اعمال عمومی ماه رمضان

1 ـ روزه داشتن: چنانچه افراد مکلّف عذر شرعی نداشته باشند، روزه های این ماه بر آنان واجب است.

2 ـ صدقه دادن(1)

ترک گناه است.(2)

بروید.»(3)

تعقیبات خوانده شود.

«اللّهم ارزقنی حج بیتک الحرام فی عامی هذا و فی کلّ عام…

یاعلیُّ یاعظیم، یاغفور یارحیم، انت الرّب العظیم…

اللّهم ادخل علی اهل القبور السّرور، اللّهم اغن کلّ فقیر…»

صورت کامل آن ها در مفاتیح الجنان، آمده است.(4)

معافند، مکروه است که پرخوری کنند.(5)

این ماه در مفاتیح ذکر شده است.(6)

مسافرت های غیر ضروری کراهت دارد.(7)

9 ـ احترام به کوچک و بزرگ:

حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله هنگام ورود این ماه در فرازی از مواعظ خود فرموده است:

«به بزرگان احترام گذارید و کودکان را مورد مهربانی و عطوفت قرار دهید، با نزدیکان خود رفت و آمد داشته باشید. آن که در این ماه اخلاقش را نیکو نماید، جواز عبور از صراط را به دست آورده است.»(8)

10 ـ اطعام روزه داران(9)

11 ـ خواندن دعای افتتاح در هر شب(10)

12 ـ خواندن نافله هر شب(11)

13 ـ غسل

در شب های فرد و تمام شب های دهه آخر ماه مبارک رمضان، غسل مستحب است.(12)

14 ـ رعایت آداب افطار:

الف ـ هنگام افطار، پس از تلاوت سوره قدر، دعای زیر خوانده شود.

«اللهم لَکَ صُمتُ وَ عَلی رزقِکَ افطرْتُ وَ عَلَیکَ تَوکلتُ؛ پروردگارا برای تو روزه گرفتم و با رزقِ تو افطار کردم و بر تو توکل کردم.»

ب ـ با غذای حلال، روزه خود را باز نماید و بهتر است با خرما باشد.

ج ـ بهتر است افطار بعد از نماز مغرب و عشا باشد، مگر آن که ضعف بر او غلبه کرده باشد، یا گروهی منتظر او باشند.(13)

رمضان خوانده شود. (14)

رمضان.(15)

الله احد…

شب دوم ـ چهار رکعت، در هر رکعت بعد از حمد بیست مرتبه سوره اناانزلناه فی لیله القدر…

شب سوم ـ ده رکعت در هر رکعت بعد از حمد پنجاه مرتبه سوره قل هو الله احد….

شب چهارم ـ هشت رکعت در هر رکعت بعد از حمد بیست مرتبه سوره انا انزلناه فی لیله القدر…

شب پنجم ـ دو رکعت در هر رکعت بعد از حمد پنجاه مرتبه سوره قل هو الله احد….» و بعد از سلام صد مرتبه صلوات.

شب ششم ـ چهار رکعت در هر رکعت بعد از حمد یک مرتبه سوره تبارک الذی بیده الملک

شب هفتم ـ چهار رکعت در هر رکعت بعد از حمد سیزده مرتبه سوره انا انزلناه فی لیله القدر…

شب هشتم ـ دو رکعت در هر رکعت بعد از حمد ده مرتبه سوره قل هو الله احد…. و بعد از سلام هزار مرتبه سبحان الله

شب نهم ـ شش رکعت در بین نماز مغرب و عشا خوانده شود که در هر رکعت بعد از حمد هفت مرتبه آیه الکرسی و بعد از اتمام، پنجاه مرتبه اللهم صل علی محمد و آل محمد.

شب دهم ـ بیست رکعت در هر رکعت بعد از حمد سی مرتبه سوره قل هو الله احد…

شب یازدهم ـ دو رکعت در هر رکعت بعد از حمد، بیست مرتبه سوره انا اعطیناک الکوثر

شب دوازدهم ـ هشت رکعت در هر رکعت بعد از حمد سی مرتبه انا انزلناه فی لیله القدر

شب سیزدهم ـ چهار رکعت در هر رکعت بعد از حمد بیست و پنج مرتبه سوره قل هو الله احد

شب چهاردهم ـ شش رکعت در هر رکعت بعد از حمد سی مرتبه سوره اذا زلزلت الارض زلزالها…

شب پانزدهم ـ چهار رکعت در دو رکعت اول بعد از حمد صد مرتبه سوره قل هو الله احد و در دو رکعت دیگر پنجاه مرتبه سوره قل هو الله احد

شب شانزدهم ـ دوازده رکعت در هر رکعت بعد از حمد دوازده مرتبه سوره الهیکم التکاثر

شب هفدهم ـ دو رکعت در رکعت اول بعد از حمد هر سوره که بخواهد، بخواند و در رکعت دوم بعد از حمد صد مرتبه قل هو الله احد و بعد از سلام صد مرتبه لا اله الا الله

شب هیجدهم ـ چهار رکعت در هر رکعت بعد از حمد بیست و پنج مرتبه انا اعطیناک الکوثر

شب نوزدهم ـ پنجاه رکعت در هر رکعت بعد از حمد سوره اذا زلزلت الارض زلزالها…

شب بیستم تا شب بیست و چهارم ـ در هر یک هشت رکعت به هر سوره ای که بخواهد بخواند.

شب بیست و پنجم ـ هشت رکعت در هر رکعت بعد از حمد ده مرتبه سوره قل هو الله احد

شب بیست و ششم ـ هشت رکعت در هر رکعت بعد از حمد صد مرتبه سوره قل هو الله احد

شب بیست و هفتم ـ چهار رکعت در هر رکعت بعد از حمد بیست و پنج مرتبه سوره قل هو الله احد

شب بیست و هشتم ـ شش رکعت در هر رکعت بعد از حمد صد مرتبه آیه الکرسی و صد مرتبه قل هو الله احد و صد مرتبه سوره کوثر و بعد از نماز صد مرتبه صلوات

شب بیست و نهم ـ دو رکعت در هر رکعت بعد از حمد بیست مرتبه سوره قل هو الله احد

شب سی ام ـ دوازده رکعت در هر رکعت بعد از حمد بیست مرتبه قل هو الله احد و بعد از نماز صد مرتبه صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد.

قابل توجه اینکه، در تمام نمازهای ذکر شده هر دو رکعت، با یک سلام است.
اعمال مخصوص شب ها و روزهای

شب اول:

1 ـ زیارت حضرت ابا عبد الله الحسین علیه السلام (16)

در ضمن اعمال شب اول آمده است.(17)

روز اول:

1 ـ غسل(18)

خواست بخواند.(19)

3 ـ معطر کردن

4 ـ دعای روز اول ماه رمضان خوانده شود.(20)

مناسبت های روز سوم:

1 ـ نزول انجیل بر حضرت عیسی علیه السلام 2 ـ وفات شیخ مفید در سال 413 ه . ق 3 ـ جنگ تبوک در سال 9 ه . ق.

روز ششم:

مناسبت های این روز عبارتند از:

1 ـ نزول تورات بر حضرت موسی علیه السلام 2 ـ ولایتعهدی امام رضا علیه السلام در سال 201 ه . ق.

اعمال:

1 ـ نماز؛ این نماز دو رکعت است که در هر رکعت بعد از سوره حمد 25 مرتبه قل هو الله احد… خوانده شود.

2 ـ دعای روز ششم.

شب سیزدهم:

اعمال شب سیزدهم ماه مبارک رمضان:

1 ـ نماز: دو رکعت است که مطابق نماز سیزده رجب است که در هر رکعت بعد از حمد سوره یس، ملک و اخلاق خوانده شود.(21)

2 ـ خواندن دعای مجیر(22)

شب چهاردهم:

1 ـ چهار رکعت نماز مطابق دستور شب سیزدهم رجب که در دستور شب سیزدهم ماه رمضان ذکر شد.

2 ـ قرائت دعای مجیر

اعمال شب پانزدهم:

1 ـ شش رکعت نماز؛ مطابق نمازی است که در شب سیزدهم و چهاردهم ذکر شد.

2 ـ دعای مجیر

3 ـ زیارت امام حسین علیه السلام (23)

روز پانزدهم:

مناسبت: ولادت با سعادت امام حسن مجتبی علیه السلام در سال سوم هجری قمری.

روز هفدهم:

جنگ بدر در سال دوم هجرت در این روز اتفاق افتاد(24)

روز نوزدهم:

مناسبت: ضربت خوردن حضرت علی علیه السلام در سال 40 ه . ق

شب نوزدهم ماه مبارک رمضان با شب های بیست و یکم و بیست و سوم ـ که به عنوان شب قدر در روایات از آن یاد شده است ـ از فضایل بسیاری برخوردار بوده و دارای اعمال مشترک و اعمال مخصوص هستند که در ذیل توضیح داده می شود:

الف ـ اعمال مشترک:

1 ـ غسل ؛ باید مقارن غروب آفتاب انجام شود، بهتر است که نماز شام با این غسل خوانده شود.(25)

«استغفر الله و اتوب الیه» خوانده شود.

3 ـ احیاء

4 ـ قرآن بر سر گرفتن

5 ـ خواندن صد رکعت نماز

6 ـ خواندن دعای مخصوص (اللهم انی اَمسَیتُ لَکَ عبدا داخرا…(26)

7 ـ صدقه

8 ـ خواندن دعای جوشن کبیر

ب ـ اعمال مخصوص شب نوزدهم:

1 ـ خواندن صد مرتبه «استغفر الله ربی و اتوب الیه»

2 ـ خواند صد مرتبه «اللهم العن قتله امیر المؤمنین»

روز بیستم:

مناسبت: فتح مکه در سال هشتم ه . ق

روز بیست و یکم:

مناسبت: شهادت حضرت علی علیه السلام در سال 40 ه . ق

شب؛ اعمال مشترک آن در شب نوزدهم توضیح داده شد.

روز؛ اعتکاف (یک عمل مستحبی است که حداقل مدت سه روز یا بیشتر جهت عبادت در مسجد می مانند)در دهه آخر ماه مبارک رمضان فضیلت بسیار دارد.

شب بیست و سوم

1 ـ اعمال مشترک که در اعمال شب نوزدهم ذکر شد.

2 ـ خواندن دعای «اللهم کن لولیک الحجه ابن الحسن…

3 ـ خواندن سوره های عنکبوت، روم و دخان.

4 ـ خواندن هزار بار سوره قدر

5 ـ خواندن دعای مخصوص (اللهم امدد لی فی عمری و اوسع لی فی رزقی…(27)

شب بیست و هفتم

اعمال مخصوص این شب عبارتند از:

1- غسل

2- از امام زین العابدین علیه السلام نقل شده است که این دعا را در این شب مکرر می خواند: «اللهم ارزقنی التجافی عن دار الغرور و الاِنابه الی دار الخلود و الاستعداد للموت قبل حُلولِ الفوتِ؛(28)

رسیدن فوت برایم فراهم کن.»

روز بیست و نهم ماه

مناسبت: جنگ حنین در سال هشتم ه . ق

شب سی ام

دستورات ویژه شب سی ام:

1 ـ خواندن دعای وداع با ماه رمضان (دعای 45 صحیفه سجادیه)(29)

2 ـ زیارت امام حسین علیه السلام (30)

3 ـ محاسبه اعمال یک ماه (31)

یس(32)

5 ـ غسل (33)

الیه»(34)

7 ـ خواندن دعای زیر:

«اللهم لاتجعله آخرالعهد من صیامی لشهر رمضان و اعوذ بک اَن یَطْلُعَ فَجْرُ هذه اللیلَهِ الاّ فقد غفرتَ لی؛ خدایا این ماه رمضان را آخرین ماه رمضان عمر من قرار مده و پناه می برم به تو از این که این شب پایان یابد و طلوع فجر دمیده باشد، الا این که مرا مورد غفران و آمرزش خود قرار دهی.»

روز سی ام

دستورات ویژه روز سی ام:

1 ـ خواندن این دعا را که از امیر المؤمنین علیه السلام نقل شده است: «اللهم انی اسئلک اخبات المخبتین و اخلاص الموقنین و موافقه الابرار و استحقاق حقایق الایمان و الغنیمه من کل بِر و السلامه مِن کل اثم و وُجوبَ رَحمَتِکَ و عزائم مغفرَتِکَ و الفوزَ بالجنَه و النجاه من النار؛(35) خدایا از تو فروتنی و خاکساری در خواست می کنم و همچنین اخلاص موقنین و همنشینی با نیکان را و رسیدن به حقایق ایمان و بهره مندی از هر نیکی را و سلامت ماندن از هر گناهی را و وصول به رحمت تو را و بخشش گناهانم را و رسیدن به بهشت و نجات از آتش را»

2 ـ توسل به ائمه اطهار علیهم السلام

مرحوم میرزا جواد ملکی تبریزی در این مورد در کتاب «المراقبات» آورده است: «چون این روز (سی ام ماه مبارک رمضان) روز تقدیم اعمال است، در آخر آن به ائمه توجه نموده و با تضرع و تواضع از آنان طلب اصلاح کارهای خویش را بنماید»(36)
پی نوشت ها:

1 ـ بحار الانوار، ج 98، ص 82.

2 ـ همان، ج 96، ص 356، ح 25.

3 ـ همان، ج 1 و3، ص 386، ح 1 و 3.

4 ـ مفاتیح الجنان، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ص 177 ـ 176.

5 ـ عروه الوثقی، ج 2، ص 221.

6 ـ مفاتیح الجنان، ص 202.

7 ـ عروه الوثقی، ج 2، ص 221.

8 ـ بحار الانوار، ج 96، ص 356، ح 25.

9 ـ مصباح کفعمی، ص 632.

10 ـمصباح المتهجد، ص 520.

11 ـ مفاتیح الجنان، ص 238.

12 ـ عروه الوثقی، ج 1، ص 459.

13 ـ مفاتیح الجنان، ص 178.

14 ـ مصباح المتهجد، ص 520 و مفاتیح الجنان، ص 179.

15 ـ بحار الانوار، ج 97، ص 358 و مفاتیح الجنان، ص 238 و زاد المعاد، علامه مجلسی، فصل آخر، اعمال ماه رمضان.

16 ـ بحارالانوار، ج 101، ص 99، ح 29.

17 ـ مفاتیح الجنان، ص 171، چاپ دفتر نشر فرهنگ.

18 ـ عروه الوثقی، ج 1، ص 459.

19 ـ مفاتیح الجنان، ص 220.

20 ـ همان، ص 239؛ مصباح کفعمی، ص 612.

21 ـ مفاتیح الجنان، ص 142.

22 ـ همان، 223 ـ مصباح الکفعمی، ص 268.

23 ـ بحارالانورا، ج 101، ص 99، ح 29.

24 ـ تقویم عبادی، ص 90.

25 ـمفاتیح الجنان، ص 225.

26 ـ همان.

27 ـ همان، ص 235.

28 ـ همان، ص 236.

29 ـ مصباح کفعمی، ص 634.

30 ـ بحار الانوار، ج 101، ص 99، ح 29؛ وسائل الشیعه، ج 10، ص 369.

31 ـ المراقبات، ص 161،

32 ـ مفاتیح الجنان، ص 236.

33 ـ وسائل الشیعه، ج 2، ص 952.

34 ـ مفاتیح الجنان، ص 236.

35 ـ همان.

36 ـ المراقبات، ص 166