فایده های طبی وبهداشتی روزه که از سودمندی های کوچک این فریضه ی انسان ساز است ،به حدی است که شاید نیاز به توضیح وتکرار نداشته باشد.روزه فایده های جسمی وروحی فراوانی دارد: شفابخشی جسم وتوانبخشی جان است ،پاک کننده ی انسان از رذائل حیوانی است،درساختن فرد صالح واجتماع سالم بسیارمؤثر است ودر تهذیب نفس وتزکیه ی نفس تأثیر بسزایی دارد.
قرآن کریم در این باره می فرماید:
یا اَیُّهَا اَلّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصِّیامُ کَماکُتِبَ عَلی الّذِینَ مِن قَبلِکُم لَعَلّکُم تَتّقُونَ.
ای کسانی که ایمان آورده اید ،روزه برشما مقرر شده است همان گونه که برکسانی که پیش از شما [بودند] مقرر شده بود ،باشد که پرهیزگاری کنید .
از این آیه چنین استنباط می شود که روزه در ملل واقوام گذشته نیزوجود داشته است وآنان خود را ملزم به اجرای آن می دانسته اند.قبل از آنکه روزه را از نظر پزشکی مورد بررسی قرار دهیم، لازم است به یک نکته ی مهم اشاره کنیم وآن اینکه ،روزه در قرآن یک عبادت به حساب می آید وباید به فرمان خداوند آنرا انجام دادونباید صرفاً از دیدگاه یافته های علمی به آن نگریست؛ زیرا میدان علم ودانش به هراندازه که پیشرفت کرده باشد ، باز هم محدود است وگنجایش حکمتهای خداوندرا ندارد. البته این امر باعث نمی شود که درباره ی دستاوردهای علمی که گوشه های از این حکمت الهی را روشن می سازد سخنی گفته نشود.
همچنین باید توجه داشت که فایده ی انجام عبادت ،ابتدا به خود بنده باز می گردد.

روزه در امتهای گذشته
از تورات چنین بر می آید که موسی (علیه السلام) چهل روز را روزه می گرفته است؛ چنانکه می خوانیم:«هنگامی که برآمدم به کوه که لوح های سنگی-یعنی – لوح های عهدی که خداوند باشما بست ،بگیریم؛ آنگاه در کوه ،چهل روز وچهل شب ماندم.نه نان خوردم ونه آب نوشیدم.»
در انجیل نیز درباره ی حضرت مسیح (علیه السلام) آمده است که ایشان به مدت چهل روز روزه می گرفته است:«آنگاه عیسی (علیه السلام) از قوت روح به بیابان برده شد تا ابلیس اورا امتحان نماید.سپس چهل شبانه روز روزه داشته ،عاقبت الامر گرسنه گردید .»

اثرات بهداشتی ودرمانی روزه
دستگاه گوارش انسان یکی از پرکارترین ارگان های بدن اوست که به صورت مداوم در حال جویدن ،هضم ، ترشح وجذب مواد گوناگون است .این دستگاه از دهان ،غدد بزاقی ،دندانها،مری، معده وغدد ترشح کننده ی شیره ی معده ،کبد،لوزالمعده(پانکراس) ،آنزیمها واملاح صفراوی ونیز روده های کوچک وبزرگ تشکیل شده است.خون، غذاهای جذب شده را به کبد حمل می کند تا متابولیسم روی آنان صورت گیرد وبه مرور در سوخت وساز بدن مصرف شود.
مقدار غذایی که شخص مصرف می کند،به وسیله ی میل ذاتی به غذا یا گرسنگی ونوع غذایی که شخص بیشتر دوست دارد ، به وسیله اشتها تعیین می گردد. مراکز این سیستم ها ی خودکارِ بدن در هیپوتالاموس واقع شده است .
اَیّاماً مّعدُوداتٍ فَمَن کانَ مِنکُم مّریضاً اَوعَلی سَفَرَ فَعِدّهٌ مِّن اَیّامٍ اُخَرَ وَعَلی الَّذینَ یُطیقُونَهُ فِدیَهٌ طَعَامُ مِسکینَ فَمَن تَطَوّعَ خَیراً فَهُوَ خَیرٌ لّه وَاَن تَصُومُوا خَیرٌ لّکُم اِن کُنتُم تَعلَمُونَ.
[روزه در ]روزهای معدودی [برشما مقرر شده است] [ولی] هرکس از شما بیمار یا در سفر باشد،[به همان شماره ]تعدادی از روزهای دیگر[راروزه بدارد]،وبرکسانی که[ روزه ] طاقت فرساست ،کفاره ای است که خوراک دادن به بینوایی است .وهرکس به میل خود،بیشتر نیکی کند،پس آن برای او به بهتر است ،واگر بدانید ،روزه گرفتن برای شما بهتر است .
خداوند می فرماید که افراد بیمار یا کسانی که در سفر هستند و نیاز به تأمین کالری و انرژی دارند، روزه نگیرید. همچنین، به کسانی که اصلاً قادر به روزه‌داری نیستند توصیه کند که برای پرداخت کفاره، اطعام مسکین را در نظر داشته باشد. خداوند از این راه اطعام فقیران و مستمندان و دستگیری از افراد بی‌بضاعت را در جامعه یک فرضیه قرار می دهد.
همان‌طور که اشاره شد، روزه برای سلامت جسم نیز نیاز است؛ چرا که بدین وسیله، پرکارترین دستگاه بدن[گوارش] استراحت می‌کند و استراحت آن فایده‌های زیر را به دنبال دارد:
1. گرسنگی باعث می شود که پس از پایان روزه، بدن از خود واکنش‌های ضروری را نشان داده، انسان با میل و رغبت به سوی طعام رود.
2. دفع سموم بدن معمولاً از راه کلیه ها صورت می‌گیرد و در مدت روزه‌داری کلیه‌ها نسبتاً استراحت می‌نمایند.
3. فرصت دادن به سلولها و غدد بدن برای تجدید قوا و انجام وظایف خود به صورت مطلوب و کامل.
4. کاهش رسوبات چربی در شریان‌ها و پیشگیری از تصلب شرایین(آترواسکلروزیس).
دکتر الکسی سوفورین دانشمند روسی درباره فایده‌های روزه‌داری برای بدن چنین می گوید:
«روزه فایده ویژه‌ای برای درمان کم‌خونی، ضعف و التهاب روده‌ها، دملهای داخلی و خارجی، سل، روماتیسم، نقرس، بیماریهای چشمی، مرض قند، بیماریهای کلیه و بیماریهای دیگر دارد.»
اگر آداب روزه را همان‌طور که شرع مقدس تکلیف فرموده بجا آوریم، می‌توان گفت که بهترین روش درمان، گرسنگی است که امروزه اروپاییان نیز به آن پی برده‌اند. در همین باره یک پزشک اتریشی به نام بارسیلوس می گوید:«ممکن است فایده گرسنگی در معالجه، برتر از کاربرد دارو باشد.»
شَهرُ رَمَضانَ الّذِی اُنزِلَ فِیهِ القُرآنَ هُدیً لِلنّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِن الهُدَی وَ الفُرقانِ فَمَن شَهِدَ مِنکُمِ الشّهرِ فَلیَصُمهُ وَ مَن کانَ مَریضاً اَو عَلَی سَفَرٍ فَعِدّهٌ مِن اَیّامٍ اُخَرَ یُرِیدُ الله بِکُم الیُسرَ وَ لا یُریدُ بِکُمِ العُسرَ وَ لِتُکمَلُوا العِدّهَ وَ لِتُکَبِّروا الله عَلَی ما هَداکُم وَ لَعَلَّکُم تَشکُرُون.
ماه رمضان[همان ماه] است که در آن، قرآن فروفرستاده شده است،[کتابی] که مردم را راهبر و[متضمن] دلایل آشکار هدایت و[میزان] تشخیص حق از باطل است. پس هرکس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد و کسی که بیمار و یا در سفر است[باید به شماره آن] تعدادی از روزه‌های دیگر[را روزه بدارد] خدای برای شما آسانی می خواهد و برای شما دشواری نمی‌خواهد؛ تا شماره[مقرر] را شکرگزاری کنید و خدا را به پاس آنکه رهنمونتان کرده است به بزرگی بستایید و باشد که شکرگزاری کنید.
کلمه«رمضان» از ریشه«رمض» به معنای«سوزاندن» گرفته شده است و ماه مبارک رمضان ماهی است که در آن گناهان سوزانده می‌شود. همچنین می‌توان گفت ماهی است که انسان از نظر جسمی سموم و مواد زائد انباشته شده در بدنش را نیز می‌سوزاند. این ماه فرصت مناسبی برای رهایی بدن از چربی‌های متراکمی است که در صورت افزایش، تبدیل به بیماریهای متعددی مانند: چاقی، افزایش ریسک فشار خون، دیابت و جز آن می‌گردند. گرسنگی بهترین روش درمانی برای از بین بردن چربی‌های اضافی بدن است. از ارسطو سؤال کردند: چرا شما کم غذا می‌خورید؟ او در پاسخ گفت:«من می‌خورم برای اینکه بمانم و دیگران می‌مانند برای اینکه بخورند.» آنان که پرخورند، عمرشان کم است و هرگز انسان پرخور به فهم در نمی‌آید.

فلسفه یک ماه روزه‌داری:
از نکات بسیار زیبایی که در ماه مبارک رمضان وجود دارد، زمان ان است. اینکه چرا خداوند سه روز، یک هفته یا بیشتر از یک ماه را برای روزه‌داری تعیین نکرده است، از مسائل قابل تأمل است.
در بدن انسان معمولاً ذخایر غذایی به سه شکل تجمع می‌یابند: کربوهیدراتها، چربیها و پروتئینها.
کربوهیدراتها- قندها- بطور عمده به صورت گلیکوژن در کبد و عضلات ذخیره می‌شود. با اینکه وزن کربوهیدات موجود در بدن بیشتر از چند گرم نیست می‌توان انرژی مورد نیاز بدن را برای کمتر از یک روز تأمین نماید. بنابراین با روزه‌داری در روزهای اول، اولین ذخیره انرژی قند به سرعت برای سوخت و ساز بدن مصرف می‌شود.
همانطور که در نمودار زیر مشاهده می‌کنید، ذخیره چربی بدن به سبب یک ماه روزه‌داری دچار افت و کاهش شدید شده است.(به شیب نزولی منحنی در طول یک ماه توجه کنید)یعنی اگر روزه‌داری به معنای واقعی صورت گیرد و فرد در طول یک ماه از افطار و سحری کمتری استفاده کند، به یقین ذخایر چربی بدن او به حد قابل قبولی می‌رسد. ذخایر پروتئینی بدن به دو شکل کاسته می‌شوند:
یکی کاهش سریع و دیگری کاهش بسیار آهسته.
همانطور که مشاهده می‌شود، مرحله کاهش سریع، در منحنی نمودار ذکر شده است که در طی آن، پروتئین، در کبد به وسیله روند گلوکونئوژنز به گلوکز تبدیل می‌شود، این امر در مدت یک ماه روزه‌داری به خوبی صورت می‌گیرد و گلوکزی که به این ترتیب تشکیل می‌شود، بطور عمده- یعنی حدود دو سوم آن- برای تأمین انرژی مغز به مصرف می‌رسد؛ لازم به ذکر است که تقریباً مغز در شرایط عادی هیچ نوع ماده‌ای را جز گلوکز برای تولید انرژی مصرف نمی‌کند.
بطور خلاصه می‌توان گفت که ذخایر قندی بدن در مدت کمتر از یک روز چربیها و پروتئینها با یک ماه روزه‌داری حقیقی، سلامتی را به انسان بازمی‌گردانند.
اساس کار دین اسلام بر سختگیری بنا نشده است؛ یعنی می‌توان گفت که در روزه‌داری، ابتدا خود فرد نفع می‌برد، چرا که سلامتی خویش را باز می‌یابد و سپس با عبادات راه تقرب به سوی خداوند را می‌پوید.
درباره اهداف دیگر روزه می‌توان به نکات دیگری اشاره کرد:
– افزایش میزان استقامت و تحمل نسبت به سختی‌هایی مثل گرسنگی و تشنگی و بالا بردن آستانه تحمل آنان.
– دور شدن از غذاهای رنگارنگ و گوشت که خوی سبعیّت را در انسان شدت می بخشد.
– استراحت دادن به دستگاه گوارشی بدن.
– احساس گرسنگی در سطح جامعه، تفاوت میان غنی و فقیر را از بین می‌برد.
– سوختن مواد انباشته شده بدن به ویژه چربی‌ها.
– کنارگذاشتن زحمت تهیه، پخت و پز و شستشوی ظروف و برخورداری از وقت بیشتر برای تفکر و عبادت.
– کم شدن میزان فساد و فحشا و بزهکاری و مراقبت از اعضا و جوارح در برابر گناه مانند:
نگاه داشتن زبان از تهمت، غیبت و دروغ و در نتیجه گرایش به معنویات در جامعه.
– جو عمومی روزه‌داری فرد را به رعایت روزه‌داری تشویق می‌کند؛ در حالی که انسان به تنهایی ممکن است کمتر میل به روزه گرفتن داشته باشد.

پیام و اسرار روزه:
پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) در آخرین جمعه از ماه مبارک شعبان برای آماده ساختن یاران خود به منظور استقبال از ماه مبارک رمضان، خطبه‌ای خواندند و اهمیت این ماه را چنین یادآور شدند:«ای مردم، ماه خدا با برکت و آمرزش و رحمت به سوی شما روی می‌آورد. این ماه بهترین ماه‌هاست. روزه‌های آن برتر از روزهای دیگر و شبهای آن بهترین شبهاست و لحظات و ساعات این ماه بهترین ساعات است. ماهی است که به میهمانی خدا دعوت شده‌اید و جزو کسانی هستند که مورد اکرام خدا هستند. در این ماه، نفسهای شما مانند تسبیح، خوابتان مانند عبادت، اعمالتان مقبول و دعاهایتان مستجاب است. بنابراین با نیتهای خالص و دلهای پاک از خداوند بخواهید تا شما را در روزه گرفتن و تلاوت قرآن در این ماه توفیق دهد؛ چون بدبخت کسی است که از آمرزش الهی در این ماه بزرگ محروم گردد. با گرسنگی و تشنگی خویش در این ماه به یاد گرسنگی و تشنگی رستاخیز باشی. به فقرا و بینوایان کمک کنید، پیران خود را گرامی دارید، به خردسالان رحمت آورید، پیوند خویشاوندی را محکم سازید، زبانهایتان را از گناه بازدارید، چشمهایتان را از آنچه نگاه کردن به آن حلال نیست بپوشانید، گوشهای خویش را از آنچه شنیدنش حرام است حفظ کنید بر یتیمان مردم محبت کنید تا با یتیمان شما چنین کنند.»
وَیُطعِمُونَ الطّعَامَ عَلَی حُبِّهِ مِسکِیناً وَ یَتیِماً وَ اَسِیراً.
و به[پاس] دوستی خدا، بینوا و یتیم و اسیر را خوراک می‌دادند.
بسیاری از مفسران قرآن کریم شأن نزول این سوره و به ویژه این آیه شریفه را- به اتفاق- برای اهل‌بیت عصمت و طهارت می دانند.
ابن‌عباس در تفسیر این آیه می‌گوید:«این آیه در شأن علی(علیه السلام) و خاندان او نازل شد و بدین سبب بود که روزی حسن(علیه السلام) و حسین(علیه السلام) هر دو بیمار شدند. رسول خدا با جمعی از یاران به عیادت ایشان رفتند و گفتند: یا علی، برای بهبودی فرزندان نذری کن که امید بر عافیت آنان باشد. علی نذر کرد که برای شفای دو فرزند خویش سه روز روزه بگیرد. فاطمه(علیه السلام) و فضّه- کنیز ایشان- نیز همین را نذر کردند.
خداوند نذر آنان را پذیرفت و دو بیمار شفا یافتند و آنان به نذر خویش عمل کرده، روزه گرفتند؛ ولی در خانه آنها غذایی نبود که به وسیله آن روزه گشایند. علی(علیه السلام) از مرد یهودی به نام شمعون سه صاع جو به قرض گرفت. فاطمه(علیه السلام) یک صاع آن را با آسیاب دستی آرد کرد و پنج قرص نان پخت و هنگام افطار فرا پیش نهاد، ناگاه مسکینی فرا رسید و گفت: درود بر شما خاندان پیامبر، من مسکینم، لقمه‌ای نان دهید. هنگامی که علی(علیه السلام) این سخن شنید به فاطمه(علیه السلام) گفت: ای دختر بهترین خلق خدا، مسکینی بر در از ما خوراک می خواهد چه گویی؟ فاطمه(علیه السلام) گفت: ای پسرعموی من، سیر کردن بنده‌ای را بر گرسنگی خودمان برتری می‌دهم. آنگاه آن طعام را جملگی به درویش داد و آن روزه را با آب افطار کردند. روز دوم یتیمی مراجعه کرد و روز سوم نیز اسیری؛ در نتیجه، آنان هر سه روز جز به آب افطار ننمودند تا خداوند بر اثر شکیبایی و کارشان این آیه را در شأن آنان نازل فرمود.
نکته بسیار جالب در این باره آن است که این سوره در ضمن اینکه به خاندان عصمت و طهارت اشاره دارد، درباره فضّه- کنیز حضرت زهرا(علیه السلام) نیز صدق می‌کند؛ «یعنی وقتی نانها را بردند و به یتیم و اسیر و مسکین دادند، حرف همه‌شان همین بود که
«اِنّما نُطعمُکُم لِوَجهِ اللهِ لا نُرِیدُ مِنکُم جَزآءً وَ لا شُکُوراً»
حرف فضه نیز همین بود. پس یک انسان عادی بر اثر تربیت اهل بیت(علیه السلام) می‌تواند به مقام و منزلتی برسد که به سر روزه راه پیدا کند و سوره ی «هل اتی» برایش نازل گردد.1
منبع:ماه‌نامه‌ی راه قرآن