در میان عبادات، حجّ و مناسک آن علاوه بر احکام و آداب ظاهری، دارای اسرار و معارف عمیق تری است، چرا که اساساً حجّ یکی از پر رمز و رازترین و پر اسرارترین عبادات دینی می باشد که آشنایی با آن علاوه بر تعمیق باورهای دینی، فوائد متعدّدی دارد، از جمله:
1. انگیزه سازی برای تشرّف به حجّ و انجام مشتاقانه مناسک
2. ایجاد تحلیلی عقلانی از حجّ برای زائرین.
3. رفع شبهات احتمالی در خصوص برنامه های حجّ
4. انجام آگاهانه ی مناسک
5. تأثیرپذیری و درس گرفتن از معارف آن
در اینجا و برای آشنایی بیشتر با اسرار زیبای حجّ، به این اسرار و رموز اشاره می کنیم:

اسرار حجّ

اسرار وجوب حجّ:
1. تمرین عبودیت و زهد
2. آزمایش بندگان
3. تقویت دین فردی و اجتماعی
4. تعظیم شعائر الهی
5. مبادلات اقتصادی و رونق بازار مسلمین.
6. تمرین عبادت و ذکر خدا، معنویت و رقّت قلب
7. بهانه ای برای توبه، استغفار و پاک شدن بندگان.
8. شناخت و معارفه مسلمین و تحکیم ارتباطات اجتماعی
9. آشنایی با سیره انبیاء و اولیاء و پاسداشت خدمات آنان.
10. تجسم قیامت در دنیا
11. کسب سلامتی، رزق و برکت مادّی و معنوی
قال الرضا (ع): (إنَّ عِلَّهَ الحَجّ الوفاده إلی اللهِ تعالی و طلب الزیادَهِ وَالخروج من کُلّ ما اقتَرَفَ و لیکون تائباً ممّا مضی مُستأنِفاً لما یستقبِل و ما فیه من استخراج الأموال و تَعَب الأبدان… و منفعه مَن فی المشرِق و المغرب و من فی البّر و البحر مِمّن یَحُجُّ وَ مِمَّن لایَحُجُّ …)
(علل الشرایع، ص 404).
«علت حجّ وارد شدن بر خدای تعالی است و طلب کردن فزونی و بیرون آمدن از همه گناهان گذشته و شروع کردن زندگی آینده از نو و نیز خرج کردن اموال و به رنج افکندن بدنها…. و همچنین به منفعت رسیدن کسانی که در مشرق و غرب عالمند، در دریا و خشکی، چه آنان که حجّ می گذارند و چه آنان که حجّ نمی گذارند…»

اسرار نیّت حجّ:
1. نیّت روح عبادت و حقیقت و باطن حجّ است.
2. نیّت همچون خون در بدن حیاتبخش کالبد اعمال حجّ است.
3. نیّت یعنی خروج نفس از تاریکی نفس به سوی خدا و قصد خود خدا را نمودن نه خانه ی خدا را.
4. نیّت یعنی قطع همه ی پیوندها با غیر خدا و انقطاع الی الله.
– قال السّجاد(ع):
( فَحینَ عَقَدتَ الحَجَّ نَوَیتَ أنَّکَ قد حَلَلتَ کُلَّ عَقدِ لِغَیر الله ؟…)
(مستدرک ، ج 10، ص 166)
«وقتی نیّت حجّ کردی آیا نیّت نمودی که هر پیوندی با غیر خدا را رها کنی؟»

اسرار میقات:
1. میقات دروازه ی ورود میهمان بر خداست.
2. اولین مکان و محل وعده و اعلان حضور حاجیان در محضر خداست.
قال السّجاد(ع):
(فَحینَ دَخَلتَ المیقاتَ، نَوبَتَ أنَّکَ بنیّهِ الزّیارَهِ ؟…)
(مستدرک ، ج 10، ص 166)
«وقتی داخل میقات شدی نیت کردی که بر نیّت زیارت باشی؟»

اسرار احرام:
1. احرام در حقیقت حرام شدن انسان بر اشیاء است نه اشیاء و اعمال بر انسان!
2. احرام نشان تجلّی نام عزیز و قدیر بر انسان و غلبه و حاکمیت خدا بر اوست.
3. ممنوع شدن انسان از محسوسات و غیر خدا
4. تمرین پرهیز از همه ی محرومات و معاصی
5. احرام به دلیل حفظ حرمت و احترام حرم الهی
6. پاک شدن و تنزیه از عادات منفی
7. پوشیدن لباس میهمانی به نشانه ی آماده شدن برای میهمانی
قال الصادق (ع): ( و أحرِم من کُلّ ِ شیءٍ یَمنَعُکَ عن ذِکرِاللهِ و یَحجُبُکَ عن طاعَتِهِ
– «و خویشتن را از هر آنچه تو را از یاد خدا و اطاعت او باز می دارد محروم ساز.» (میزان الحکمه، ح 3298).
امام رضا (ع) در بیان علت احرام فرمودند: «همانا مردم مأمور شدند که احرام ببندند، تا پیش از ورود به حرم أمن الهی خشوع پیدا کنند و به چیزی از کارهای دنیا و زینت ها و لذتهای آن سرگرم و مشغول نباشند و در راه آنچه که به سوی آن آمده اند شکیبا باشند و با همه وجودشان رو به خانه خدا آورند، به علاوه در احرام ، بزرگداشت خدای متعال و خانه ی او و فروتنی برای حاجیان است…» (بحار، ج 6، ص 84).

اسرار کندن لباس دنیا و پوشیدن لباس سفید احرام:
1. نشانه کندن لباس معصیت و پوشیدن لباس طاعت.
2. کندن لباس عادات منفی و دنیوی و پوشیدن لباس وصال.
3. تداعی قیامت و ورود بر خدا با لباس سفید کفن
4. پوشیدن لباس سفید به نشانه ی پاکی، بی آلایشی و صفا
5. تمرین زهد و دوری از زینت های الهی، برای کسب آمادگی بیشتر بندگی
6. کسب آمادگی برای قدم نهادن به وادی مقدس الهی
– قال الله تعالی: (فاخلع نَعلَیکَ إنَّکَ بالواد المُقَدَّسِ طُویً ) [ ( ای موسی) کفشهایت را در آور که در وادی مقدس طوی گام نهاده ای.] (طه /12)
(توضیح: برای ورود به هر سرزمین مقدس باید جهت احترام با پای برهنه وارد شد.)
قال السجاد(ع): ( فِحینَ تَجَرَّدتَ عن مَخیطِ ثیابِکَ نَوَیتَ أنَّکَ تَجَرَّدتَ مِن لرّیا و النِّفاق والدُّخُول فی الشُّبُهات ؟…) (مستدرک ، ج 10، ص 166).
«وقتی لباسهای دوخته را در آوردی، آیا نیّت کردی که از ریا و نفاق و وارد شدن به شبهه ها خود را عاری کنی؟»
قال الصّادق (ع) : ( وَ ألبِس کسوَهَ الصِدّقِ و الصَّفا و الخضوع و الخشوع )
«و جامه ی صدق، صفا، خضوع و فروتنی بر تن کن.»
(میزان الحکمه ، ح 3298).

اسرار غسل احرام:
1. پاک شدن از گناهان با توبه
2. کنایه از پاک کردن دل
– قال الصادق (ع) : ( ثُمَّ اغسِل بماء التَّوبهِ الخالصهِ ذُنُوبَکَ .) (میزان الحکمه، ح 3298)
«آنگاه با آب توبه ای که گناهان را پاک می کند خود را شستشو ده.»

اسرار تلبیّه:
1. پاسخ به دعوت خدا و احساس حضور در بارگاه او.
2. پاسخ به دعوت ابراهیم (که به فرمان الهی : « أذّنِ للنّاس بالحجّ ….» همگان را به حجّ فرا خواند.)
3. همراهی با اولیاء الهی و لبیک گویان واقعی.
4. همراهی با همه ی هستی که لبیک گویان آماده ی اطاعت خدایند.
5. دست شستن، از همه ی شرکها و معبودهای باطل، با گفتن: (لبّیک لاشریک لک لبّیک).
– قال الصادق(ع): ( وَ لَبّ بِمعنی إجابهٍ صافیهٍ زاکیهٍ عَزَّ و جَلَّ فی دعوتِکَ لَهُ مُتمَسِّکاً بالِعُروَهِ الوُثقی.)
«آنگاه که خدای عزّوجلَّ را می خوانی او را لبیک گوی، لبیکی خالص و پاکیزه و ناب و به دستگیره استوار او چنگ زن.»
(میزان الحکمه ، ح 1012) .
قال السّجاد(ع): ( فَحینَ لَبّیتَ، نَوَیتَ أنَّکَ نَطَقتَ للهِ سُبحانَهُ بِکُلّ طاعَهٍ وَ صُمتَ عَن کُلّ مَعصِیهِ ؟….)
«وقتی لبیک گفتی، آیا نیّت کردی که در طاعت محض او سخن بگویی و از هر معصیت او لب فرو بندی؟» (مستدرک، ج 10، ص 166).