای کسانی که ایمان آورده اید، خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسان ها و سنگ هاست، نگه دارید.» از این آیه این طور برداشت می شود که سرپرست خانواده(پدر)، در قبال همسر وفرزندان خویش، مسئولیت سنگینی دارد وموظف است تا آن جا که می تواند در تعلیم وتربیت آن ها بکوشد، آن ها را از گناه باز دارد و به نیکی دعوت کند.
پس از نزول این آیه، یکی از یاران پیامبر(ص) سؤال کرد: «چگونه خانواده خود را از آتش دوزخ حفظ کنیم؟» حضرت فرمودند: «آن ها را به آنچه خدا دستور داده، فرمان دهی و از آنچه وظیفه ات بوده، کوتاهی نکنی.» علی (ع) نیز در تفسیر این آیه فرمودند: « به خود وخانواده تان نیکی بیاموزید و آن ها را ادب کنید.»
(المیزان .ح19.ص293)

جایگاه و رسالت پدر با ایمان درکلام نورانی پیشوایان دین

علاوه بر آیات قرآن کریم، درکلمات نورانی نبی گرامی اسلام (ص) ودیگر پیشوایان دین در مورد پدر نمونه وجایگاه و رسالت وی، به نکات عمیق و دقیقی برخورد می کنیم که به 2 نمونه بسنده می شود:
ابراهیم بن محمد همدانی می گوید: «به امام باقر (ع) نوشتم: «یابن رسول الله (ع)، مرد شایسته برای انتخاب همسر باید دارای چه ویژگی هایی باشد؟»
حضرت (ع) با خط مبارک شان مرقوم فرمودند:
«پیامبر (ص) فرموده اند: وقتی مردی به خواستگاری آمد وبررسی کردید دارای اخلاقی پسندیده است وپایبند به دین و ارزش های دینی است، درنگ نکرده ودخترتان را با او تزویج کنید».
دربیانی دیگر امام صادق (ع) وقتی درمورد ازدواج سخن می گفتند، فرمودند: همسر همراه، هم دل و هم فکر، کسی است که عفت «به معنای غیرت» دارا بوده وتوان اداره زندگی را داشته باشد؛ از بیان حضرت استفاده می شود که در آمدی داشته باشید که توان به دوش کشیدن بار یک زندگی معمولی را داشته باشد.
پیامبر(ص) در خطاب به مردم چنین فرمودند: «ای مردان، زنان درنزد شما امانت اند ومدیریت وسرپرستی آنان در خانه به عهده شماست، آن ها را شما از خدا به امانت گرفته اید و با کلمات خدایی، آنان بر شما حلال شده اند، بنابراین برشما حقی دارند. پس شرایط زندگی و رفاه نسبی را برای شان فراهم سازید». (بحار الانوار . ج100.ص245حدیث 22)
بنابراین یک مرد نمونه درخانه، مردی با ایمان، با عفت وبا غیرت و فراهم آورده شرایط مناسب به منظور رفاه همسر و اعضای خانواده، پدری پارسا، تلاش گر، مسئول، مربی وارسته ودلسوز برای اهل خانه و فرزندان است که مسئول در قبال فکر وعمل فرزندان و راهنمای مناسب و مسئولیت پذیر برای فرزندانی آراسته به ادب واخلاق است. چنانچه حضرت علی (ع) نیز به فرزند خود فرمودند: «من مأمورم تو را حفظ کنم. تو از وجود من واز جنس منی، تو از خود من هستی و درهمه جوانب، نسبت به تو مسئولیت دارم.»
منبع: نشریه شهرزاد،ش 22.