یکی از راه های کاهش اختلافات خانوادگی و طلاق، دقّت د رهنگام انتخاب همسر است. از راه تحقیق درست و منطقی می توان به استحکام خانواده کمک کرد. به طور طبیعی انسان هر چیزی را می خواهد انتخاب کند، به لحاظ این که در مورد آن می خواهد هزینه نماید، سعی می کند با مشورت و سؤال و تحقیق، بهترین را انتخاب کند.
در امر ازدواج، تحقیق مهم ترین فاکتور به حساب می آید. ما درازدواج دو نوع تحقیق داریم:
1. تحقیق اوّلیه.
2. تحقیق اصلی.

1. تحقیق اوّلیه:
بیشتر مسأله ی همتایی خانوادگی از جهت دینی و فرهنگی مد نظر است و سؤال های اوّلیه در باره ی سنّ، تحصیلات، خدمت نظام وظیفه (در آقایان) و شهر محلّ زندگی، در همان تماس تلفنی برای قرار خواستگاری پرسیده می شود.

2. تحقیق اصلی:
پس از خواستگاری و جلسات گفت وگوی پسر و دختر انجام می شود؛ زیرا این تحقیق برای رفع ابهامات است و ابهامات به طور معمول پس از گفت وگو و آشنایی بیشتر ایجاد می شود؛ بنابراین، تحقیقات اوّلیه به طور کامل درست نیست؛ زیرا:
الف) احتمال زیادی وجود دارد که پسر، پس از جلسه ی اوّل، پاسخ منفی دهد.
ب) احتمال بسیاری هست که دختر، پس از دیدن پسر و گفت وگوی اوّلیه نپسندد.
ج) وقت زیادی در تحقیقات اوّلیه از تحقیق کننده از بین می رود.(1)

از چه کسانی تحقیق کنیم؟
1. مُعّرف (او کسی است که دختر یا پسر را معرّفی می کند و می تواند بهترین اطلاعات را به خانواده ی دختر یا پسر بدهد.)
در ازدواج فامیلی، به خاطر شناخت کامل نسبت به هم، تحقیق کمتری لازم است.
2. همکاران پسر و یا همکاران والدین. (در صورت شاغل بودن.)
3. سر پرستان محلّ کار؛
4. دوستان وآشنایان؛
5. همسایگان؛
6. خویشان و فامیل؛
7. افراد وابسته به خانواده؛ (دامادها، عروس ها)
8. در صورت تجربه از ازدواج قبلی، با همسر قبلی او.

در چه زمینه هایی باید تحقیق کرد؟
محورها وموضوعات قابل طرح در تحقیق، برای افراد متفاوت است و با حسّاسیت ها و ابهامات پیش آمده در گفت وگوها سؤال های بیشتری مطرح می گردد؛ امّا به طور کلّی و برای همه، تحقیق در باره ی موضوعات ذیل راهگشا است:

1. خانواده:
با توجّه به این که فرد، شاخه ای از شاخه های خانواده، و محصول آن است و ویژگی های اخلاقی و شخصیّتی خود را از طریق وراثت و تربیت از آن می گیرد، اگر خانواده ی او خوب باشد تا حد زیادی می توان به محصول آن هم اطمینان یافت.

2. رفتار اجتماعی:
کسی که رفتار اجتماعی مناسبی دارد، بدین معنا است که آبرو برایش مهم است و از این که رفتارهای ناشایستی در اجتماع داشته باشد، از مردم خجالت می کشد. به طور مثال: هرگز در خیابان داد نمی زد. و به همسرش بی حرمتی نمی کند.

3. دوستان:
انسان به طور قطع در اعتقاد، اندیشه، نقش و شخصیّت خود، ازدوستانش اثر می پذیرد.
تو اوّل بگو با کیان زیستی من آن که بگویم که تو کیستی

4. ارتباط فامیلی:
از نزدیکانش بپرسید که واپسین دیدارش با آنان کی بوده است؟ (ضعف ارتباطات فامیلیث، نشانه ی بی توجّهی به صله ی رحم است).

5. مسئولیت پذیری:
از دوستانش در باره ی مسئولیت پذیری او بپرسید. این که آیا در مسافرت های جمعی ودوستانه، مسئولیت هایی را می پذیرفته یا از تن دادن به مسئولیت می گریزد؟

6. عمل به تعهّدات:
از دوستان و همکاران او بپرسید که او چقدر در مقابل تعهداتی که داشته و یا قول هایی که داده به آن عمل کرده است.

7. رعایت حقوق دیگران:
از همسایگان می توانید سؤال کنید: چقدر حقوق دیگران را رعایت می کرده است؟(2)

چرا بعضی ها د رتحقیقات حقایق را نمی گویند؟
الف) برای آن که دردسری برایشان پیش نیاید.
ب) برخی به لحاظ شرعی احتیاط می کنند، اعتقاد دارند تجسّس و غیبت جایز نیست.
ج) بعضی ها عادت دارند هر وقت زن و شوهر، تحت شرایطی با هم اختلاف پیدا می کنند، بلافاصله به فردی که درتحقیق نظر داده یا معرّف بوده، نفرین و یا از او به صورت تلفنی یا حضوری گله می کنند. همین طرز تلقی باعث می شود بعضی افراد حقایق را نگویند.

سؤال های خواستگاری
مهم ترین قسمت در فرایند خواستگاری (دوره ی نامزدی) گفت و گوی دختر و پسر است که متأسّفانه به گونه ای شایسته و بایسته به آن توجّه نمی شود. در برخی از مناطق کشور اصلاً اجازه گفت وگو به دختر و پسر نمی دهند. در برخی خانواده ها، اجازه ی گفت وگو می دهند، مشروط بر این که در حضور دیگران باشد و در بعضی از خانواده ها، اجازه ی گفت وگو می دهند؛ ولی با دادن پیام های پی در پی، در دختر و پسر اضطراب ایجاد می نمایند.
دلیل مخالفت برخی از خانواده ها شاید این باشد که دین مقدّس اسلام این گونه ارتباطات را نمی پسندد؛ درحالی که اسلام با گفت وگوی دختر و پسر نامحرم ونگاه کردن به یکدیگر و خلوت آنان، با رعایت ضوابط شرعی، مخالفتی ندارد؛ به ویژه اگر این ارتباطات به قصد ازدواج باشد.
گفت وگو را جدّی بگیرید. خجالت نکشید و رودربایستی نداشته باشید. تمام سؤال هایی را که در زندگی آینده ی شما تأثیر گذار است از طرفتان بپرسید. همان گونه که اگر در جلسه ی خواستگاری، پدر خانواده حضور نداشته باشد، حتماً علّت عدم حضور او را سؤال می کنید.(3)

تذکّرات مهم در گفت وگوی دختر و پسر در ازدواج
1. سؤال های خود را روی کاغذی بنویسید تا مطلبی از قلم نیفتد و از این کار خجالت نکشید.
2. پاسخی را که طرف مقابل می دهد ثبت کنید.
3. سعی کنید از ضبط (صوتی وتصویری) خودداری کنید چون باعث نگرانی درخانواده خواهد شد.
4. در صورت داشتن بیماری حاد بیماری خاصّ جسمانی، روحی، روانی، ابتلا به اعتیاد و یا مصرف سیگار، حتماً آن را مطرح کنید.
5. بیماری های جزء یا بیماری هایی که سال قبل داشته اید و الآن درمان شده است، لازم نیست گفته شود.
6. رابطه ی قبلی با جنس مخالف به هر شکلی و در هر اندازه، در صورتی که دیگران اطلّاع دارند یا احتمال آشکار شدن آن به وسیله ی طرف مقابل وجود دارد باید گفته شود.
7. اگر رابطه ی قبلی با جنس مخالف بوده، ولی رابطه قطع شده و شخص توبه کرده باشد و احتمال آشکار شدن آن نیست، گفتن آن ضرورت ندارد.
8. این که شما چه گناهانی را مرتکب شده اید، لزومی ندارد گفته شود.(4)

سؤال های جلسه ی اوّل
(بهتر است آغاز کننده ی سؤال یا گفت وگو آقا باشد.)
محورهای هشت گانه ی مشترک و سؤال های مربوط به آن عبارتند از:

1. معرّفی:
معرّفی خودتان، درباره ی تعداد اعضای خانواده و شغل والدین؛

2. اعتقادات:
میزان پای بندی واعتقاد شما به مسایل دینی چقدر است؟ از جمله واجبات (نماز،روزه، حج، خمس، و زکات) و مستحبّات (زیارات، دعا، محافل مذهبی)

3. خط مشی کلّی زندگی:
زندگی آینده ی شما بر چه چیزی استوار خواهد بود؟ بر دستورهای دین؟ فرهنگ غیر خودی؟ یا سلیقه ی شخصی؟ ویا …؟

4. پایبندی به ارزش های فرهنگی:
نظرتان در باره ی پوشش همسر آینده وحضور در محافل و جمع نزدیکان و استفاده از فن آوری روز از جمله ماهواره چیست؟

5. استقلال فکری:
تا چه حدّی به نظر دیگران، به ویژه پدر ومادر و دوستان، در امور زندگی مشترک اهمّیّت می دهید؟

6. اهداف کلّی زندگی:
در باره ی علاقه ی بیش از حد طرف مقابل به (هنر و ورزش) بپرسید. شاید شما نثقطه ی مقابل او و یا موافق او باشید.

7. ارتباطات اجتماعی:
انتظار دارید ارتباط همسر شما باهمکاران نامحرم در محیط کار خود تا چه حد باشد؟

8. ارتباطات فامیلی:
تا چه اندازه به رفت و آمد با دوستان و نزدیکان خود ونزدیکان همسرتان تمایل دارید؟

سؤال های اختصاصی دختر از پسر

1. شهر محلّ سکونت:
بنا دارید با همسر آینده تان درکدام شهر زندگی کنید؟

2. نوع سکونت:
آیا می خواهید مستقل زندگی کنید یا بنا دارید با والدین خودمحلّ سکونت مشترک داشته باشید؟

3. اشتغال مرد:
شما به چه کاری اشتغال دارید؟

4. فعالیت های سیاسی – اجتماعی زن:
آیا موافق هستید همسر آینده ی شما فعّالیت سیاسی – اجتماعی داشته باشد؟ تا چه اندازه؟

5. اشتغال و تحصیل زن:
آیا موافق هستید که همسر آینده تان اشتغال داشته باشد و یا به تحصیل خود ادامه بدهد؟
حتماً در مورد اشتغال و به نوع آن (مراکز تجاری، اداری، آموزشی، و در مورد تحصیل و به سطح آن (کاردانی، کارشناسی، ارشد ودکتری) اشاره شود.

6. سطح زندگی:
در زندگی مشترک تا چه حد به مسافرت و مهمانی دادن توجّه خواهید داشت.(5)

نتیجه گیری از جلسه ی اوّل
دو حالت اتّفاق می افتد:
الف) توافق کلّی به دست می آید؛ دراین صورت، وظیفه ی خانواده ی پسر است که به خانواده ی دختر اطّلاع دهد و برای آزمایش ازدواج هماهنگی کنند.
ب) توافق کلّی به دست نمی آید. خانواده ی پسر پاسخ منفی را محترمانه و مؤدّبانه به اطّلاع خانواده ی دختر می رسانند و آنان را چشم انتظار نمی گذارند.
بهتریثن جوابی که خانواده ی پسر می توانند به خانواده دختر بگویند:
شماخانواده ی محترمی هستید. ما پس از مشورت و تبادل نظر به این نتیجه رسیدیم که این وصلت به صلاح شما وما نیست. امیدواریم فرزندتان خوشبخت شود.(6)
(برخی از خانواده ها برای ناراحت نشدن طرف مقابل گاهی به دورغ اظهار می کنند که استخاره خوب نبوده است؟!)

سؤال های جلسه دوم
الف) سؤال های مشترک دختر و پسر از یکدیگر:

1. هماهنگی اعتقادی و مذهبی با خانواده:
حضور در مجالس و محافل دینی، دعا، بیان اعتقادات مذهبی و دینی، و رعایت حجاب را تا چه اندازه ضروری می دانید؟

2. گناهان مؤثّر در زندگی مشترک:
اگر همسر شما بخواهد موسیقی حرام گوش دهد یا فیلم مبتذل ببیند چه عکس العملی خواهید داشت؟ اگر یکی از اقوام شما مصرف مشروبات الکلی داشته باشد، شما چه احساسی خواهید داشت؟

3. عصبانیت و خشونت:
وقتی عصبانی می شوید چه عکس العملی از خود نشان می دهید؟ آیا ممکن است کسی را هم کتک بزنید؟

4. بد دهنی:
اگر همسر آینده ی شما، خدای ناخواسته، به شما ناسزا بگوید و واژگان زشتی را به کار برد، چه خواهید کرد؟

5. دروغ گویی:
دروغ گویی را در چه مواردی جایز می دانید؟

6. وسواس:
آیا رفتارهای وسواسی یا وسواس فکری دارید؟

7. وابستگی به دوستان:
تا چه حدّی علاقه مندید با دوستان دوران مجرّدی درمحافل و مجالس، رابطه داشته باشید؟

8. زود رنجی و قهر:
اگر با همسر خود دچار مشکل شوید، در چه صورتی قهر می کنید و قهرتان چقدر طول می کشد؟

9. خطّ فکر سیاسی:
شخصیّت های محبوب سیاسی شما چه کسانی هستند.؟

10. حسّاسیت و آلرژی:
آیا به چیز خاصّی حسّاسیت دارید؟

سؤال های اختصاصی جلسه دوم دختر از پسر

1. دخانیات:
نظرتان در باره ی سیگار و مصرف آن و مواد مخدّر چیست ودر باره ی معتادان چه احساسی دارید؟

2. میزان در آمد:
آیا میزان درآمد شما در حدّی هست که با آن، بتوان زندگی متوسّطی را اداره کرد؟

3. اعتقاد به مشاوره:
برای رفع مشکلات زندگی، تا چه حد به مشاوره اعتقاد دارید و آن را مؤثّر می دانید؟

4. مصرف در آمد زن:
چنانچه همسر آینده ی شما در آمدی داشته باشد، نظر شما در باره ی مصرف آن چیست؟

5. دغدغه ی مرد سالاری:
دیدگاه شما در باره ی جایگاه زن در زندگی چیست و به او چقدر میدان می دهید؟

سؤال های اختصاصی جلسه ی دوم پسر از دختر

1. جلب رضایت همسر:
زن تا چه حد باید رضایت همسرش را جلب کند وتا چه میزان باید به خواسته های او توجّه داشته باشد؟

2. قناعت:
نظر شما در مورد قناعت چیست؟

3. تجمّلات و تشریفات:
نظر خودتان را درمورد تجمّلات زندگی بگویید؟

4. سازگاری:
اگر همسر آینده ی شما در اثنای زندگی، شغل خود را از دست بدهد و یا ورشکست شود، چه خواهیدکرد؟

5. دغدغه زن سالاری:
دیدگاه شما در باره ی جایگاه مرد در زندگی چیست؟(7)

محور سؤال های مشترک جلسه ی سوم
1. گرم مزاجی یا سرد مزاجی؛
2. فرزنددار شدن و زمان آن؛
3. شیوه های تربیتی فرزندان؛
4. چگونگی برگزاری مراسم عقد و عروسی؛
5. چگونگی ملاقات های دوران عقد؛
6. انتظار خاص از همسر آینده.
برای بیشتر روشن شدن سؤال های مشترک و اختصاصی به بعضی از سؤال ها، به صورت مفصّل می پردازیم تا ابهاماتی که در آن ها وجود دارد از بین برود.

الف) در مورد حجاب
1. آیا آقایان باید حجاب داشته باشند؟ اگر جواب شما مثبت است، چند تا مثال بزنید.
2. آیا شما خانواده ای را دیده ای که به خاطر رعایت نکردن حجاب از طرف مرد، زندگی گسسته شده باشد؟
3. آیا به نظر شما برای حجاب خانم چادر ضروری است؟
4. آیا مانتو و مقنعه را حجاب می دانید؟
5. آیا روسری، و لباس پوشیده، مثل پسر عمو، دوست، پسر خاله، یا اقوام، بدون چادر باشد؟
7. آیا تفاوتی بین پوششی که خانم با شوهرش دارد، و پوششی که با پسر خاله اش دارد، وجود دارد؟ تفاوتش چیست؟
8. آیا به فرض تأمین حجاب مورد نظر شما، کار خانم در محیط هایی که کاملاً مردانه است، مثل یک کارخانه، معدن و… اشکالی دارد؟
9. دست دادن با یک نامحرم، برای یک خانم، مثل پسر عمو را چطور برداشت می کنید؟

ب) درمورد مسئولیت پذیری
1. شما در چه تاریخی سربازی رفته اید؟ آیا غیبت هم داشته اید؟
2. آیا درانجام کارهای خانواده به والدین خود کمک می کنید؟
3. آیا والدین شما برای انجام کارهای خانواده، به زور متوسّل می شوند؟
4. رفتار همکارانتان با شما چگونه است؟
5. نسبت به شغلی که دارید چقدر احساس مسئولیت می کنید؟

ج) در مورد انعطاف پذیری
می توانید با زدن یک مثال، میزان انعطاف پذیری او را به دست آورید. مثلاً بگویید: اگر شما آماده ی یک مسافرت باشید که قرار است رأس ساعت 6 حرکت کنید و ناگهان مهمانی به شما برسد و این مهمان هم اتّفاقاً از شهرستان آمده باشد، شما چه عکس العملی از خود نشان می دهید؟
در پاسخ ممکن است با این مسأله چند نوع برخورد داشته باشد:
اگر پاسخ داد می گویم: ماعازم سفر هستیم و نمی توانیم خدمت شما باشم، این نشانه ی عدم انعطاف است.
اگر پاسخ داد می گویم: قدمتان روی چشم! ما ازمسافرت منصرف شدیم، این نشانه ی عدم رعایت حقوق دیگران است.
واگر پاسخ داد که: باید دید آن سفر چقدر اهمیّت دارد؟ آن فامیل کیست؟ ضرورت مسافرت تا چه حدّی است؟ و در ادامه گفت که: می گویم ما ساعت 6 حرکت داریم؛ چند ساعتی را در خدمت شما هستیم. ان شاءالله در تشریف فرمایی بعدی هم در خدمت شما باشیم، این نشانه ی انعطاف پذیری او است.

د) در مورد مسایل اعتقادی و اخلاقی
1. ما وقتی در درون خود خدا را قبول داریم و رفتارمان هم خوب است، آیا لزومی دارد سر وقت نماز بخوانیم؟
2. آیا آرایش خانم بیرون از منزل مشکل ایجادمی کند؟
3. آیا شما هم با این موافقید که خانم ها برای بیرون رفتن از منزل باید از شوهرانشان اجازه بگیرند؟
4. چه وقت می شود دروغ گفت؟ دروغ مصلحتی چطور؟
5. تا چه میزان علاقه مند هستند که در مجالس و محافل مذهبی حضور داشته باشید.

آیا دختر می تواند به خواستگاری پسر برود؟
زن اهل ناز و مرد اهل نیاز است. زن مظهر حیا و پذیرای عشق و مرد جلوه ی تمنّا و طلب و اعلام عشق است. آفرینش، زن را گُل و مرد را بلبل، زن را شمع و مرد را پروانه قرار داده است.
ویلیام جیمز، فیلسوف امریکایی می گوید:
«حیای زن برایش عزّت است تا در پی مرد نرود و خود را مبتذل نکند.»(8)
گرایش مرد به زن کاملاً طبیعی است و این را حتّی در دنیای حیوانات وگیاهان (به صورت گرایش سلول نر به ماده) می توان مشاهده کرد.«وقتی خداوند آدم و حوا را آفرید، حوا به سوی آدم گرایش یافت، امّا جبرئیل فرود آمد و به آدم گفت: اگر خواهان او هستی، تو به سمت حوا برو.»(9)
در صورتی که دختر به خواستگاری پسر برود، ممکن است پیامدهای منفی داشته باشد:
1. اگر پاسخ پسر منفی باشد، دختر احساس شکست و سرخوردگی می کند، درحالی که جواب منفی برای پسر قابل تحمّل است.
2. در صورت پاسخ منفی پسر، ممکن است احتمال تمسخر و آزارهای بعدی و آبرو ریزی به وسیله ی او وجود داشته باشد.
3. ممکن است پسر با شنیدن چنین تقاضایی، با پاسخ مثبت ظاهری به فکر سوء استفاده از دختر بیفتد.
4. احتمال دارد در زندگی مشترک آینده (در تنش ها و اختلافات) به دختر سرکوفت بزند که: تو به خواستگاری من آمدی و این برخورد، برای دختر بسیار رنج آور است، در حالی که اگر زن همین جمله را در زندگی به مرد بگوید، مرد ناراحت نخواهد شد.
جایگاه دختران به قدری والاست که پسندیده نیست حتّی پدر یا مادر یا برادر و خواهر او از پسر خواستگاری کنند. افزون بر این که این رفتار خلاف شأن دختر و خانواده است، باعث می شود مجبور شوند در شرایط منطقی خود کوتاه بیایند، و نیز احتمال دارد این گونه برداشت شود که دختر، مشکل یا عیبی دارد که او را به پسر عرضه می کنند و مقام و منزلت او پایین خواهد آمد.(10)

پی نوشت ها :

1. حسین دهنوی، گلبرگ زندگی، چاپ چهل و دوم، ص201.
2. حسین دهنوی، گلبرگ زندگی، چاپ چهل و دوم، ص 204 و 203.
3. حسین دهنوی، گلبرگ زندگی، چاپ چهل ودوم، صص 128- 127.
4. حسین دهنوی، گلبرگ زندگی، چاپ چهل و دوم، ص 121- 122.
5. حسین دهنوی، گلبرگ زندگی، چاپ چهل و دوم، ص 134تا 137)
6. حسین دهنوی، گلبرگ زندگی، چاپ چهل و دوم، ص 138.
7. حسین دهنوی، گلبرگ زندگی، چاپ چهل و دوم، ص 142- 140.
8. مرتضی مطهّری، حقوق زن در اسلام، ص 15.
9. شیخ صدوق، من لایحضر الفقیه، ج 3، ص 37.
10. حسین دهنوی، گلبرگ زندگی، چاپ چهل و دوم ص 54- 53.
منبع مقاله :
رفیعی محمدی، علی محمد، (1392)، انتخاب همسر، قم: انتشارات رسول اعظم(ص)، چاپ اول