پرسش
چرا نائب سوم کتابش (التأدیب) را به قم فرستاد تا علمای قم تصحیح نمایند چرا به امام (ع) عرضه نکرد؟
پاسخ اجمالی
ابوالقاسم حسین بن روح، عالم بزرگ و سومین سفیر و نائب از نواب اربعه امام زمان (ع) است که در زمان خود مورد حسد بدخواهان قرار گرفت و عده ای در برابر ایشان قد علم کردند. ایشان، کتابی در مسایل فقهی با عنوان “التادیب” نگاشت و آن را برای عده ای از فقها و علمای قم فرستاد که آنها تمامی مطالب آن را صحیح و مقبول دانستند و آنرا مورد تأیید قرار دادند. در مورد این که هدف او از چنین کاری چه بود، احتمالات گوناگونی وجود دارد از جمله: احترام به نظر و مقام علمی فقهاء، آگاه کردن آنان از مراتب علم و فضل نایب امام و آگاهی نمودن مردم از طریق علما و…، البته این عمل هیچ منافاتی با این نکته ندارد که ایشان این کتاب را به امام زمان (ع) نیز عرضه کرده باشند.
پاسخ تفصیلی
ابوالقاسم حسین بن روح، عالم بزرگ و سومین سفیر و نائب از نواب اربعه امام زمان علیه السلام از خاندان بزرگ شیعه ایرانی نوبختی است که مقیم بغداد بودند. او از فقیهان و عالمان و محدثان مشهور شیعی است که در زمان خود از شهرت و اعتبار دینی، اجتماعی و سیاسی مهمی برخوردار بوده است. حتی برخی گفته اند که از نظر دینی و مذهبی در شیعه کسی همتای او نیست و موافقان و مخالفان، او را از عاقلترین مردم دانسته اند. او از امام حسن عسکری و امام زمان علیهما السلام و محدثانی مانند محمدبن زیاد، روایت کرده است و محدثان بسیاری از او روایت کرده اند که تعداد آنها به 22 نفر می رسد.
با اینکه منصب نیابت و سفارت حسین بن روح، با وصیت و سفارش محمدبن عثمان تثبیت شد و اکثریت قریب به اتفاق شیعه آن را پذیرفتند، اما چند نفر به او حسد بردند و در برابر او قد علم کردند.
حسین بن روح، کتابی در مسایل فقهی با عنوان “التادیب” نگاشت و آن را برای عده ای از فقها و علمای قم فرستاد و آنها تمامی مطالب آن را صحیح و مقبول دانستند.[1] گرچه فرستادن کتاب به نزد علمای قم منافاتی بانشان دادن آن کتاب به امام زمان (ع) ندارد و چه بسا که آنرا به امام (ع) نیز نشان داده بود، ولی از آنجا که قم، مرکز فقها و محدثین شیعه بوده و تصویب کامل آنها می توانسته میزان علم و فقه و احاطه حسین بن روح را به خوبی مشخص نماید، آثار و برکات فراوانی بر این امر بوده است و چه بسا بتوان گفت که به خاطر مصالحی، شخص امام زمان (ع) به فرستادن کتاب به نزد علمای قم فرمان داده باشند؛ زیرا این اقدام هم احترام به نظر و مقام علمی فقها است و هم آگاه کردن فقهاء و دانشمندان از مراتب علم و فضل خود و همراه نمودن آنان باخود برای مبارزه با حسودان و بد خواهان و مدعیان دروغین امر نیابت.
البته باید توجه داشت که اولا: علمای قم با شمار زیادی از مردم و مسلمانان سر و کار داشتند ارائه کتاب به آنان و آگاهی آنان از شایستگی های حسین بن روح بهترین راه برای انتقال این اطلاعات به سایر افراد است. و ایشان خواسته اند از این راه اعتبار نیابت خویش را به جامعه اسلامی نشان دهد؛ زیرا امکان ندارد بدون برخورداری از شایستگی های ویژه، کتابی نوشت که همگان، هم، آن را صحیح بدانند و فقط در یک مورد اختلاف باشد.
ثانیا: روال علماء بر این نیست که برای کتاب خود از امام معصوم تأییدیه بگیرند؛ زیرا این خود باب ادعا را باز می کند، و از آن به بعد هر کسی که کتابی می نوشت می توانست ادعا کند که امام معصوم (ع) آن را تأیید کرده است.
[1]الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج 3، ص 61؛ اعیان الشیعه، ج 6، ص 22: “کله صحیح و ما فیه شی یخالف الا قوله فی الصاع فی الفطره صاع من طعام و الطعام عندنا مثل الشعیر من کل واحد صالح”.
