روزه در شرع مقدس اسلام آن است که انسان در تمام روز(از طلوع فجر تا غروب آفتاب) با قصد اطاعت از فرمان خدا از خوردن و آشامیدن و چیزهای دیگری خودداری کند.(1)

روزه از عبادات است و لازم است با نیّت به جا آورده شو د اما لازم نیست انسان نیت روزه را به زبان آورد یا از قلب خود بگذراند؛ مثلا بگوید: فردا را روزه مى‏گیرم، بلکه همین قدر که براى انجام فرمان خداوند از اذان صبح تا مغرب کارى که روزه را باطل مى‏کند انجام ندهد کافى است و براى آن که یقین کند تمام این مدت را روزه بوده، باید مقدارى پیش از اذان صبح و مقدارى هم بعد از مغرب از انجام کارى که روزه را باطل مى‏کند خوددارى نماید.(2)

«موارد جواز نگرفتن روزه»

1. زن باردار و شیرده

خانمی که باردار است و فارغ شدنش نزدیک است و روزه براى او یا حملش ضرر داشته باشد، روزه گرفتن بر او واجب نیست. چنین زنی باید براى هر روز یک مد طعام؛ یعنى گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد و روزه‏هایى را که نگرفته است در سال های بعد قضا نماید.(3)

همچنین زن شیرده اگر روزه گرفتن او باعث کم شدن شیر او یا ضرر به او یا طفل شیر خواره داشته باشد، روزه گرفتن بر او واجب نیست. و باید براى هر روز یک مد طعام یعنى گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد و نیز اگر براى خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست، و بنابر احتیاط واجب باید براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد. و در هر صورت روزه‏هایى را که نگرفته باید قضا نماید. (4)

2. مصرف دارو

مصرف دارو روزه را باطل می‏کند و اگر طبق دستور پزشک مصرف نکردن دارو برای کسی ضرر داشته باشد، نباید روزه بگیرد. بر طبق فتوای مراجع عظام تقلید،، روزه گرفتن بر مریضی که روزه برای او ضرر قابل توجهی دارد، واجب نیست.

زخم معده، زخم اثنی عشر و سوء هاضمه قابل کنترل و درمان است و برای بیماران مبتلا به این بیماری ها، منعی برای روزه گرفتن وجود ندارد. این بیماران می توانند داروهای تجویز شده را در ماه رمضان تعدیل یا درمان را به پس از ماه رمضان موکول کنند تا بتوانند به راحتی در این ماه روزه بگیرند. روزه برای بسیاری از بیماران از جمله مبتلایان به کبد چرب و کرون بسیار مفید است، چون موجب کاهش وزن می شود.(5)

ضعف در بدن و نرسیدن به انجام کارهای روزانه مانند درس خواندن نمی‏توان دلیلی بر نگرفتن روزه باشد. امام خمینی ‏فرموده‏اند: فرد باید روزه بگیرد و تا در حرج واقع نشده‏ است نمی‏تواند افطار کند بلکه می‏تواند مسافرت نماید و بعد از برگشتن در آن روز لازم نیست امساک کند

3. روزه مسافر

شیعه بر این باور است که روزه شخص مسافر صحیح نیست. و باید در حال حضر قضای آن را بجا آورد.(6)

4. دختران بالغ و عدم روزه گرفتن

سن تکلیف دختران نُه سال کامل قمری است و در عین حال قدرت، شرط تکلیف است، آنچه قدرت انجامش را دارد باید انجام دهد و آنچه قدرتش را ندارد تکلیف از او ساقط می‏شود، مثلا اگز قدرت روزه گرفتن ندارد نباید روزه بگیرد و هر وقت قدرت یافت قضای آن را به‏جا آورد؛ ولی نماز و حجاب و امثال اینها را که قدرت دارد باید انجام دهد.(7)

صرف ضعف و ناتوانی مجوز برای روزه نگرفتن نیست مگر آن که مشقت واقع شود که در این صورت می‌تواند افطار کند.(8) و البته باید کفاره مد طعام را به فقیر بدهد و کفاره آن نیز بر او واجب نیست.(9)
5. عدم قدرت روزه داری به جهت سختی شغل و گرمای هوا

این افراد اگر می‏توانند از ساعات کار کم کنند و روزه‏ها را بگیرند و از برکات آن محروم نمانند؛ و اگر اینکار میسر نیست، هر روز صبح به قدر مسافت شرعی مسافرت کنند و روزه خود را در آنجا افطار نمایند که فقط قضای آن روزه‏ها به عهده شخص می‏آید و کفاره لازم نیست. (10)
پیر مرد

6. افراد پیر

میزان پیری مۆکول به عرف است؛ یعنی فردی پیر است که توده مردم به چنین کسی پیرمرد یا پیرزن اطلاق کنند.(11)

7. خونریزی معده

بیماری که دچار خونریزی معده شده‏ است، مکلف به روزه گرفتن نیست و احتیاط آن است که اگر قدرت دارد، هر روز به اندازه یک مد طعام یعنی (750 گرم گندم) به شخص مستحق بدهد، همچنین برای ایام گذشته که روزه نگرفته‏است و تا سال بعد هم توانایی بر گرفتن روزه ندارد.(12)

8. توصیه پزشک به ترک روزه

این مسئله دو صورت دارد: گاهی برای طبیب خوف ضرر واقع می‏شود، یعنی احتمال قابل توجهی نسبت به زیان داشتن روزه برای او حاصل می‏شود، در اینجا می‏تواند همان را به بیمار منتقل کند، چنانچه بیمار از قول طبیب خوف ضرر پیدا کرد، روزه را ترک می‏کند و صورت دوم آن است که احتمال ضعیف و کم رنگی باشد، در اینجا نمی‏توان ترک روزه را به بیمار توصیه کرد.(13)

9. فرد مجنون و دیوانه

در صورتیکه عرفا به او دیوانه بگویند و نتواند روزه گرفتن و نگرفتن را تشخیص دهد، نه تنها روزه از او ساقط می‏گردد، بلکه نماز خواندن هم بر او واجب نیست.(14)
«موارد وجوب گرفتن روزه»

روزه از عبادات است و لازم است با نیّت به جا آورده شو د اما لازم نیست انسان نیت روزه را به زبان آورد یا از قلب خود بگذراند؛ مواردی وجود دارد که برخلاف اعتقاد رایج مردم در حال حاضر، مانع روزه داری نمی شود.

صرف ضعف و ناتوانی مجوز برای روزه نگرفتن نیست مگر آن که مشقت واقع شود که در این صورت می‌تواند افطار کند.(8) و البته باید کفاره مد طعام را به فقیر بدهد و کفاره آن نیز بر او واجب نیست.(9)

1. ضعف بدن

ضعف در بدن و نرسیدن به انجام کارهای روزانه مانند درس خواندن نمی‏توان دلیلی بر نگرفتن روزه باشد. امام خمینی ‏فرموده‏اند: فرد باید روزه بگیرد و تا در حرج واقع نشده‏ است نمی‏تواند افطار کند بلکه می‏تواند مسافرت نماید و بعد از برگشتن در آن روز لازم نیست امساک کند.(15)

2. استعمال دخانیات

طبق نظر مراجع عظام استعمال دخانیات دلیل بر نگرفتن روزه نمی‏گردد و استفاده آن در حین روزه‏داری، روزه را باطل می‏کند.

پس احتیاط واجب آن است که روزه‏دار از دودهای انواع دخانیات و نیز مواد مخدری که از راه بینی یا زیر زبان جذب می‏شود خودداری کند.(16)

3. پر کردن دندان

پر کردن، جرم گیری و کشیدن دندان در ماه رمضان برای پزشکان مانعی ندارد و برای شخص روزه‏دار زمانی جایز است که مطمئن باشد خون یا آبی که بوسیله دستگاه وارد فضای دهان می‏شود، فرو نخواهد رفت. (17)

پی‏نوشتها

(1) استفتاء از دفتر مقام معظم رهبری(دام الظله)، باب روزه، م1.

(2) توضیح المسائل امام خمینی(ره)، جلد1، صفحه880.

(3) همان، جلد1، صفحه957، م1728.

(4) همان، صفحه958، م1729.

(5) بانک اطلاعات  نشریات کشور.

(6) مجمع البیان، فضل ابن حسن طبرسی، جلد2،  صفحه203.

(7) سایت دفتر آیه الله العظمی صافی گلپایگانی(دام الظله).

(8) سایت دفتر آیه الله العظمی خامنه‏ای(دام الظله).

(9) سایت دفتر حجت الإسلام سید محمدحسن بنی هاشمی خمینی، استفتاء آیه الله مکارم شیرازی(دام الظله).

(10) سایت دفتر آیه الله العظمی صافی گلپایگانی(دام الظله).

(11) سایت دفتر حجت الإسلام سید محمدحسن بنی هاشمی خمینی، استفتاء آیه الله مکارم شیرازی(دام الظله).

(12) سایت دفتر حجت الإسلام سید محمدحسن بنی هاشمی خمینی، استفتاء آیه الله مکارم شیرازی(دام الظله).

(13) سایت دفتر حجت الإسلام سید محمدحسن بنی هاشمی خمینی، استفتاء آیه الله مکارم شیرازی(دام الظله).

(14) سایت دفتر حجت الإسلام سید محمدحسن بنی هاشمی خمینی، استفتاء آیه الله مکارم شیرازی(دام الظله).

(15) توضیح المسائل امام خمینی(ره) ، صفحه320، س52.

(16) سایت دفتر آیه الله مکارم شیرازی (دام الظله).

(17) سایت دفتر آیه الله العظمی صافی گلپایگانی(دام الظله).