روزه یکی از ارکان نظام عبادتی اسلام است. منظور از عبادت ، معنای خاص آن است که در مقابل معنای عام آن قرار می گیرد.
معنای عام عبادت در اسلام ، همه اعمال مشروع انسان را که از آن قصد خلوص و تقرب به درگاه خدای متعال داشته باشد شامل می شود (نظام الاسلام ، استاد محمد مبارک). عبادات دارای نقش وسیعی در اسلام هستند و احکام عبادی ، بخش مهمی از شریعت را تشکیل می دهد. رفتار تعبدی ، نمود روشن و بارزی در زندگی روزمره انسان متدین محسوب می شود (نظره عامه فی العبادات ، سید محمدباقر صدر). عبادت نمایانگر ضرورتی است که هر فرد در ساختن خود و در مسیر زندگی نمی تواند از آن بی نیاز بماند. روزه با دیگر عبادات ، در اهداف کلی عبادت در اسلام مشترک است و در بعضی جنبه هایش با آنها اختلاف دارد. برخی کسان ممکن است تصور کنند که بحث و بررسی درباره اهداف روزه معنایی ندارد؛ چرا که خدای متعال هدف روزه را در تقوا مشخص فرموده است.
در آغاز آیات تشریع روزه ، خدای متعال می فرماید:ای کسانی که ایمان آورده اید ، روزه بر شما مانند پیشینیان شما واجب شده است ، باشد که تقوا پیشه کنید.باید گفت مشخص کردن تقوا از سوی خدا به عنوان نتیجه مطلوب و هدف نهایی روزه ، با بحث درباره اهداف نزدیک تر و نتایج دیگر آن که خود ، در روزه داران صفت تقوا را ایجاد می کند منافاتی ندارد. برای همین در سنت شریف ، متون بسیاری آمده است که اهداف روزه را برای مسلمین شرح داده است تا آنان را با این فریضه مقدس آشنا و از آن آگاه کند.در این مقاله می خواهیم اهداف روزه را به اختصار و با استناد به آیات قرآن و احادیث عنوان کنیم.
مهمترین این اهداف ، بازسازی اراده در شخصیت انسان است ؛ به طوری که می توان گفت این تساوی در روزه وجود دارد:روزه = صبر= تقوا. مهمترین اهداف روزه عبارتند از:ایجاد اراده و صبر ، رهایی از عادت هایی که انسان با آنها خو گرفته است ، همدردی با تنگدستان ، شناخت ارزش نعمتها، اهداف بهداشتی ، یادآوری آخرت ، تحکیم اخلاص برای خدای متعال ، عادت به انضباط ، گسترش محبت در میان مردم ، عادت به امانتداری ، روزه به عنوان مظهر وحدت مسلمین که مختصرا به تشریح آنها خواهیم پرداخت.

ایجاد اراده و تمرین صبر
از صبر و نماز یاری بگیرید که همانا صبر و نماز ، گران است ، جز برای آنان که دارای خشوع و خضوع هستند. (سوره بقره 145) در تفسیر این آیه از امام صادق ع روایت شده است : اگر مصیبت شدیدی بر کسی وارد شود باید روزه بگیرد ؛ چرا که خداوند تعالی می گوید: از صبر یاری بگیرید و صبر یعنی روزه (وسائل الشیعه جلد 7). از پیامبرص روایت شده است که ماه رمضان را چنین توصیف می کرد:و هو شهر الصبر و الصبر ثوابه الجنه (وسائل الشیعه جلد 7). ماه رمضان ماه صبر است و پاداش صبر ، بهشت است.
صبر در زندگی فرد و در زندگی انسان ها یک ضرورت است ؛ چرا که طبیعت نفس بشر چنان است که بسرعت تاثیر می پذیرد و بزودی هم عکس العمل نشان می دهد. روزه درون انسان ، صبر را رشد می دهد؛ همان گونه که در سخن پیامبر خداص آمده است که فرمود: «الصوم نصف الصبر» یا «روزه نیمی از صبر است». در حقیقت روزه دار با روزه گرفتن ، خود را به صبر و شکیبایی عادت می دهد و روشن است که صبر بر تشنگی و گرسنگی و فعالیت های جنسی ، منتها درجه بالای صبر است.
کسی که بتواند بر این مسائل صبر کند، صبر در موارد دیگر هم برای وی آسان می گردد. انسان عصر نوین ، در برابر رغبت ها و هوا و هوس خود ضعیف است و در برابر شهوت خود ناتوان می باشد و هیچ وسیله ای برای تقویت اراده انسان همچون روزه وجود ندارد (الصوم سیدعبدالکریم قزوینی). روزه ، پرورش و ورزش روحی است که انسان را به صبر و ترک لذتها عادت می دهد و انسان با اختیار و داوطلبانه آن را به انجام می رساند. صبر بر مصیبت ها ، یک نیروی معنوی است که از سلاح هم نیرومندتر است (العباده فی الاسلام ، دکتر یوسف قرضاوی). یک روانشناس آلمانی ، درباره تقویت نیروی اراده بحثی دارد که در آن ثابت می کند که بزرگترین وسیله در تقویت اراده ، روزه است و اسلام در این مورد بر علمای نفس و روانشناسان پیشی گرفته است.
رهایی از عادتهایی که انسان به آن خو کرده است. روزه به معنای خضوع در برابر احکام خدا و خودداری از اطاعت کامل شهوتهای مشروع بدنی است که در حالتهای عادی حلال محسوب می شود. روزه در حقیقت بیرون آمدن از عادتهایی است که انسان به آنها خو کرده است و پایبندی موقت به یک زندگی خاصی که در آن گرسنگی و تشنگی و قناعت است ، تا به این وسیله نفس پرورش یابد و تحت کنترل درآید (نظام الاسلام ، استاد محمد مبارک). روزه انسان را از سلطه عادتها آزاد می کند. کسی که عادتهای معینی دارد ، خود رادر حالی می یابد که نمی تواند از آنها فرار کند و خویشتن را آزاد سازد. اما در روزه می بینیم که انسان ، همه عادتهای خود را تغییری همه جانبه می دهد و این دگرگونی ، به گونه ای کامل و قاطعانه انجام می گیرد (صوم رمضان نوفل).

همدردی با تنگدستان
از پیامبر خداص روایت شده است که در وصف ماه رمضان فرموده است : و هو شهر المواساه (وسائل الشیعه جلد 7) ماه رمضان ماه همدردی است.
از امام باقرع نیز روایت شده است که فرمود:خداوند متعادل روزه را واجب کرده است تا ثروتمندان درد گرسنگی را بفهمند و به این وسیله بر فقرا و تنگدستان عطوفت کنند. (وسائل الشیعه ، جلد 7) از رمزها و انگیزه های اجتماعی روزه ، آن است که این فریضه عملا انسان را به یاد گرسنگی گرسنگان و سختی و تنگدستی فقرا می اندازد. این یادآوری تذکری است که بدون یک خطبه و سخنرانی شیوا و زبانی گویا انجام می گیردو با به دست آوردن احساس همدردی با فقرا و تنگدستان است که همدردی با انسانی از اعماق فطرت و وجدان انسان برمی خیزد و در نتیجه انسان برای تحقق و انجام وظایفی که لازمه چنین احساسی است ، تشویق می شود. چنین است که می توان و شایسته است که این ماه را «ماه همدردی» نام بگذاریم ، همان گونه که پیامبر خداص چنین فرموده است.