کشتن گاو یا گوسفند یا شتر در منی

دوم از واجبات منی – ذبح است

مسئله -1020 واجب است بر کسی که حج تمتع بجا می آورد ذبح یک هدی ، یعنی یک شتر

یا یک گاو یا یک گوسفند، و شتر افضل است و پس از آن گاو بهتر است .

مسئله 1021- کفایت نمی کند (1) برای چند نفر به شرکت ، یک هدی در حال اختیار

بلکه در حاضر ضرورت نیز محل اشکال است ، و احتیاط واجب جمع بین شرکت در ذبح و

روزه است که ذکر می شود (2) .

مسئله 1022- سایر حیوانات غیر از سه حیوان مذکور کافی  نیست .

مسئله 1023- در هدی چند چیز معتبر است و باید مراعات شود:

اول – آنکه اگر شتر باشد سن آن کمتر از پنجسال نباشد و داخل در شش سال شده باشد،

و اگر گاو است بنابر احتیاط (1) واجب (2) کمتر از دو سال نباشد و داخل در سه

سال شده باشد، همچنین در (بز) کمتر از سن گاو نباشد، و در میش به احتیاط (3)

واجب کمتر از یکسال نباشد و داخل در سال دوم شده باشد.

دوم – باید صحیح باشد پس حیوان مریض (4) کافی نیست حتی مثل کچلی بنابر احتیاط.

سوم – باید خیلی پیر نباشد (5) .

چهارم (6) . باید تام الاجزاء باشد، و ناقص کافی نیست . پس اگر واضح باشد کوری

یا لنگی آن بنابر اقوی کافی نیست (7) و اگر واضح نباشد به احتیاط واجب کافی

نیست (8) و احتیاط واجب آن است که چشمش سفید نشده باشد و باید گوش بریده و

دم بریده و شاخ داخل آن شکسته یا بریده نباشد.

پنجم : باید لاغر نباشد (9) و اگر در گرده او پیه باشد ((10 کافی است ، و احتیاط

(11) آن است که آن را در عرف لاغر نگویند.

ششم – باید (خصی ) نباشد (12) یعنی باید خصیتین آن را بیرون نیاورده باشند.

هفتم – باید بیضه آن را نکوبیده باشند به احتیاط (13) واجب (14) .

هشتم – باید در اصل خلقت بی دم نباشد به احتیاط واجب ، و اگر گوش یا شاخ در

خلقت اصلی  نداشته باشد بعید نیست کفایت ، اگر چه خلاف احتیاط است (15) .

نهم – در اصل خلقت بی بیضه نباشد (16) .

1- آیه الله فاضل : بهتر است کمتر نباشد ولکن دخول در سال دوم هم کفایت می کند.

2- آیه الله صانعی : بلکه احتیاط مستحب و کفایت تمام شدن شش ماه خالی از وجه

نیست بلکه احتیاط مستحب و کفایت تمام شدن یک سال و دخول در سال دوم از وجه

نیست ، و همچنین در بز.

2- آیه الله گلپایگانی : و در میش به احتیاط کمتر از …

آیات عظام خویی ، سیستانی ، بهجت ، تبریزی : گوسفند بایستی هفت ماهش تمام و وارد

ماه هشتم باشد و کمتر از آن کافی نیست و احتیاط این است که یک سالش تمام و

در سال دوم داخل شده باشد.

3- آیه الله خامنه ای ، آیه الله گلپایگانی : متعرض این حکم نشده اند.

آیات عظام خویی ، سیستانی ، تبریزی : احوط اولی این است که مریض نباشد.

آیه الله فاضل : بنابر احتیاط واجب باید صحیح باشد.

4- آیات عظام خویی ، تبریزی ، سیستانی : احوط اولی آن است که خیلی پیر نباشد یعنی

مغز استخوانش آب نشده باشد.

آیه الله مکارم ، آیه الله فاضل : بنابر احتیاط واجب .

آیه الله خامنه ای : پیرنبودن قربانی شرط نیست .

5- آیه الله سیستانی : باید تام الاعضاء باشد پس کافی نیست کور (هر چند یک چشم

باشد) و لنگ و گوش بریده و آن که شاخ داخلش شکسته است و مانند آن .

6- آیه الله خویی ، آیه الله بهجت : و قربانی بایستی از جمیع اعضاء سالم باشد و

قربانی کور و دوبین (احول ) و شل و گوش بریده و شاخ اندرونی آن شکسته کفایت

نمی کند.

7- آیه الله مکارم : لنگی مختصر عیب ندارد.

8- آیه الله خامنه ای ، آیه الله بهجت : از اینجا تا آخر فرع پنجم در مناسک

ایشان نیامده است .

9- آیه الله مکارم : بر کلیه آن مقداری چربی باشد کافی  است .

-10 آیه الله سیستانی : معتبر است که قربانی عرفا لاغر نباشد.

آیه الله خویی : باید عرفا لاغر نباشد و پیه داشتن در گرده ملاک نیست . (مناسک

عربی ، مسأله 384) .

11- آیه الله فاضل ، آیه الله تبریزی : بنابر احوط قربانی نباید اخته باشد.

12- آیات عظام خویی ، سیستانی ، تبریزی : احوط و اولی آن است که بیضه آن را

نکوبیده باشند.

آیه الله گلپایگانی : جایز است کشتن حیوانی که بیضه آن را کوبیده باشند.

آیه الله خامنه ای : کوبیده نبودن بیضه شرط نیست مگر اینکه به حد اخته شدن برسد.

آیه الله مکارم : اشکالی  ندارد.

13- آیه الله صانعی : بلکه مستحب و اقوی کفایت است .

14- آیات عظام خویی ، تبریزی ، سیستانی ، صافی : احوط و اولی این است که قربانی

طوری نباشد که از اصل خلقت شاخ و دم نداشته باشد.

آیه الله اراکی : بنابر احتیاط واجب کافی  نیست .

آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : احتیاط واجب آن است که حیوانی را که شاخ یا

گوش یا دم در اصل خلقت ندارد قربانی  نکند.

آیه الله خامنه ای : فقدان اعضایی که در همه اصناف این حیوان وجود دارد و نقص

محسوب می شود، مانع اجزاء است مانند بیضه و گوش و در غیر آنها مانند شاخ و دم

اگر در این صنف از حیوان معمولا وجود دارد، فقدان آن نقص محصوب می شود و مانع

است و الا نه .

آیه الله مکارم : اگر در اصل خلقت بی دم باشد اشکال ندارد.

آیه الله بهجت : احوط این است که قربانی طوری نباشد که از اصل خلقت شاخ و دم

نداشته باشد. (مناسک ، مسأله 388) .

15- آیه الله مکارم : بنابر احتیاط.

آیه الله سیستانی ، آیه الله بهجت : متعرض این فرع نشده اند.

مسئله 1024- اگر غیر از خصی یافت نشود بعید نیست کفایت ذبح خصی ، گر چه احتیاط

(1) در جمع بین آن و سالم است در ماه ذی الحجه همان سال ، و اگر نشد سال دیگر،

یا جمع بین ناقص و روزه .

1- آیه الله اراکی : این احتیاط ترک نشود و بهتر آن است که علاوه بر این احتیاط،

روزه هم بگیرد.

آیه الله گلپایگانی : بنابر احتیاط ناقص را ذبح کند و در سال بعد نیز خودش و یا

نایبش باید حیوان دیگری را که واحد شرایط است قربانی کند. (آداب و احکام حج ،

مسأله 805) .

آیه الله خویی : و کسی  که نتواند قربانی را به این شرایط تهیه کند، هر چه ممکنش

باشد همان کافی  است .

آیه الله تبریزی : و کسی  که نتواند قربانی را ولو با صبر کردن تا آخر ذی الحجه به

این شرایط تهیه کند هر چه ممکن باشد کافی  است .

آیه الله بهجت : کسی  که نتواند قربانی را به این شرایط تهیه کند، هر چه ممکنش

باشد کافی  است ولی بنابر احتیاط روزه هم بگیرد. (مناسک ، مسأله (390.

آیه الله سیستانی : اگر تا روز سیزدهم ذی الحجه بجز اخته پیدا نشود، همان کافی

است .

آیه الله صافی : احتیاط مستحب آنست که سه روز در حج و هفت روز پس از حج روزه

بگیرد و این حکم در مورد قربانی ناقص است چه خصی باشد و چه غیر آن .

آیه الله مکارم : این احتیاط واجب نیست .

مسئله 1025- گاومیش در ذبح واجب ، کافی است لکن گفته اند کراهت دارد.

مسئله 1026- اگر حیوان ، شاخ خارجش شکسته یا بریده باشد اشکال ندارد، و شاخ خارج ،

شاخ سخت سیاهی  است که به منزله غلاف است از برای شاخ داخل آن شاخ سفید است .

مسئله 1027- شکاف داشتن گوش و سوراخ بودن آن مانع ندارد، و احتیاط آن است که

چنین نباشد.

مسئله 1028- باید ذبح را بعد از رمی جمره عقبه بکند به احتیاط واجب (1) .

1- آیات عظام خویی ، گلپایگانی ، خامنه ای ، بهجت ، تبریزی : واجب است قربانی  پس

از رمی  باشد.

آیه الله فاضل : بنابر اقوی بعد از رمی قربانی  کند.

آیه الله اراکی : بنابر احوط پس از رمی قربانی  کند.

آیه الله سیستانی : ولی اگر از روی جهل یا فراموشی مقدم بدارد اعاده لازم نیست .

آیه الله صانعی : بلکه به احتیاط مستحب چون ترتیب بنابر اقوی مستحب است .

مسئله 1029- یک گوسفند، کمتر چیزی است که کافی است برای ذبح ، لکن هرچه بیشتر

ذبح کند افضل است و در روایت است که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم صد

شتر همراه آوردند، سی و چهار تای آنها را برای حضرت امیرالمومنین علیه السلام

نحر کردند شصت و شش تای آنها را برای  خودشان .

مسئله -1030 اگر هدی  یافت نشود (1) قیمت آن را پیش شخص امینی بگذارد که در

بقیه ذی الحجه بگیرد و در منی ذبح کند، و اگر در این سال ممکن نشود سال بعد این

کار را بکند (2) .

1- آیه الله اراکی : نه هدی صحیح و نه هدی ناقص یافت نشود.

آیه الله سیستانی : اگر تا روز سیزدهم یافت نشود بعید نیست کفایت روزه ( که در

بخش بعد، مسأله 1051 خواهد آمد) ولی احتیاط این است که جمع کند بین روزه و ذبح

در بقیه ذی الحجه اگر ممکن باشد هر چند با سپردن به شخص امین .

2- آیه الله بهجت : در ادامه این فرع می فرماید: و احوط آن است که در صورت تأخیر

از ذیحجه همان سال ، جمع کند بین آن و صوم ده روز.

مسئله 1031- اگر هدی ناقص یافت شود (از غیر جهت خصی بودن که گذشت ) احتیاط

واجب آن است که آن را ذبح کند (1) و یک هدی (2) تام هم در بقیه ذی الحجه و

اگر نشد در سال آینده ذبح کند، و احتیاط بهتر آن است که جمع کند بین هدی  ناقص

و هدی تام بطوری که گفته شد روزه بنحوی که ذکر شد.

1- آیه الله فاضل : و بعید نیست اکتفا به همین هدی .

2- آیه الله سیستانی : احتیاط این است که بین ذبح ناقص و روزه اگر در ایام تشریق

یافت نشد جمع نماید. و اگر در بقیه ذی الحجه هدی تام یافت شود به احتیاط واجب

آن را نیز اضافه کنند.

آیه الله خویی : اگر تا ذی حجه هدی تام پیدا می کند باید صبر کند ولی اگر فعلا متمکن

نیست و احتمال می دهد تا آخر ادامه پیدا کند می تواند هدی ناقص ذبح کند ولی  اگر

اتفاقا کشف خلاف شد باید اعاده کند (مناسک ، مسأله 388 و 390و استفتائات

ص 267 س 809) .

آیه الله مکارم : هرگاه صحیح یافت نشود ناقص کافی است و احتیاط مزبور لازم نیست .

مسئله 1032- احتیاط واجب (1) آن است که ذبح هدی را از روز عید تأخیر نیندازدو

1- آیه الله مکارم : تا روز سیزدهم جایز است .

آیه الله اراکی : این احتیاط واجب نیست . (اطلاق آیه محکم است )

آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : بنابر احتیاط اختیارا جایز نیست ذبح هدی  را

از روز عید تأخیر بیندازد اگر چه اقوی جواز آن است . (مناسک عربی ، ص 147) .

آیات عظام خویی ، تبریزی ، بهجت : احتیاط این است که ذبح و نحر در روز عید قربان

باشد.

آیه الله سیستانی : احتیاط این است که قربانی در روز عید باشد اگر چه اقوی  این

است که می تواند در روزهای تشریق هم قربانی کند. (مناسک مسأله 382) .

مسئله 1033- اگر بواسطه عذری مثل فراموشی یا غیر آن ذبح را در روز عید نکرد

احتیاط واجب آن است که (1) در ایام تشریق ذبح کند، و اگر نشد در بقیه ماه ذی

الحجه ، و در تأخیر عمدی (2) نیز همین حکم است (3) .

1- آیات عظام خویی ، تبریزی ، بهجت : بلکه بدون تردید لازم است .

آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : این احتیاط واجب نیست اگر چه مطلوب است

ولکن اگر در غیرایام نحر (روز عید و سه روز بعد از آن ) بود بنابر احتیاط قصد ادا

و قضا نکند، بلکه بقصد ما فی الذمه ذبح کند. (مناسک عربی ، ص 147)

آیه الله اراکی : این احتیاط واجب نیست . (اطلاق آیه محکم است ) .

آیه الله سیستانی : اقوی آن است که می تواند در روزهای تشریق قربانی کند. (مناسک

مسأله 381) .

آیه الله مکارم : تا روز سیزدهم در هر حال جایز است ذبح کند.

2- آیه الله خویی : اگر از روی علم و عمد ترک کرده و طواف بجا آورده باشد ظاهرا

طوافش باطل و اعاده آن بعد از تدارک ذبح واجب است .

آیه الله خامنه ای : تأخیر عمدی را متعرض نشده اند.

3- آیه الله سیستانی : اگر عمدا ذبح را از ایام تشریق تأخیر بیندازد بنابر احتیاط

حجش باطل است و اگر معذور باشد باید روزه بگیرد و احتیاطا مستحب این است که

ذبح در بقیه ذیحجه را نیز انجام دهد. (ملحق مناسک ، س 336 و مناسک مسأله 392) .

مسئله 1034- اگر حیوانی  را به گمان آنکه صحیح و سالم است ذبح کرد بعد معلوم شد

مریض یا ناقص بوده کافی نیست ، و باید دوباره ذبح کند (1) .

1- آیات عظام خویی ، سیستانی ، تبریزی : چنانچه قربانی را به عقیده این که سالم

است خریداری نموده و قیمتش را پرداخته و بعد معلوم شد که عیبی دارد، ظاهر این

است که می تواند به آن اکتفا نماید و لازم نیست قربانی دیگری  بنماید.

آیه الله خامنه ای : در صورت تمکن .

مسئله 1035- اگر حیوانی را به گمان چاقی ذبح کرد بعد معلوم شد لاغر است کافی

است (1) .

1- آیه الله سیستانی : اگر حیوانی را به گمان چاقی خرید سپس معلوم شد لاغر است

کافی است چه قبل از ذبح معلوم شود چه بعد از آن ، ولی اگر خودش گوسفندی داشت و

آن را به گمان چاقی  ذبح کرد سپس معلوم شد لاغر است به احتیاط واجب کافی  نیست .

مسئله 1036- اگر حیوانی  را به گمان لاغری خرید و به امید آنکه چاق درآید برای

اطاعت خدا رجاءا ذبح کرد و بعد معلوم شد چاق است کافی  است .

مسئله 1037-اگر احتمال نمی داد که حیوان چاق است یا احتمال می داد لکن از روی

بی مبالاتی  ذبح کرد نه به امید موافقت امر خداوند کافی نیست (1) .

1- آیه الله مکارم : اگر اجمالا قصد اطاعت امر الهی داشته است کافی  است .

آیه الله اراکی : نه به امید موافقت امر خداوند بعد معلوم شد چاق است بنابر

احتیاط کافی  نیست .

سایر آیات عظام جز آیه الله فاضل که موافق متن هستند متعرض این فرض نشده اند.

آیه الله سیستانی : اگر به امید این که چاق باشد و با قصد قربت ذبح کند و بعد

معلوم شود چاق بوده کافی  است .

مسئله 1038- اگر لاغری آن را اعتقاد داشت و بواسطه جهل به مسأله برای  اطاعت

خداوند ذبح کرد بعد معلوم شد چاق است احتیاط (1) واجب در اعاده است (2) .

1- آیه الله نوری : ظاهرا کافی  است .

2- آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : در مفروض مسأله اگر بعد معلوم شد چاق

است کفایت می کند. (مناسک فارسی ، ص 138، مسأله 184) .

آیه الله فاضل : و بعد معلوم شد چاق است بهتر است اعاده کند.

آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : در فرض مزبور کفایت می کند.

آیه الله غروی : این احتیاط وجوبی  ندارد.

مسئله 1039- اگر ناقص بودن را اعتقاد داشت و بواسطه جهل به مسأله برای  اطاعت

خداوند ذبح کرد و بعد معلوم شد صحیح است ظاهرا کافی  باشد.

مسئله -1040 احتیاط (1) آن است ذبیحه را سه قسمت کنند (2) ، یک قسمت را هدیه

بدهند. و یک قسمت را صدقه بدهند، و قدری هم از ذبیحه بخورند و صدقه را به

مؤمنین بدهند، ولکن هیچ از این احتیاطها واجب (3) نیست ، و اگر صدقه را به

فقرای کفار بدهد یا آنکه تمام ذبیحه را به آنها بدهد اشکال نداررد و ضامن حصه

فقراء نیست ، لکن احتیاط خصوصا در خوردن قدری از ذبیحه خیلی مطلوب است .

1- آیه الله فاضل : مستحب است که ….

2- آیه الله غروی : این احتیاط ترک نشود.

3- آیه الله اراکی : این احتیاطها واجب است .

آیه الله مکارم : تقسیم ذبیحه به سه قسمت واجب نیست ولی واجب است که قسمتی  از

آن را به فقراء بدهند.

آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : واجب است که قدری از قربانی را خودش بخورد

و قدری را هدیه دهد و مقداری را به فقیر مؤمن صدقه بدهد، و احتیاط آن است که

هدیه را هم به مؤمن بدهد و اینکه هر یک از صدقه و هدیه کمتر از ثلث قربانی

نباشد و در هدیه فقر شرط نیست .

آیه الله بهجت : این احتیاط واجب است .

آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : این احتیاط واجب است ولی نسبت به صدقه انسان

می تواند از فقیر مؤمن و نسبت به هدیه از مؤمن دیگری ولو از شهر خودش وکالت در

قبول و اعراض بگیردو بعد از ذبح از طرف آنها قبول و قبض کرده و بعد اعراض

نماید و در صورتی که در منی متمکن از تقسیم نیست اخذ وکالت مزبور لازم است و

اگر این عمل را با فرض تمکن انجام ندهد بنابر احتیاط واجب ضامن است . (مستفاد

از مناسک ، مسأله 404) .

آیه الله سیستانی : در دو قسم اول با متن موافق هستند و اما در قسم سوم می فرمایند:

بنابر احتیاط واجب آن را به فقرای مسلمانان صدقه دهد. و اگر صدقه دادن ممکن

نباشد یا موجب مسقت و زحمت زیادی شود وجوب آن ساقط می شود و رساندن آن به خود

فقیر لازم نیست بلکه کفایت می کند به وکیل او داده شود اگر چه وکیل خود قربانی

کننده باشد آنگاه وکیل بر حسب اجازه موکل در آن تصرف می کند به هدیه دادن یا

فروش یا اعراض از آن و یا غیر اینها (مناسک مصرف قربانی حج تمتع ، ص 294)

مسئله 1041- جایز است که ذبح را کسی دیگر به نیابت انجام دهد و نیت را نایب

کند، و احتیاطا (1) خود شخص هم نیت کند (2) .

1- آیه الله صانعی : بلکه اقوی  است .

2- آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : باید نیت از صاحب قربانی تا هنگام کشتن

مستمر باشد و کشنده لازم نیست نیت کند هر چند احوط و اولی نیت نمودن است .

آیه الله گلپایگانی : علاوه بر خودش ذابح نیز باید نیت کند. (آداب و احکام حج ،

ص 315) .

آیه الله مکارم : نیت را حاجی  می کند.

آیه الله صافی : و احوط آن است که علاوه بر نایب خودش هم اگر در وقت ذبح حاضر

باشد نیت کند و اگر حاضر نیست موقعی که نایب یا وکیلی را که از طرف او برای

ذبح نایب می گیرد می فرستد نیت کند و نیت را تا وقت ذبح مستمر بدارد.

مسئله 1042- احتیاط واجب (1) آن است که ذابح مؤمن باشد(2) بلکه خالی از قوت

نیست ، و همینطور در ذبح کفارات .

1- آیات عظام اراکی ، خامنه ای ، نوری ، فاضل : در صورتی که ذابح را در انجام قربانی

نایب کرده باشد و اما اگر از او خصوص ذبح را خواسته باشد لازم نیست مؤمن باشد

و خودش باید قصد قربانی و قربت را انجام دهد.

مسئله 1043- در صورتی که قربانی بدست غیر مؤمن انجام گیرد کفایت نمی کند (1) و

باید دو مرتبه قربانی  کند هر چند در وقت قربانی متوجه نشود که ذابح مؤمن نیست

یا جاهل به مسأله باشد (2) .

1- آیه الله صانعی : کفایت می کند چون گذشت عدم شرطیت ایمان .

آیه الله اراکی ، آیه الله نوری : گذشت که اگر خصوص ذبح از غیر مؤمن را خواسته

باشد کفایت می کند.

آیه الله مکارم : مانند مسأله قبل است .

1- نظر آیات عظام از مسأله قبل معلوم است .

مسئله 1044- ذبح هم از عبادات است و در آن نیت خالص و قصد اطاعت خداوند لازم

است .

مسئله 1045- احتیاط آن است که اگر احتمال نقص یا مرض در گوسفند بدهند آن را

معاینه کنند، اگر چه اقوی در احتمال آنکه عیبی حادث شده باشد مثل آنکه احتمال

بدهد گوش یا دمش را بریدند یا آن را خصی کردند، عدم لزوم معاینه است ، و

احتیاط در عیبهایی  که محتمل است از حال تولد داشته و مادر زاده بوده ، ترک نشود

(1) .

1- آیه الله مکارم : بعید نیست قول فروشنده در مورد سن حیوان و یا اخته نبودن یا

سایر عیوب پنهانی که خریدار نمی داند مقبول باشد.

آیه الله سیستانی : باید یقین یا اطمینان به حصول شرایط داشته باشد و اعتماد بر

گفته فروشنده مشکل است مگر اینکه اطمینان حاصل شود.

آیه الله تبریزی : در موارد احتمال نقص و مرض مطلقا فحص لازم نیست .

آیه الله خویی ، آیه الله بهجت : متعرض این فرع نشده اند.

مسئله 1046- اگر بعد از ذبح کردن احتمال داد ناقص بوده یا نداشتن سایر شرایط را

اعتنا نکند (1) .

1- آیه الله سیستانی : و همچنین اگر شک در این باشد که محل ذبح منی بوده یا جای

دیگر.

آیه الله خوی : در صورتی که احتمال بدهد که در حال ذبح احراز شرایط کرده بوده .

(مناسک عربی ، مسأله 388) .

آیه الله بهجت ، آیه الله سیستانی : متعرض نشده اند.

مسئله 1047- اگر به کسی نیابت داد برای خریداری کردن و ذبح و نایب انجام داد و

بعد از آن شخص محرم احتمال داد که نایب به شرایط عمل نکرده باشد به این احتمال

اعتناء نکند وذ بح کافی  است .

مسئله 1048- اگر کسی را نایب کرد برای خریداری و ذبح ، باید علم پیدا کند یا

اطمینان به اینکه عمل کرده است ، و گمان کفایت نمی کند (1) .

1- آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : اگر نایب ثقه باشد و خبر دهد از ذبح کافی

است .

مسئله 1049- اگر نایب عمدا بر خلاف دستور شرع (1) در اوصاف ذبیحه یا در کشتن

آن عمل کرد ضامن است و باید غرامت آن را بدهد، و باید دو مرتبه ذبح کنند (2) .

1- آیه الله صانعی : بر حسب فتوای مرجع تقلید خودش .

2- آیه الله سیستانی : ضامن است .

مسئله -1050 اگر نایب از روی اشتباه یا جهل بر خلاف دستور (1) عمل کند (2) اگر

برای عمل اجرت گرفته است ضامن است (3) و الا معلوم نیست ضامن باشد، و در هر

صورت باید اعاده شود (4) .

1- آیه الله صانعی : که در مسأله قبل بیان شد.

2- آیه الله صافی : این فرع مجمل است و تفصیلی  دارد.

3- آیه الله مکارم : اگر مقصر بوده ضامن است .

آیه الله خویی : ظاهرا به نظر ایشان فرض مزبور مطلقا مورد ضمان است چون اتلاف

مستند به نایب است و عدم ضمان وکیل بدون تعدی و تفریط در مورد تلف است نه

اتلاف . (رجوع شود به مستند العروه ، کتاب الاجاره ، ص 245، 247) .

نظر آیه الله تبریزی : هم همین است .

آیه الله سیستانی : در هر دو صورت ضامن است .

4- ایه الله مکازم : بنابر احتیاط واجب اعاده شود.

چند مسأله راجع به بدل ذبیحه

مسئله 1051- اگر قادر نباشد بر ذبح باید سه روز در حج و هفت روز پس از مراجهت

از حج روزه بگیرد.

مسئله 1052- مراد از اینکه قادر بر ذبح نباشد آن است که نه هدی را داشته باشد و

نه پولش را (1) .

1- آیه الله فاضل : و قدرت اقتراض یا فروش از مؤونه سفر را هم که در مسائل

آینده گفته می شود نداشته باشد.

مسئله 1053- اگر می تواند بدون زحمت و مشقت قرض کند و در ازاء قرض چیزی  که

ادا کند داشته باشد باید قرض کند و ذبح کند.

مسئله 1054- اگر می تواند بدون مشقت چیزی که زائد از مؤونه سفر است بفروشد،

باید بفروشد، و هدی بخرد، لکن لباس را هرچه باشد لازم نیست بفروشد (1) .

1- آیه الله مکارم ، آیه الله صانعی : لباسی که مورد حاجت است .

مسئله 1055- لازم نیست کسب کند و پول هدی را تهیه کند، لکن اگر کسب کرد و تهیه

کرد باید ذبح کند.

مسئله 1056- اگر چه لباس را لازم نیست بفروشد لکن اگر لباس زائد داشت و

فروخت ظاهرا باید ذبح کند و احتیاط آن است که روزه هم بگیرد (1) .

1- آیه الله مکارم ، آیه الله تبریزی : در این صورت روزه لازم نیست .

مسئله 1057- این سه روز روزه را باید (1) در ماه ذی الحجه بگیرد، واحتیاط واجب

(2) آن است که از هفتم تا نهم بگیرد، و جلوتر نگیرد (3) .

1- آیه الله غروی : عمل به این مسائل تا نهایت مسأله 1076 رجاء مانعی  ندارد.

2- آیه الله صانعی : بلکه مستحب .

3- آیات عظام خویی ، تبریزی ، بهجت : و سه روز اول را می تواند پس از شروع به

اعمال عمره تمتع از اول ماه ذی الحجه بگیرد.

آیه الله گلپایگانی ، آیه الله صافی : باید این 3 روز یا کاملا قبل از عید قربان قرار

گیرد هفتم و هشتم و نهم . و یا پس از بازگشت از منی و تا آخر ذی  الحجه .

مسئله 1058- باید این سه روز دنبال هم باشد.

مسئله 1059- اگر روز هفتم نتواسنت روزه بگیرد روز هشتم و نهم بگیرد، و یک روز

دیگر بعد از مراحعت از منی بگیرد و احتیاط آن است که بعد از ایام تشریق که

یازدهم و دوازدهم و سیزدهم است بگیرد (1) .

1- آیه الله سیستانی : مکلفی  که باید سه روز در حج روزه بگیرد اگر موفق نشود همه

سه روز را پیش از روز عید بجا آورد، بنابر احتیاط کفایت نمی کند آنها را در روز

هشتم و نهم و یک روز دیگر پس از برگشت از منی بگیرد، و افضل این است که پس

از سپری شدن روزهای  تشریق این سه روز را روزه بگیرد، اگر چه جایز است که از روز

سیزدهم شروع کند، در صورتی که قبل از آن از منی برگشته باشد، بلکه بنابر اظهر

اگر چه در خود روز سیزدهم برگشته باشد. (مناسک ، مسأله 394) .

آیه الله تبریزی : کسی  که باید در حج روزه بگیرد چنانچه نتواند روز هفتم را روزه

بگیرد هشتم و نهم را روزه گرفته و روز دیگر را پس از بازگشت از منی روزه بگیرد.

آیه الله خویی : این احتیاط استحبابی است . (مستفاد از مناسک ، مسأله 398 و صریح

مستند العروه ، ج 5، ص (270.

مسئله 1060- این سه روز روزه را در ایام تشریق در منی جایز نیست بگیرد، بلکه

در ایام تشریق در منی روزه برای همه کس حرام (1) است چه حج بجا بیاورد یا نه .

1- آیه الله مکارم : بنابر احتیاط واجب .

مسئله 1061- احتیاط مستحب برای کسی که روز هفتم را روزه نگرفته و هشتم و نهم را

گرفته آن است که بعد از مراجعت از منی سه روز روزه بگیرد – که اول آن روز کوچ

کردن است یعنی سیزدهم (1) – و متوالی بگیرد، و قصدش آن باشد که سه روز از پنج

روز برای اداء روزه واجب باشد.

مسئله 1062- اگر روز هشتم را روزه نگرفت روز نهم را هم نگیرد و بعد از مراجعت

از منی سه روز دنبال هم بگیرد.

مسئله 1063- جایز است اگر از هشتم روزه تعویق افتاد تا آخر ذی الحجه هر وقت

بخواهد این سه روز را روزه بگیرد، اگر چه احتیاط (1) آن است که بعد از ایام

تشریق فورا بگیرد.

1- آیه الله مکارم : این احتیاط ترک نشود.

آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : احتیاط این است که پس از بازگشت هر چه زودتر

روزه ها را بگیرد و بدون عذر تأخیر ننماید.

آیه الله بهجت : به این متن اضافه کرده اند اگر چه اقوی جواز تأخیر تا آخر ذی

الحجه است .

مسئله 1064- این سه روز را در سفر می تواند روزه بگیرد و لازم نیست در مکه قصد

اقامت کند، بلکه اگر برای ماندن سه روز در مکه مهلت نیست بین راه هم جایز

است بگیرد.

مسئله 1065- اگر سه روز روزه را گرفت و بعد از آن متمکن شد از هدی لازم نیست (1)

ذبح کند (2) لکن اگر قبل از تمام شدن سه روز متمکن شد باید ذبح کند.

1- آیات عظام اراکی ، گلپایگانی ، خوئی ، فاضل ، صافی : احتیاط واجب آن است که

قربانی  کند.

آیه الله تبریزی : بنابر احتیاط قربانی بر او واجب خواهد شد اگر تمکن قبل از

گذشت ایام تشریق باشد و الا روزه کفایت می کند. (مناسک مسأله 399) .

آیه الله مکارم : بنابر احتیاط واجب قربانی  کند.

آیه الله سیستانی : اگر توانست در ایام تشریق قربانی آن را تهیه کند بنابر احتیاط

واجب است قربانی کند. (مناسک ، ص 292، مسأله 395) .

2- آیه الله بهجت : اگر چه ذبح کردن افضل و احوط است .

مسئله 1066- اگر این سه روز روزه را نگرفت تا ماه ذی الحجه تمام شد باید هدی

(1) را خودش یا نایبش در منی ذبح کند (2) و روزه فایده ندارد.

1- آیه الله صانعی : باید یک گوسفند در سال آینده خودش یا نایبش …

2- آیه الله گلپایگانی : و در ذبح نیت ما فی الذمه از هدی یا کفاره بکند و سپس

بنابر احتیاط هفت روز پی در پی نزد اهلش روزه بگیرد. (مناسک عربی ، ص 149) .

آیات عظام خوی ، سیستانی ، تبریزی : و قربانی برای سال بعد بر او متعین است .

آیه الله اراکی ، آیه الله فاصل : در سال آینده خودش و یا نائبش .

آیه الله مکارم : بنابر احتیاط واجب در ذی الحجه سال آینده .

آیه الله صافی : در ذیحجه سال آینده .

مسئله 1067- باید این سه روز روزه را بعد از احرام به عمره بجا آورد و قبل از آن

نمی تواند (2) .

1- آیه الله فاضل : یعنی  تا زمانی که محرم به احرام عمره تمتع نشده نمی تواند این

سه روز را بگیرد اما بعد از احرام عمره تمتع اگر چه محل هم باشد در روز هفتم و

هشتم و نهم باید بجای هدی روزه بگیرد.

مسئله 1068- هفت روز بقیه را باید بعد از مراجعت از سفر حج روزه بگیرد.

مسئله 1069- احتیاط واجب (1) آن است که پی در پی بجا آورد.

1- آیات عظام گلپایگانی ، مکارم ، سیستانی ، صافی : بنابر احتیاط مستحب …

آیه الله خویی ، آیه الله تبریزی : احتیاط این است که هفت روز پی در پی  باشد.

مسئله -1070 جایز نیست این هفت روز را در مکه یا در راه روزه بگیرد، مگر آنکه

بنای اقامت در مکه داشته باشد، در این صورت اگر مدتی بگذرد که در آن مدت

می توانست به وطن خود مراجعت کند جایز است بجا آورد، اگر یک ماه بماند (1) .

1- آیه الله سیستانی : در این صورت باید صبر کند تا همراهان او به وطن مراجعت

کنند یا یک ماه بگذرد و سپس روزه بگیرد.

مسئله 1071- در این ایام که با هواپیما مراجعت می کنند بعید نیست برای کسی  که

در مکه اقامت کرده جایز باشد به همان مقداری که هواپیما اشخاص را به محل

می رساند (1) صبر کند و روزه بگیرد، لکن احتیاط خلاف آن است (2) و به احتیاط

واجب جمع بین سه روز و هفت روز را نکند (3) .

1- آیه الله مکارم : البته با توجه به نوبت بندی در حرکت با هواپیما.

2- آیه اله مکارم : این احتیاط لازم نیست .

3- نظر آیات عظام خویی ، گلپایگانی ، صافی ، تبریزی : این است که نباید بین 3 روز

و 7 روز جمع نماید.

آیه الله سیستانی : به احتیاط مستحب جمع بین سه روز و هفت روز نکند.

مسئله 1072- اگر در غیر مکه چه در راه یا در بلدی غیر از وطن خودش اقامت کرد

ظاهرا نتواند هفت روز روزه را در آنجا بگیرد اگر چه مقداری صبر کند که اگر را ه

می پیمود به وطن می رسید.

مسئله 1073- ابتداء ماهی را که اگر بماند در مکه جایز است روزه را بگیرد و

همینطور ابتداء (1) حساب موقع رسیدن به وطن را ظاهرا باید از وقتی که بنای

مجاورت یا اقامت به مکه کرد حساب کند (2) .

1- آیه الله خویی : بلکه ملاک این است که همسفرهایش که در مکه اقامت نکرده اند

به وطن برسند. (مناسک عربی ،مسأله 393) .

2- آیه الله مکارم : بلکه ملاک آن است که همسفران او به وطن برسند ولی در یک ماه

احتیاط واجب محاسبه بعد از قصد اقامت در مکه است .

مسئله 1074- اگر متمکن از روزه گرفتن شد و قبل از آنکه روزه بگیرد مرد، واجب

است ولی او سه روز را قضا کند (1) بنابر اقوی ، و هفت روز دیگر را بنابر احتیاط

واجب (2) .

1- آیه الله خویی : اگر تا تمام شدن ماه ذی الحجه این سه روز را روزه نگرفت روزه

ساقط و قربانی در سال بعد متعین است و لواینکه نایب بگیرند. (مناسک عربی ،

مسأله 394) .

مسئله 1075- لازم نیست بعد از برگشتن به بلد خود در همان جا روزه بگیرد، پس اگر

در جای دیگر قصد اقامت کرد می تواند بگیرد.

مسئله 1076- اگر متمکن از سه روز روزه نشد در مکه و برگشت به محل خود در صورتی

که ماه ذی الحجه باقی  است می تواند در محل بگیرد، لکن با هفت روز روزه فاصله (1)

بدهد و اگر ماه گذشته باشد باید هدی ذبح کند اگر چه بوسیله شخصی امینی (2) باشد.

1- آیه الله سیستانی : احتیاط مستحب عدم جمع است . (مناسک مسأله 394) .

2- آیه الله صانعی : به نحوی که در مسأله 1066 گذشت .

آیه الله سیستانی : البته در سال آینده .