نماز جمعه مجزى از نماز ظهر است، ولى خواندن آن بعد از نماز جمعه از باب احتیاط اشکال ندارد و اقتدا در نماز عصر روز جمعه به غیر امام جمعه اشکال ندارد، ولى هرگاه بخواهد با مراعات احتیاط در خواندن نماز ظهر پس از خواندن نماز جمعه نماز عصر را به جماعت بخواند، احتیاط کامل این است که به کسى اقتدا نماید که نماز ظهر را احتیاطاً بعد از نماز جمعه خوانده است. (حضرت آیه الله العظمی خامنه‌ای(مد ظله العالی)
درباره فلسفه تشریع نماز جمعه وجوه گوناگونی ذکر شده است، از جمله: تقویت روح هم‌بستگی اسلامی و رشد ابعاد اجتماعی اسلام، ایجاد وحدت و الفت بیشتر میان مسلمانان، اصلاح و تزکیه فرد و جامعه با اطلاع‌رسانی عمومی، تأکید بر وعظ و آموزش احکام اسلامی، و مطرح کردن مسائل مهم اجتماعی و سیاسی.
در احادیث، ترک کننده نماز جمعه سخت نکوهیده شده و فضیلت‌های متعددی برای این نماز ذکر شده است، از جمله بخشوده شدن گناهان در هر نماز جمعه تا نماز جمعه دیگر. همچنین از نماز جمعه به حج فقرا تعبیر شده است.
درباره اهمیت حضور در نماز جمعه گفتنی است که حضرت علی علیه‌السلام زندانیان را برای شرکت کردن در آن آزاد می‌کرد.
در این قسمت به طرح چند پرسش و پاسخ در این زمینه می پردازیم:
سوال: اگر کسی بعد از نماز جمعه، نماز ظهر را احتیاطاً بخواند ولی امام جمعه آن را نخواند، آیا می‌توان نماز عصر را به آن امام جمعه اقتدا کرد؟ در صورتی که اقتدا کرده باشد، باید آن نمازهایش را قضا کند؟
کسی که نماز جمعه را خوانده لزومی ندارد نماز ظهر را بخواند، ولى خواندن آن بعد از نماز جمعه از باب احتیاط، اشکال ندارد. در هر حال کسی که نماز ظهر را هم خوانده است، اگر در نماز عصر به امامی اقتدا کند که نماز ظهر را نخوانده، نمازش بر اساس نظر برخی فقها صحیح است، ولی برخی دیگر (آیات عظام خامنه‌ای صافی گلپایگانی، نوری همدانی) معتقدند احتیاط آن است که به امامی که نماز ظهر را نخوانده اقتدا نکند.
پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سوال، چنین است:
حضرت آیه الله العظمی خامنه‌ای(مد ظله العالی):
نماز جمعه مجزى از نماز ظهر است، ولى خواندن آن بعد از نماز جمعه از باب احتیاط اشکال ندارد و اقتدا در نماز عصر روز جمعه به غیر امام جمعه اشکال ندارد، ولى هرگاه بخواهد با مراعات احتیاط در خواندن نماز ظهر پس از خواندن نماز جمعه نماز عصر را به جماعت بخواند، احتیاط کامل این است که به کسى اقتدا نماید که نماز ظهر را احتیاطاً بعد از نماز جمعه خوانده است.
حضرت آیه الله العظمی سیستانی(مد ظله العالی):
اشکال ندارد.
حضرت آیه الله العظمی صافی گلپایگانی(مد ظله العالی):
1. اگر امام نماز ظهر را نخوانده باشد اقتداء به او رجاء اشکال ندارد ولی احتیاط آن است که بعداً نماز عصر را خودش هم به نحو فرادی بخواند.
2. چنانچه جاهل به مسئله بوده و در نمازش رکوع و یا سجود را به جهت تبعیت از امام زیاد نکرده باشد اعاده نماز لازم نیست.
حضرت آیه الله العظمی مکارم شیرازی(مد ظله العالی):
اشکال ندارد و نماز جمعه کفایت از نماز ظهر می کند.
حضرت آیه الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):
مانعی ندارد هر چند احوط آن است که ظهرین را مجدداً اعاده کند.
چند سوال از آیه الله خامنه ای دام ظله:
سوال: آیا خواندن نماز واجب یا مستحبى بین خطبه‌ها و اقامه نماز جمعه جایز است؟
جواب: مانعى ندارد.
سوال: آیا باید حمد و سوره نماز ظهر روز جمعه را بلند خواند؟
جواب: مستحب است حمد و سوره نماز ظهر روز جمعه، بلند خوانده شود.
سوال: اگر در رکعت دوم نماز جمعه برسیم حکم چیست؟
جواب: رکعت اول را با رکعت دوم امام جمعه بخوانید و رکعت دوم را فرادا بخوانید.
سوال: اگر نماز جمعه را یک ساعت بعد از اذان ظهر خواندیم آیا باید نماز ظهر را هم بخوانیم؟
جواب: در فرض مذکور نماز جمعه مجزى از نماز ظهر است و بجا آوردن نماز ظهر لازم نیست.
سوال: اگر نماز جمعه را بیشتر از دو ساعت بعد از اذان ظهر خواندیم، آیا باید نماز ظهر را هم بخوانیم؟
جواب: وقت نماز جمعه از اول زوال خورشید شروع مى‌شود و احوط آن است که از اوائل عرفى زوال در حدود یکى دو ساعت به تأخیر نیافتد و اگر بیش از دو ساعت بعد از زوال، نماز جمعه خوانده شده، احتیاط در بجا آوردن نماز ظهر مى‌باشد.
بک مسئله از آیه الله سیستانی دام ظله:
مسأله 719 ـ نماز جمعه مانند نماز صبح دو رکعت است، با این تفاوت که در نماز جمعه دو خطبه قبل از نماز لازم است. و نماز جمعه واجب تخییری است، به این معنی که مکلف در روز جمعه مخیر است که نماز جمعه را بخواند ـ در صورتی که شرایطش موجود باشد ـ یا نماز ظهر بجا آورد، و اگر نماز جمعه را بجا آورد، کفایت از ظهر می کند.
و واجب شدن نماز جمعه چند شرط دارد:
اوّل: داخل شدن وقت، و آن عبارت از زوال آفتاب، یعنی ظهر است، و وقتش اوّل عرفی زوال است، پس هرگاه از این وقت نماز جمعه را تأخیر انداخت، وقتش تمام شده و نماز ظهر را باید بجا آورد.
دوّم: شماره افراد، و آن پنج نفر است با امام، و هرگاه پنج نفر از مسلمانان جمع نشوند نماز جمعه واجب نمی شود.
سوّم: بودن امام جامع شرایط امامت، از عدالت و غیر آن از چیزهایی که در امام جماعت معتبر است، و بدون او نماز جمعه واجب نمی‌شود.
و صحیح بودن نماز جمعه چند شرط دارد:
اوّل: جماعت بودن، پس فرادی صحیح نیست، و هرگاه مأموم قبل از رکوع رکعت دوّم نماز جمعه به امام برسد اقتدا می کند و یک رکعت دیگر را فرادی می خواند و نماز جمعه‌اش صحیح است. و اگر در رکوع رکعت دوّم امام را درک کند ـ بنا بر احتیاط واجب ـ نمی‌تواند به این نماز جمعه اکتفا کند و باید نماز ظهر را بجا آورد.
دوّم: خواندن امام دو خطبه پیش از نماز، که در خطبه اوّل حمد و ثنای الهی را گفته و توصیه به تقوا و پرهیزگاری شود و یک سوره کوتاه از قرآن بخواند، و در خطبه دوّم باز هم حمد و ثنای الهی را بجا آورده و بر پیغمبر اکرم و ائمه مسلمین صلوات فرستاده و احتیاط مستحب آن است که برای مومنین و مومنات استغفار (طلب آمرزش) کند. و لازم است خطبه پیش از نماز باشد، پس اگر نماز را پیش از دو خطبه شروع کرد صحیح نخواهد بود، و خواندن خطبه پیش از ظهر اشکال دارد. و لازم است کسی که خطبه را می خواند هنگام خطبه ایستاده باشد، پس هرگاه خطبه را نشسته بخواند صحیح نخواهد بود. و نیز لازم است بین دو خطبه قدری بنشیند، و لازم است نشستن مختصر و خفیف باشد. و لازم است امام جماعت خودش خطبه را بخواند، و حمد و ثنای الهی و صلوات بر پیغمبر اکرم و ائمه مسلمین ـ بنا بر احتیاط ـ باید به عربی باشد، و در مازاد بر آن عربیت معتبر نیست، بلکه اگر بیشتر حاضرین زبان عربی را ندانند احتیاط لازم آن است که توصیه به تقوا به زبان حاضرین باشد.
سوّم: آنکه مسافت بین دو نماز جمعه کمتر از یک فرسخ نباشد، بنابراین اگر نماز جمعه دیگری در مسافت کمتر از یک فرسخ برپا شود چنانچه با هم شروع شوند هر دو باطل می شوند، و اگر یکی زودتر از دیگری شروع شود هرچند به تکبیره‌الاحرام باشد صحیح، و دومی باطل خواهد بود. ولی هرگاه پس از برگزاری نماز جمعه معلوم شود که نماز جمعه دیگری همزمان یا مقدم بر آن در مسافت کمتر از یک فرسخ برپا شده بوده، بجا آوردن نماز ظهر واجب نخواهد بود. و برپا نمودن نماز جمعه در صورتی مانع از نماز جمعه دیگر در مسافت مزبور می‌شود که خود صحیح و جامع‌الشرایط باشد و در غیر این صورت مانع نخواهد بود.
