در میان آداب تلاوت قرآن، حفظ قرآن جایگاه ویژهای دارد به گونهای که امام صادق ـ علیه السّلام ـ در مقام دعا از خداوند میخواهد که حفظ قرآن را محبوب وی گرداند:
اَللهُمَّ فَحَبِّبْ اِلَیْنا حُسْنَ تِلاوَتِهِ وَ حِفْظَ آیاتِهِ.[1]
بار خدایا! نیکو تلاوت نمودن قرآن و حفظ آیاتش را محبوب ما بگردان.
یکی از نعمتهایی که به برکت انقلاب اسلامی نصیب ملت ایران شده است، رواج حفظ قرآن کریم در بین اقشار مختلف مردم است. قبل از انقلاب حافظان کلّ قرآن شاید به تعداد انگشتان دست نمیرسید در حالی که بعد از استقرار جمهوری اسلامی و در سالهای اخیر گرایش به حفظ قرآن خصوصاً در میان جوانان بسیار چشمگیر است. در تمام نقاط ایران عزیز مؤسسات و نهادهایی در زمینه حفظ قرآن تأسیس شده و مشغول خدمت به آستان مقدّس قرآن کریم هستند.
در سایه این تلاشهای پیگیر و خالصانه شاهد کوشش هزاران انسان وارسته و علاقمند به قرآن هستیم که به حفظ قرآن اشتغال دارند. درمیان این عاشقان قرآن حافظان برجستهای دیده میشوند که در جهان اسلام کمنظیر و یا بینظیر هستند. جا دارد از تلاش تمام دستاندرکاران این جهاد فرهنگی سپاسگزاری شده و از خداوند طلب اجر و پاداش مضاعف برای آنان کنیم.
اهتمام نسبت به حفظ قرآن
با وجود تمام این جدّ و جهدها هنوز حفظ قرآن در کشور ما به مرز قابل قبول نرسیده است، زیرا یکی از راههای ترویج فرهنگ قرآن و مبارزه با تهاجم فرهنگی دشمنان اسلام، اهتمام نسبت به برنامههای قرآنی و حفظ آن است.
بر مسئولان فرهنگی و قرآنی کشور است که با برنامهریزیهای دقیق و حساب شده و مساعدتهای مادی و معنوی، بستر مناسبی را برای حفظ قرآن کریم آماده کنند و با تبیین جایگاه و ارج نهادن به حافظان قرآن، مشوّق علاقهمندان حفظ قرآن گردند. به خصوص نسلِ جوان پرشورِ مملکت اسلامی را در این راستا مدّنظر قرار دهند.
از طرف دیگر جا دارد عدهای از حافظان قرآن کریم از خداوند استمداد جویند و برای رسیدن به قلههای رفیع این جهاد قرآنی به تربیت حافظان قرآن اقدام نمایند. چه خوب است هر یک از ما مسلمانان مقداری از وقت خود را به حفظ آیات و سُوَر قرآن اختصاص دهیم و آن را توشهای برای زندگی جاوید خود قرار دهیم.
حفظ قرآن دور از عذاب الهی
کسی که تمام یا قسمتی از قرآن کریم را از حفظ دارد و در حقیقت قلب و جان خود را جایگاه انوار قرآن قرار داده است، چنین قلبی در قیامت عذاب نخواهد شد. حضرت محمّد ـ صلّی الله علیه و آله ـ میفرماید:
«لا یُعَذِّبُ اللهُ قَلْباً وَعَی الْقُرْآنِ».[2]
خداوند قلبی را که قرآن را در خود جای داده، عذاب نمیکند.
حافظ قرآن در همه حال یا در بیشتر اوقات، با قرآن دل مشغول است. او برای نگهداری آیات حفظ شده زبانش با کلام خدا در گردش است و کلام خدا را تلاوت میکند، به این جهت چنین زبانی گِرْد گناه نمیچرخد. حافظهای که در آن آیات قرآن جای گرفته است فکر گناه را در خود جای نمیدهد. لذا چنین انسانی رفته رفته انسانی الهی میشود و استحقاق پیدا میکند تا از دستاوردهای ویژهای برخوردار گردد.
دستاوردهای حفظ قرآن
1. حافظ قرآن مشمول آمرزش الهی: رسول بزرگوار اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ میفرماید:
«مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ عَنْ حِفْظِهِ ثُمَّ ظَنَّ اَنَّ اللهَ تعالی لا یَغْفِرُ لَهُ فَهُوَ مِمَّنِ اسْتَهْزَءَ بِآیاتِ اللهِ».[3]
کسی که قرآن را از حفظ بخواند، سپس گمان کند که خداوند متعال او را نمیآمرزد، او از کسانی است که آیات خدا را به استهزاء گرفته است.
بنابراین حافظ قرآن باید به آمرزش خداوند امیدوار باشد و با کوشش در عمل به دستورات قرآن، خود را در زمره بهشتیان بداند.
2. همراهی با سفیران الهی: صادق آل محمد ـ علیهم السّلام ـ ششمین پیشوای معصوم ما میفرماید:
«اَلْحافِظُ لِلْقُرْآنِ الْعامِلُ بِهِ مَعَ السَّفَرَهِ الْکِرامِ الْبَرَرَهِ».[4]
حافظ قرآنی که به قرآن عمل کند با سفیران (وحی) خدا، که بزرگوار و نیکو رفتار هستند، خواهد بود.
و چه نعمتی بالاتر و لذتبخشتر از همنشینی با سفیران خداوند خواهد بود. خوشا به حال آنان که حافظ قرآن بوده و به آن عمل میکنند.
3. درجات حافظ در بهشت: آورنده قرآن، پیامبر گرامی خدا فرمود:
عَدَدُ دَرَجِ الْجَنَّهِ عَدَدُ آیِ الْقُرْآنِ، فَاِذا دَخَلَ صاحِبُ الْقُرْآنِ الْجَنَّهَ قیلَ لَهُ اِرْقَ وَ اقْرَأْ، لِکُلِّ آیَهٍ دَرَجَهٌ، فَلا تَکُونُ فَوْقَ حافِظِ الْقُرْآنِ دَرَجَهٌ.[5]
تعداد درجات بهشت به عدد آیات قرآن است. هنگامی که حامل قرآن داخل بهشت میشود به او گفته میشود: بالا برو و بخوان ، زیرا برای هر آیهای درجهای است. بنابراین بالاتر از حافظ قرآن درجهای نیست.
آرزوی نهایی هر مسلمان مؤمنی راه یافتن به بهشت برین است. این بهشت درجاتی به تعداد آیات قرآن کریم دارد، به آنان که حامل قرآن هستند در بهشت میگویند: بالا برو و بخوان. بنابراین حافظ قرآن در سایه تلاوت قرآن در دنیا، قرآن با جان او عجین میشود و در سایه عمل به آیات آن به مقام «صاحب القرآن» میرسد. چنین حافظی وقتی وارد بهشت شد به او میگویند: بخوان و بالا برو و او لب میگشاید و آیات قرآن از دهان مبارک او سرازیر میگردد.
پاداش به زحمت افتادن در حفظ
عدهای از مردم دوست دارند قرآن را حفظ کنند ولی تصور میکنند حفظ قرآن مشکل است و مشقّت دارد. یا اینکه حافظهشان ضعیف است و حفظ قرآن برایشان مشکل است. در مورد این افراد امام صادق ـ علیه السّلام ـ وعده دو پاداش داده است:
اِنَّ الَّذی یُعالِجُ الْقُرْآنَ وَ یَحْفَظهُ بِمَشَقَّهٍ مِنْهُ وَ قِلَّهِ حِفْظٍ لَهُ اَجْرانِ.[6]
کسی که به قرآن بپردازد و آن را با مشقّت و حافظه ضعیف حفظ کند، برای او دو پاداش است.
زیرا یک پاداش برای حفظ قرآن است و پاداش دوّم به خاطر حافظه ضعیف است که سبب میشود تا زحمت بیشتری نسبت به افراد معمولی بکشد.
دعای فراموش نکردن حفظ قرآن: دعایی در کتب حدیث آمده است که مربوط به نگهداری حفظ قرآن و فراموش نکردن آیات حفظ شده است. این دعا از امیرمؤمنان علی ـ علیه السّلام ـ نقل شده است. امام فرمودهاند: رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: آیا میخواهی دعایی را به تو بیاموزم که قرآن را فراموش نکنی! (و این دعا را خواندند):
اَللّهُمَّ ارْحَمْنی بِتَرْکِ مَعاصیکَ اَبَداً ما اَبْقَیْتَنی، وَ ارْحَمْنی مِنْ تَکَلُّفِ ما لا یَعْنینی، وَ ارْزُقْنی حُسْنَ الْمَنْظَرِ فیما یُرْضیکَ عَنّی، وَ اَلْزِمْ قَلْبی حِفْظَ کِتابِکَ کَما عَلَّمْتَنی، وَ ارْزُقْنی اَنْ اَتْلُوَهُ عَلَی النَّحْوِ الَّذی یُرْضیکَ عَنّی.
اَللّهُمَّ نَوِّر بِکِتابِکَ بَصَری، وَ اشْرِحْ بِه صَدْری، وَ فَرَّحْ بِهِ قَلبِی، وَ اَطْلِقْ بِهِ لِسانی، وَ اسْتَعْمَل بِهِ بَدَنی، وَ قَوِّنی عَلی ذلک، وَ اَعِنّی عَلَیْهِ اِنَّهُ لا مُعینَ عَلَیْهِ اِلّا اِنْتَ، لا اِلهَ اِلّا اِنْتَ.[7]
خدایا! تا زنده هستم، با ترک نافرمانیت به من ترحّم نما و به من رحم کن از رنج کشیدن برای آنچه به کارم نیاید، و به من روزی کن خوش نمایی در آنچه تو را از من خشنود سازد، و قلبم را به حفظ قرائت وادار کن آن گونه که به من آموختی، و مرا روزی کن آن را همانگونه که خوشایند توست بخوانم.
بار خدایا! با قرآنت دیدگان مرا روشن کن، و به وسیله قرآن سینه مرا بگشای، دلم را شاد کن و زبانم را باز کن، بدنم را به وسیله آن به کار گیر، و با آن مرا نیرومند ساز، با قرآن مرا یاری کن زیرا یاوری در آن جز تو نیست، جز تو کسی شایسته پرستش نیست.[1] . اصول کافی، ج 2، باب «الدعاء عند قراءه القرآن»، ص 417.
[2] . وسائل الشیعه، ج 4، ص 825.
[3] . مستدرک الوسائل، ج 4، باب 17، ص 269، روایت 4669.
[4] . اصول کافی، ج 2، باب «فضل حامل القرآن»، ص 441.
[5] . بحار الانوار، ج 89، ص 22.
[6] . اصول کافی، ج 2، «من یتعلّم القرآن بمشقّه»، ص 443 ـ 444.
[7] . اصول کافی، ج 2، باب «الدّعاء فی حفظ القرآن»، ص 420.
