مقدمه
یکی از اوصاف قرآن کریم عدم اختلاف و عدم تناقض در آیات است که خود بدان تصریح کرده و فرموده است: اگر غیر خدا برای شما قرآن را تدوین می کرد، اختلاف زیادی در آن یافت می شد.[1]
همهی آیات قرآن با هم مرتبطاند و بعضی از آن بعضی دیگر را تفسیر می کنند. همچنین دارای عام و خاص، مطلق و مقید، حقیقت و مجاز است که باید از هم جدا شوند و برای فهم آن از احادیث پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و معصومین ـ علیهم السّلام ـ ( که مفسر قرآن هستند) استفاده شود؛ و برای درک معانی قرآن یا باید متخصص بود و یا به اهل فن قرآن مراجعه کرد. در این میان برخی با ذکر مطالبی در باب آیات قرآن خواستهاند القا کنند که بین آیات قرآن تناقض وجود دارد و لذا گزارههای قرآنی مشتمل بر پارادوکس و تناقض است[2] نمونهای از مطالب یاد شده را ذکر و مورد بررسی قرار میدهیم:
بدون بررسی آیه‌ی قرآن و نظریه‌ی علمی می گوید: «قرآن که خلقت انسان را از علق (خون لخته شده) می داند، با پزشکی نوین همخوانی ندارد و یکی از تناقض گویی های قرآن است».
یکی از معجزات قرآن، اعجاز علمی آن است. هر چند قرآن کتابی علمی نیست، اما در راستای هدایت بشر به سوی توحید و بیان قدرت خداوند،بعضی از مسائل علمی را مطرح نموده است.
یکی از مسائل علمی مطرح شده در قرآن، مراحل خلقت انسان است که با تحقیقات به عمل آمده، تمامی آن مراحل با علم پزشکی و رویان‌شناسی همخوانی دارد.
خداوند در آیات مختلف از قرآن کریم، به مراحل خلقت انسان اشاره کرده است. یکی از این مراحل «علق» است. واژه‌ی «علق» شش بار[3] و در پنج آیه به صورت های مختلف به کار رفته است و همچنین سوره‌ای با نام «علق» نازل شده است: (اقرأ باسم ربّکَ‌الَّذی خلقَ خلقَ الانسانَ مِن عَلَقٍ)؛ بخوان به نام پروردگارت که آفرید، انسان را از علق آفرید».
واژه‌ی «علق» جمع «علقَه» در اصل به معنای «چیزی که به چیز بالاتر آویزان شود» آمده است و در معانی خون بسته، زالو، خون منعقد که در اثر رطوبت به هر چیز می چسبد، کرم سیاه که به اعضای آدمی می چسبد و خون را می مکد و… استعمال می شود.[4] پس می توان گفت در مواردی که علق استعمال شده، یکی چسبندگی و دیگری آویزان بودن لحاظ شده است.
پس از پیوستن نطفه مرد به تخمک زن، تکثیر سلولی آغاز می شود و به صورت یک توده سلولی در می آید که به شکل توت است (به آن مارولا Marula گویند) و در رحم لانه‌گزینی می کند، یعنی سلول های تغذیه کننده به درون لایه‌ی مخاطی رحم نفوذ کرده و به آن معلّق (آویزان نه کاملاً چسبیده به رحم) می شوند، قرآن این مطلب را با تعبیر زیبای «علق» بیان کرده است.[5]
اگر واژه «علق» را به معنای خون بسته بپذیریم، می توانیم تناسب آن را با موارد استعمال این گونه بیان کنیم:
1. چسبنده بودن آن[6] (خون بسته ای که برای مکیدن خون به بدن می چسبد).
2. آویزان شدن آن به جداره‌ی رحم.
3. شباهت نطفه به زالو. زالو هر بار می تواند به اندازه یک فنجان، خون انسان یا حیوانی را بمکد. نطفه در رحم، زالووار به رحم می چسبد و از خون تغذیه می کند؛[7] همچنین در وجه تشبیه به زالو گفته شده است که در مرحله‌ی ایجاد جنین، مانند زالو ماده‌ای به نام «هپارین» از آن ترشح می شود، تا خون در موضع منعقد نشود و قابل تغذیه باشد.[8]
4. تغذیه از خون.[9]
در نتیجه می توان گفت:[10] با توجه به دیدگاه دانشمندان و مفسران و اهل لغت، «علق» به معنای «خون بسته» آویزان به رحم است؛ به ویژه آن‌که این مرحله از خلقت انسان در علم جنین‌شناسی جدید، واسطه ای بین نطفه و مضغه (گوشت شدن) محسوب می شود؛ یعنی حدود 24 ساعت این خون بسته به جدار رحم آویزان است و از خون آن تغذیه می کند.
خداوند می توانست با بیان «الدم المنقبضه؛ خون بسته» مطلب را ذکر نماید، اما با آوردن واژه‌ی «علق» هم معنای خون بسته و هم معنای آویزان بودن را رسانده است که با نظریات جدید پزشکی همخوانی دارد.
می توان مسئله‌ی «علق» را یکی از شگفتی های علمی قرآن نامید که بعد از 14 قرن کشف شده است.[11]
[1] . سوره نساء ، آیه 82.
[2] . سایت سکولاریسم در ایران، تاریخ 12/9/84.
[3] . سوره‌ی علق، آیه‌ی 1 و 2، سوره‌ی حج، آیه‌ی 5، سوره‌ی مؤمنون، آیه‌ی 14، سوره‌ی غافر، آیه‌ی 67، سوره‌ی قیامت، آیه‌ی 38.
[4] . حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات قرآن کریم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران،تهران، راغب اصفهانی، مفردات، المکتبه الرضویه، تهران، ذیل ماده‌ی «علق». و سید علی اکبر قرشی، قاموس قرآن، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ذیل ماده «علق».
[5] . دکتر دیاب و قرقوز، طب در قرآن، ترجمه‌ی چراغی، تهران، انتشارات حفظی، ص 86.
[6] . تفسیر نمونه، ج 27،ص 156.
[7] . گودرز نجفی، مطالب شگفت انگیز قرآن، نشر سبحان، تهران، ص 99.
[8] . دکتر پاک نژاد، اولین پیامبر آخرین دانشگاه، کتابفروشی اسلامی، تهران، ج 11، ص 110.
[9] . حضرت آیت الله معرفت بعد از پذیرفتن این نظریه که علق خون بسته است می گوید: علقه در روز هفتم به جداره رحم می چسبد. (ر.ک: التمهید، ج 6، ص 82).
[10] . لازم به ذکر است که احتمالات دیگری درباره‌ی «علق» داده شده است، از جمله، بعضی ها علق را به معنای نطفه‌ی مرد (اسپرماتوزئید) معنا کرده اند (گودرز نجفی، مطالب شگفت انگیز قرآن، ص 99)، بعضی دیگر به موجود صاحب علاقه که اشاره به روح اجتماعی انسان است، معنا نموده اند و بعضی دیگر به گِل حضرت آدم ـ علیه السّلام ـ که حالت چسبندگی دارد اشاره نموده اند. (ر. ک: دکتر رضایی اصفهانی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، ص 487 ـ 481).
[11] . ر. ک: دکتر محمد علی رضایی اصفهانی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، انتشارات مبین،رشت، ج 2،ص 487 ـ 481.
حسن رضا رضایی
