نویسنده: احسان رضایی

به قول جناب مولانا: چند شب ها خواب را گشتی اسیر؟
یک شبی بیدار شود دولت بگیر!

ماه رمضان، بوی مخصوص خودش را دارد. بویی که با سفره مادربزرگ و آش رشته افطار و شله زرد نذری شب های قدر، گره خورده است. رمضان و شب های رمضان، بوی خودش را دارد. شب هایی که ضعف روز، هنوز کامل از تن در نرفته و با این حال، لذتی غریب دارد. سفره های افطاری دور هم، شب نشینی با رفقا، گل کوچک و شیطنت، چرت زدن پای منبر، قرآن سرگرفتن، و دست آخر مناجات و زمزمه با خدا. مناجاتی که انگار با همه دعاهای وقت های دیگر، فرق دارد. و شب هایی که انگار هزار شب می شود و بلکه باز هم بیشتر.

نکته هایی برای خواب و بیداری

*خواب این شب ها خیلی مهم است و در انجام بهتر اعمال و عبادات، کمکتان می کند. حتما طوری برنامه ریزی کنید که به اندازه حداقل مورد نیاز بدنتان، که بین (4 تا 6)ساعت است، بخوابید.
*سعی کنید برنامه خوابتان منظم باشد. مثلا یک ساعت در روز و از ساعت یازده تا چهار شب.
*برای داشتن یک خواب خوب و آسوده، حداقل نیم ساعت قبل از خواب، محیط را ساکت و بی صدا کنید و از جلوی کامپیوتر یا تلویزیون بلند شوید. فقط کارهای آرامی مثل کتاب خواندن، برای قبل از خواب خوب است.
*گرسنه نخوابید. اول خوب سیر بشوید، بعد خواب.
*هوای پاییز را که خودتان می دانید چطوری است. اگر خوب روی خودتان را نپوشانید، سرماخوردگی، حتمی است. آن وقت، علاوه بر گرفتاری های مریضی، روزه تان هم به دلتان نمی چسبد.
*ترجیحا از قرص های خواب آور استفاده نکنید. چون که بیدار شدنتان برای سحری سخت تر است.
*اگر سحرها یک کم زودتر بیدار شوید، می توانید قبل از سحری، نماز شب هم بخوابید، نماز شب، چیزدیگری است.

نکته هایی برای سحری

*سحری هم برای جسم مفید است و هم روح. تجربه بیدارشدن در دل شب برای یک مراسم آیینی را از دست ندهید.
*حتی اگر میل به خوردن غذا ندارید، یک لیوان شیر یا چند دانه خرما بخورید.
*بهترین روش آماده کردن سحری، تهیه غذا در شب و گرم کردن آن برای سحری است- که معمولا مادرها زحمتش را می کشند. با این حال، اگر سحرخیز و زرنگ باشید، می توانید مزه غذای تازه را هم بچشید. اگر هم نه، سحرخیز هستید و نه در شب قبل، غذا آماده کرده اید، غذاهای فوری مثل تخم مرغ پخته یا کنسروها بهترین گزینه هستند.
*سعی کنید برنامه غذایی سحرهایتان متنوع باشد.
*حتما در سحرها میوه بخورید.
*به جای شیرینی و شکر زیاد، از شیرینی های طبیعی مثل کشمش و خرما استفاده کنید.
*خوردن سبزی زیاد، نمک و ادویه زیاد، و همین طور غذاهای چرب، موجب احساس تشنگی در طول روز می شود.
*اگر شب قبل، خوب خوابیده باشید، می توانید در فاصله اذان صبح تا سرکاررفتن، قرآن روزانه تان را بخوانید. رادیو هم بعد از سحرها، یک جزء قرآن پخش می کند.

نکته هایی برای دعا و مناجات

*دعاهای مختلفی که درکتاب ها برای ماه مبارک یا هر روز و شب ماه نوشته شده اند، برای این نیست که «مفاتیح» را باز کنیم و از اول تا آخرش را بخوانیم. بلکه این ها را آورده اند تا هر وقت حال دعا داشتیم و نیاز به آن، دعایی برای آن حال و موقعیت در دسترسمان باشد.
*اگر از دعایی خوشتان می آید و با آن بیشتر ارتباط برقرار می کنید، می شود آن را در غیروقت خاص خودش هم خواند. چه اشکالی دارد دعای کمیل را وسط هفته بخوانیم؟
*حتما از کتاب دعایی استفاده کنید که ترجمه فارسی داشته باشد. این طوری، دعا خیلی بیشتر به دلتان می نشیند. از میان ترجمه های مختلف «مفاتیح»، ترجمه مرحوم مهدی الهی قمشه ای، معتبرتر و مقبول تر است.
*خواندن قرآن در روز و در طول روزه، بیشتر به دل آدم می نشیند. ولی اگر در طول روز، فرصت نشد، شب را از دست ندهید.
*زیاد خواندن سوره قدر در این شب ها توصیه شده است.
*به جز دعاها و نمازهای خاص هر شب ماه مبارک (که می توانید در «مفاتیح» بخوانید)، برای شب های رمضان، دعای افتتاح، و برای سحرها دعای سحر و ابوحمزه ثمالی را داریم.
*درست است که دعا و مناجات، یک امر شخصی است، اما دسته جمعی دعا خواندن، حال و لذت معنوی دیگری دارد. می شود خیلی راحت دو سه تا رفیق دور هم بنشینند و یک دعای خاص را با هم زمزمه کنند. هم غلط نمی خوانند، هم حال خوبشان را با هم قسمت می کنند.
*و دست آخر، این که دعا کردن، هیچ توصیه و فرمول ثابتی ندارد. شاید اصلا دلتان نخواهد هیچ کدام از دعاهای توصیه شده برای این شب ها را بخوانید. شاید با مجاس دعا حال نکنید. شاید حرف های دیگری داشته باشید برای گفتن به خدا، … خودتان می دانید و خدای خودتان. هرجور دلتان خواست، دعا کنید و «هیچ آدابی و ترتیبی مجویید» و «هرچه می خواهد دل تنگتان بگویید».
اگر بناست خودتان تنهایی سحر بیدار شوید و می ترسید خواب بمانید، این کارها شاید کمک کند

سحرخیزان تنها

*اولین گزینه، همان کوک کردن ساعت است. اگر یکی فایده ندارد، به فکر خریدن یا قرض کردن چند تا ساعت باشید و آن ساعت ها را در فاصله های دور از دستتان بگذارید که نتوانید توی خواب، خاموش شان کنید.
*تکنولوژی هم ممکن است به دردتان بخورد. گوشی موبایل را تنظیم کنید که بیدارتان کند یا از تایمر تلویزیون استفاده کنید و آن را سرساعت مشخص تنظیم کنید.
*از دوستان و همسایه های فداکار بخواهید به تان تلفن بزنند یا اس ام اس بفرستند.
*جایتان را کنار دیوار همسایه بیندازید و به اش بگویید وقتی بیدار شد، به دیوار بکوبد.
*لطفا حواستان باشد که زمان اذان صبح، از اول ماه تا آخر آن، بیست دقیقه ای تغییر می کند. هر از چند گاهی، ساعت بیدارشدنتان را تغییر دهید.
*آخرش هم این که اگر باز می ترسید بیدار نشوید، همان آخر شب، شام مفصلی بخورید. فقط نماز صبح یادتان نرود.
*در روایات هست که برای بیدار شدن در زمان خاصی، موقع خواب، آیه ای از سوره کهف را بخوانید: «قل انما انا بشر مثلکم یوحی الیّ انما الهکم اله واحد…»

شب های رمضان در کشورهای دیگر
جشن فانوس ها

نویسنده: فرخنده ملکی فر
*در کشور مصر، افطار معمولا یک لیوان چای شیرین است که گاهی با شیر مخلوط می کنند، به اضافه غذاهای آبکی، از یک غذای ساده مثل آبگوشت تا انواع سوپ. اگر ماه رمضان در فصل تابستان بیفتد، از کمپوت های خنکی استفاده می کنند که با میوه های خشک درست می کنند.این کمپوت، گاهی جای خود را به خرمای خشک شده که در شیر خوابانده شده، می دهد. مخلفات افطار، سالاد، سبزیجات، و ترشی، باقلوا، نان محلی و میوه تازه است. اما سحری شان یک صبحانه معمولی است: نان، ماست، تخم مرغ، پنیر سفید و چای.
*در پاکستان، سر سفره افطار، «فنی» می گذارند که با رشته فرنگی درست می کنند و «خَجلا» که با ارد و شیر و شکر درست می کنند و فقط مخصوص ماه رمضان است.
*هندی ها بریانی می خورند که با برنج و زعفران و گوشت آماده می شود.
*در ترکیه، افطار با چیزهای کوچکی مثل خرما، ترشی، میوه و پنیر شروع می شود و با سوپ و آش و غذایی که گوشت داشته باشد، ادامه پیدا می کند. سبزیجات هم حتما هست. دسر هم میوه و شیرینی دارند.
*در بیشتر کشورها، سوپ یا آش از اجزای اصلی سفره افطار هستند.
تونس، لیبی، سومالی و الجزایر، سوپ های مخصوص سنتی برای افطار می خورند. لیبیایی ها خیلی این سوپ شان را تحویل می گیرند و بدون آن، افطارشان ناقص است. اسم سوپ سومالیایی ها «موشالی» است که می تواند فقط شیر و شکر و حریره باشد، یا گوشت و سبزیجات هم به آن اضافه شود.
*تونسی ها مرغ سرخ شده همراه تخم مرغ و پنیر و فلف و سیب زمینی دارند. در سومالی، کباب را به سیخ نمی کشند، بلکه شبیه سوسیس، با گوشت و پیاز و گوجه فرنگی و فلفل در سینی می چینند و روی اجاق می پزند.
*خوراکی های شیرین هم در ماه رمضان خیلی پرطرفدارند. در عربستان، سوریه و افغانستان، چیزهایی مثل باقلوا و پسته و بادام، حتما در مهمانی های افطاری هست. در بوسنی، انواع شیرینی و کلوچه می پزند و در لیله القدر هم حلوا درست می کنند. در مراکش، یک نوع کلوچه مرسوم هست به نام «بیستیا» یا «پاستیلا». داخلش گوشت مرغ با فلفل است، و رویش هم شکر می پاشند.
*مراکشی ها یک نوع آش هم دارند به نام حریره که با مرغ و نخودفرنگی درست می شود و همراهش یک میوه شیرین می خورند.
*در کشورهای آسیای جنوب شرقی، مثل پاکستان، هند و بنگلادش، سمبوسه خیلی رایج است و نخود فرنگی هم پای ثابت مخلفات سر سفره است.

شب های رمضان در خوابگاه
فقط یک شام زودهنگام

خیلی از خوابگاهی ها می گویند که ماه رمضان های خوابگاه، فرقی با بقیه اوقات ندارد، جز این که شام را کمی زودتر می دهند. اما بعضی ها راهی پیدا کرده اند که بتوانند در خوابگاه هم یک سفره رنگین برای افطاری پهن کنند. با بچه های دیگر قرار بگذارید هر کس بلد است. غذایی درست کند (یا وقتش را دارد)، برای سه تا اتاق دیگر هم درست کند. این طوری می شود سر همه سفره ها حلوا و شله زرد و آش دید.
خوابگاهی ها می گویند افطاری خوابگاه، چیز خاصی ندارد. به جز این که:
*نمی توانند فیلم های دم افطار را ببینند.
*شب قدر، جای خاصی نمی توانند بروند.
*معمولا یکی مامان می شود و همه را بیدار می کند و غذا را گرم می کند (سحری).
*گاهی بچه ها خودشان حتی مجبورند اذان بگذارند.
*خیلی وقت ها افطار، دانشگاه اند.
*بعضی واسه بیدار شدن، خیلی بدقلقی می کنند.

کی اهل معامله است؟
هزار ماه را به قیمت یک شب می دهند
آن شب جادویی

*حتی اگر شب قدر آن قدر پراهمیت نبود، باز هم بیدار ماندن و دعاخواندن در طول دو سه شب از سال، آن قدر سخت نیست که بخواهیم در این شب های عزیز، تنبلی کنیم. شب قدر در یکی از سه شب (19،21،23)ماه رمضان، پنهان است. (و اگر خیلی پایه باشید، شب های (17 و 27)هم در بعضی روایات آمده.) پس هیچ شبی را از دست ندهید. از کجا معلوم که همان شبی که می خواهید بخوابید، آن شب جادویی نباشد؟
*حتما در خانه و خوابگاه نمانید و احیای شب قدر را در جمع برگزار کنید. شاید بین جماعت، یکی اشکی بریزد و دلش بشکندو لطف خدا را بخرد. خودتان را از لطف خدا دور نکنید.
*مجالس احیای شب قدر، آن قدرزیاد و متنوع هست که برای پیدا کردن مجلس مورد علاقه تان دچار مشکل نشوید. برای این کار، رفقا بهترین منبع اطلاعا هستند.
*برای این که بتوانید شب را بیدار بمانید، باید روز را خوابیده باشید. وگرنه یک دفعه وسط قرآن سرگرفتن، چرتتان می برد!
*معمولا ترتیب برنامه های مجالس شب های احیا این طور است: خواندن نماز قضای جماعت، خواندن زیارت عاشورا، خواندن دعای جوشن کبیر، سخنرانی، مداحی، قرآن سرگرفتن، برای شرکت در یک برنامه کامل باید حدود ساعت (11)در مسجد حاضر باشید.
*با خودتان قرآن و کتاب دعا ببرید. چون به احتمال قوی، مسجد آن قدر شلوغ می شود که قرآن گیرتان نیاید.
*هرچه زودتر بروید، جای بهتر و مناسب تری گیرتان می آید. در ضمن، اصلا درست نیست که شما بعد از چند ساعت خواب بروید و در جایی که رفقایتان نگه داشته اند، بنشینید و آن وقت، کسانی که قبل از شما آمده اند، سرپا یا بیرون بمانند.
*اگر نمی توانید پیش رفقایتان جلوی خنده و شوخی تان را بگیرید، تنها بنشینید.
*این شب ها، مسجدها حسابی شلوغ است و هوای داخل مسجد هم گرم و دم کرده. پس برای گرم ماندن، لباسی بپوشید که بتوانید داخل مسجد سبکش کنید.
*از اعمال شب های قدر، زیارت امام حسین (ع) است. هر طور که بلدید، حضرت را زیارت کنید. ولو به یک سلام ساده.
*دعا برای خانواده و دوستانتان یادتان نرود. دعا در حق دیگران، خیلی زود مستجاب می شود.

کجا برویم؟

مجالس شب های قدر، خیلی بیشتر از آن هستند که ما بتوانیم فهرست شان کنیم، چند جایی مثل مسجد ارگ و مهدیه تهران و مسجد بلال و کانون توحید، معرف تر از بقیه هستند. اما معمولا این جور جاها خیلی زود پر می شوند و باید بیرون بنشینید که غیر از سرما، سر و صدای اطراف هم مانع توجه به دعا و مراسم است. به علاوه، این که ممکن است از نوع این مجالس، خیلی خوشتان نیاید. شاید مناسب ترین پیشنهاد برای این شب ها، مجالسی باشد که در دانشگاه ها و خوابگاه ها برگزار می شود. مراسم مسجد دانشگاه تهران و مسجد دانشگاه صنعتی شریف و دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، از معروف ترین این قبیل برنامه های دانشجویی است. به علاوه، احیای مسجد کوی دانشگاه تهران هم که با حضور آیت الله امجد برگزار می شود، خیلی طرفدار دارد. مریدهای آیت الله مجتبی تهرانی می دانند که سال هاست در مسجد بازار، قرآن سرمی گیرد. حجت الاسلام فاطمی هم، معمولا در شهرک غرب، مجتمع روشنگر، برنامه دارد. مسجد مطهری در میدان بهارستان هم احیای باحالی دارد. جوشن کبیر سوزناکی می خوانند و آیت الله امامی، قرآن سرمی گیرد.

پاره هایی از دعاهای شب های رمضان

نزدیکتر از هر نزدیک

دعای افتتاح

این دعا از امام صادق (ع) روایت شده و مخصوص شب های رمضان است. «خدایا تو به ما اجازه دادی که به درگاهت دعا کنیم و حاجت طلبیم. پس ای خدای شنوا، سپاس مرا بپذیر و دعایم را اجابت فرما و از لغزشم درگذر. که چه بسیار غصه ها و اندو ها را تو برطرف کرده ای، … و چه غم ها را زایل ساخته ای و چه لغزش هایی را بخشیده ای و چه رحمت ها بر خلق نموده ای و چه زنجیرهای بلا را در هم گسسته ای.»

دعای سحر

دعای سحر که هر روز، وقت سحری از رادیو هم پخش می شود، از امام باقر (ع) به ما رسیده است.
«خدایا از تو درخواست می کنم به حق نورانی ترین مراتب انوارت، که تمام مراتب آن نوارنی است. پس درخواست می کنم به حق تمام مراتب نورانی ات. خدایا از تو درخواست می کنم به حق نیکوترین مراتب جمالت، که تمام مراتب جمالت نیکو است. پس درخواس می کنم به حق تمام مراتب جمالت؛ … خدایا از تو درخواست می کنم به حق آن چیزی که اگر تو را به آن بخوانم، اجابتم می کنی، پس درخواست می کنم دعایم را اجابت فرما ای خدا!»

دعای جوشن کبیر

این دعا از پیامبر (ص) به ما رسیده، و در حدیث است که جبرئیل، این دعا را از جانب خدا برای رسولش آورد. در این دعا خدا را به هزار نام مختلف می خوانیم. وقت خاص این دعا، شب اول ماه مبارک و نیز شب های قدر است. خواندن این دعا در وقت گرفتاری هم توصیه شده است. «ای نزدیک تر از هر نزدیک! ای دوستدارتر از هر دوست! ای بیناتر از هر بیننده ای! ای آگاه تر از هر آگاه! ای بزرگوارتر از هر شریف! ای بلندمرتبه تر از هر مقام! ای تواناتر از هر توانا! ای داراتر از هر دارا! ای بخشنده تر از هر کریم! ای مهربان تر از هر مهربان!»

دعای وداع با ماه رمضان

این دعا را امام سجاد (ع) در پایان ماه رمضان و برای وداع با ماه مبارک می خواند. برای پیدا کردن این دعا باید به «صحیفه سجادیه» مراجعه کنید.
«درود بر تو ای بزرگ ترین ماه خدا و یا روز شادی دوستان خدا. درود بر تو ای گرامی ترین وقت هایی که ما با مصاحب بودی. ای ماهی که آرزوها نزدیک است و کردارهای شایسته در آن پراکنده است؛ … بار خدایا ما اهل این ماه هستیم که به آن، ما را به مقام و منزلت ارجمند دادی و ما را برای بندگی در آن توفیق عطا کردی.»
منبع:همشهری جوان شماره 41.