اگر انسان مرضى دارد که زیاد تشنه مىشود و نمىتواند تشنگى را تحمل کند یا براى او مشقت دارد، روزه بر او واجب نیست، و در صورتى که روزه گرفتن برای او امکان نداشته باشد، لازم نیست براى هر روز یک مد طعام بدهد، اما در صورتی که امکان دارد ولی همراه با سختی و مشقت است، دادن کفاره لازم است.
روزه و قناعت
اسلام برخلاف مکاتب مادی شرق و غرب، دنیا و نعمتهای مادی آن را وسیلهای برای تکامل معنوی و رسیدن به سعادت جاوید میداند و به همین دلیل فرهنگ اسلام فرهنگ لذتجویی و مصرف نیست بلکه فرهنگ قناعت و ایثار است. در روشهای مادی تن آدمی و خور و خواب آن اصالت دارد و حرص و آز برای برخورداری بیشتر گریبانگیر افراد است و در اسلام اصالت با معنویت انسان است و قناعت و ایثار و فداکاری از راههای وصول به مراتب بلند انسانیت محسوب میشود.
روزه روح و باطن انسان را از خواهشهای ناشایسته پاک میگرداند و صیقل میدهد و صفای باطن میآورد زیرا وقتی شکم انسان از غذاها خالی شد. پرهیزگاری، امانتداری، صداقت و خلاصه انسانیت او تقویتشده و نور ایمان در قلب او تجلی میکند.
روزه، فریضهای است که مسلمانان را از غرق شدن در مادیگرایی و حرص و آز برای لذتهای مادی و مسابقه برای مصرف و تنپروری میرهاند و به او میآموزد که به فکر دیگران باشد و بر خواهشهای جسمانی خویش مسلط گردد و به مصرف به مقدار نیاز قناعت ورزد و از اسراف و تبذیر بپرهیزد. روزه به مسلمانان میآموزد که با کم هم میتوان زیست و حرص و طمع فقط غرق شدن در مادیات و انحراف از معنویات است و برای زیستن لازم نیست که با همه وجود به تن و لذتهای آن پرداخت.
با این مقدمه کوتاه که در مورد روزه و قناعت بیان کردیم به طرح چند پرسش و پاسخ در مورد روزه و روزه داری می پردازیم:
سوال: آیا روزه برای مریضی که روزه برایش ضرر دارد واجب است؟
بر طبق فتوای مراجع تقلید و علمای اسلام، روزه گرفتن بر مریضی که روزه برای او ضرر قابل توجهى دارد واجب نیست. (توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج 1، ص 966، مسأله 1743)
قرآن در این باره می فرماید: “هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد تعدادى از روزهاى دیگر را (روزه بدارد)” (بقره، 184)
اما باید توجه داشت که مریضی که مرضش چند سال طول می کشد، بعد از آن که خوب شد، برای سالهای که روزه نگرفته باید یک مد طعام ( گندم یا جو و مانند اینها) که تقریبا ده سیر است به فقرا بدهد. (توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج 1، مسأله 1707)
بله اگر انسان مرضى دارد که زیاد تشنه مىشود و نمىتواند تشنگى را تحمل کند یا براى او مشقت دارد، روزه بر او واجب نیست، و در صورتى که روزه گرفتن برای او امکان نداشته باشد، لازم نیست براى هر روز یک مد طعام بدهد، اما در صورتی که امکان دارد ولی همراه با سختی و مشقت است، دادن کفاره لازم است. (نجاه العباد (للإمام الخمینی)، ص: 168)
بعبارت دیگر؛ اگر انسان مرضى دارد که زیاد تشنه مىشود و نمىتواند تشنگى را تحمل کند، یا براى او مشقت دارد، روزه بر او واجب نیست. (آیه الله بهجت ره: ولى اگر تا رمضان بعد بتواند روزه بگیرد واجب است قضاى آن را بگیرد و در صورت عدم توانائى واجب است براى هر روز یک مد طعام از گندم و جو و مانند اینها صدقه دهد. آیه الله سیستانى: ولى در صورت دوّم باید براى هر روز یک مُد طعام به فقیر بدهد و چنانچه بعد بتواند روزه بگیرد، واجب نیست قضا نماید.)
ولى در صورت دوم (آیات عظام گلپایگانى، صافى: و بلکه در صورت اول هم بنا بر احتیاط لازم ..) باید براى هر روز یک مد گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد. (آیات عظام : خوئى، تبریزى، زنجانى، فاضل لنکرانی: باید براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد… .)
و احتیاط واجب (آیات عظام: خوئى، گلپایگانى، تبریزى، زنجانى، فاضل، صافى: احتیاط مستحب… .) آن است که بیشتر از مقدارى که ناچار است آب نیاشامد و چنانچه بعد بتواند روزه بگیرد، بنا بر احتیاط واجب باید روزههایى را که نگرفته قضا نماید. (آیه الله مکارم شیرازی: مسأله روزه بر کسانى که مبتلا به بیمارى استسقاء هستند، یعنى زیاد تشنه مىشوند و توانایى روزه گرفتن را ندارند و یا براى آنها بسیار مشکل است، واجب نیست ولى باید براى هر روز یک مد طعام کفاره بدهند و بهتر است که بیش از مقدار ضرورت آب نیاشامند و اگر بعداً بتوانند قضا کنند احتیاط واجب قضا کردن است. توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج1، ص: 957، مسأله 1727)
سۆال: اگر کسی دندان مصنوعی خود را در حال روزه برای مسواک زدن بیرون آورده و سپس در دهانش بگذارد آیا روزه او باطل است یا خیر؟
جواب: اشکال ندارد، لکن اگر دندان تر است آب اضافی آن را از دهان بیرون بریزند. (جامع المسائل آیه الله فاضل لنکرانی ره، ج1، ص 148، س 544)
سۆال: غرغره کردن در حال روزه چه حکمی دارد؟
جواب: اگر قطرات آب به حلق نرسد و همه آب را بیرون بریزد اشکال ندارد. (توضیح المسائل 12 مرجع، ج 1، ص 979، م 1690)
سۆال: مسواک زدن هنگام روزه ماه رمضان چه حکمی دارد؟
جواب: اگر آب مسواک به حلق نرسد و بتوانید پس از مسواک هم، آبهای خارجی را از دهان بیرون بریزید اشکال ندارد. (توضیح المسائل 12 مرجع، ج 1، ص 926، م 1573)
