1. قال
الامام الصادق – علیه السّلام – : (العقل) ما عُبَدِ بِهِ الرّحمن و اکتُسِبَ بِهِ
الجَنان … .

«اصول
کافی، ج 1، ص 11»

امام صادق – علیه السّلام – فرمود: (عقل) چیزی است که به وسیله‏ی آن خدای
بخشنده بندگی می شود و بهشت به واسطه‏ی آن بدست می آید.

2. قال رسول الله – صلّی الله علیه و آله
– : قُسِّمَ العَقلُ عَلی ثَلالَهِ اَجزاء فَمَن کانَت فیه کَمُلَ عَقلُهُ وَ مَن
لم تَکُن فیهِ فَلا عَقلَ لَهُ: حُسنُ المَعرِفَهِ بِاللهِ عَزَّوَجلَّ وَ حُسنُ
الطّاعَهِ لَهُ وَ حُسنُ الصَّبرِ عَلی اَمرِهِ.

«بحارالانوار،
ج 1، ص 106»

رسول خدا – صلّی الله علیه و آله – فرمود: عقل بر سه قسم تقسیم شده است، هر
کسی آن سه را دارا باشد عقل او کامل است و هر کس آن سه را نداشته باشد عقل ندارد:
1. شناخت خوب نسبت به خداوند عزّوجل. 2. خوب اطاعت کردن از خداوند. 3. خوب صبر
کردن بر امرش.

3. قال رسول الله – صلّی الله علیه و آله
– : (اَلعَقلُ) اَلعَمَلُ بِطاعَهِ اللهِ وَ اِنَّ العُمَّالَ بِطاعَهِ اللهِ هُمُ
اَلعُقلاء.

«بحارالانوار،
ج 1، ص 131»

پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – فرمود: (عقل) عمل به طاعت (و
دستورات) خداوند است و عمل کنندگان به طاعت خداوند، همان عقلاء هستند.

4. قال رسول الله – صلّی الله علیه و آله
– : مَا قَسَم الله لِلعِباد شیئاً اَفضَلَ مِنَ العَقلِ …

«اصول
کافی، ج 1، ص 12»

پیامبر خدا – صلّی الله علیه و آله – فرمود: خداوند قسم نخورده است برای
بندگانش به چیزی که برتر از عقل باشد.

5. قال الامام الکاظم – علیه السّلام – :
… اِنَّ لِکُلِّ شَیٍِ دَلیلاً وَ دلیلُ العَقلِ التَّفَکُرُ وَ دلیلُ
التَّفَکُّرِ الصّمت و لِکُلِّ شیٍ مطیَّهً وَ مَطیَّهَ العَقلِ التَّواضُعِ … .

«اصول
کافی، ج 1، ص 15»

امام کاظم – علیه
السّلام – فرمود: … برای هر چیزی دلیل (و نشانه ای) وجود دارد و دلیل عقل تفکر
است و دلیل تفکرسکوت است و برای هر چیزی مرکبی است و مرکب عقل تواضع است.

6. قال الامام الصادق – علیه السّلام – :
حُجَّهُ الله عَلَی العِباد النَّبی و الحُجَّهُ فیما بینَ العِبادِ و بینَ اللهِ
العقل.

«اصول
کافی، ج 1، ص 25»

امام صادق – علیه السّلام – فرمود: پیامبر حجت خدا بر بندگانش است و عقل
حجت بین بندگان و خداوند است.

7. قال الامام الصادق – علیه السّلام – :
العقلُ دَلیلُ المُؤمِنِ.

«اصول
کافی، ج 1، ص 25»

امام صادق – علیه السّلام – فرمود: عقل دلیل (و نشانه) مؤمن است.

8. قال رسول الله – صلّی الله علیه و آله
– : یا عَلِیَّ لا فَقْرَ اَشَدُّ مِنَ الجَهلِ و لا مالَ اَعودُ مِنَ العقل.

«اصول
کافی، ج 1، ص 25»

پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – فرمود: ای علی هیچ فقری بدتر از جهل
و هیچ مالی پر سودتر از عقل نیست.

9. قال الامام الباقر – علیه السّلام – :
لَمَّا خَلَقَ اللهُ العَقْلَ قالَ لَهُ اَقْبِلْ فَاَقبَلَ ثُمَّ قالَ لَهُ اَدبر
فَاَدبَرَ فَقالَ وَ عزَّتیِ وَ جَلالی ما خَلَقتُ خلقاً اَحَسْنَ مِنکَ اِیّاکَ آمُرُ
وَ ایّاکَ اَنهَی وَ ایّاکَ اُثِیبُ وَ ایّاکَ اُعاقِبُ.

«اصول
کافی، ج 1، ص 26»

امام باقر – علیه السّلام – فرمود: هنگامی که خداوند عقل را خلق کرد به او
گفت: بیا جلو، (پس) جلو آمد؛ سپس گفت: برگرد، برگشت. سپس فرمود: به عزّت و جلالم
قسم مخلوقی بهتر از تو خلق نکردم، به خاطر تو امر می کنم و به خاطر تو نهی می کنم
و به خاطر تو ثواب می دهم و به خاطر تو عقاب می کنم.

10. قال الامام الصادق – علیه السّلام –
: … اعْرفوُ اَلعَقلَ و جُندَهُ وَ الجَهلَ و جُندَهُ تَهتَدُوا … .

«اصول
کافی، ج 1، ص 21»

امام صادق – علیه السّلام – فرمود: عقل و لشکرش و (نیز) جهل و لشکرش را
بشناسید تا هدایت شوید.

11. قال الامام الصادق – علیه السّلام –
: لَیسَ بَینَ الایمان وَ الکُفرِ الاَّ قِلَّهِ العقلِ

«اصول
کافی، ج 1، ص 28»

امام صادق – علیه السّلام – فرمود: (فاصله ای) بین ایمان و کفر نیست مگر
کمی عقل.

12. قال رسول الله – صلّی الله علیه و
آله – : اَلتَّوَدُّدُ اِلی النّاسِ نِصفُ العَقلِ.

«اصول
کافی، ج 2، ص 643»

پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – فرمود: دوستی با مردم نصف عقل است.

13. قال الامام الرضا – علیه السّلام – :
… اِنَّ الخَلَّ یَشُدُّ الذِّهنَ وَ یَزیدُ فی العَقلِ.

«اصول
کافی، ج 6، ص 229»

امام رضا – علیه السّلام – فرمود: … سرکه، ذهن(انسان) را بیشتر و عقل را
زیاد می کند.

14. قال الامام علی – علیه السّلام – :
حَبَطَ جَبرَئیلَ عَلَی آدَم علی نبینا و اله و علیه السّلام فَقالَ یا آدَمُ
اِنّی اُمرتُ اَنْ اُخَیَّرَکَ واحِدَهً مِنْ ثلاثٍ فَاختِر واحِدَهٍ وَدَع
اِثنتینِ، فَقَالَ لَهُ و ما تلک الثلاث، قالَ العَقلَُ وَ الحیاء و الدینُ … .

«من لا
یحضره الفقیه، ج 4، ص 417»

امام علی – علیه السّلام – فرمود: جبرئیل بر آدم – علیه السّلام – وارد شد
و گفت: ای آدم من مامور شدم تو را بین سه چیز مخیر کنم؛ پس یکی از این سه را
اختیار کن و دو تا را واگذار. آدم – علیه السّلام – گفت: آن سه چیز چیست؟ جبرئیل
گفت: عقل، حیاء و دین است. آدم – علیه السّلام – گفت من عقل را اختیار می کنم.
جبرئیل گفت: از حیاء و دین منصرف شده و رها کردی؟ حیاء و دین گفتند: ما مامور شدیم
هر جا عقل باشد ما نیز با او باشیم. جبرئیل گفت: شأن شما همین است و عروج کرد.

15. قال الامام الصادق – علیه السّلام –
: اِنَّ الثَوابَ عَلَی قَدرِ العقلِ.

«وسائل
الشیعه، ج 1، ص 40»

امام صادق – علیه السّلام – فرمود: ثواب دادن به اندازه عقل (آدمی) است.

16. قال الامام الباقر – علیه السّلام –
: اَوحیَ اللهُ اِلیَ مُوسی علی نبینا و اله و علیه السّلام اَنَا اُؤَاخِذُ
عِبادیِ عَلَی قَدرِ ما اعطیتم مِنَ العَقلِ.

«وسائل
الشیعه، ج 1، ص 41»

امام باقر – علیه السّلام – فرمود: خداوند به موسی – علیه السّلام – وحی
کرد که من بندگانم را به اندازه آن چه از عقل عطا کردم مؤاخذه می کنم.

17. قال رسول الله – صلّی الله علیه و
آله – : اِذا اَتَّم العَقلُ نَقَصَ الکَلامِ.

«وسائل
الشیعه، ج12، ص192»

پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – فرمود: وقتی عقل کامل شود، سخن گفتن
کم می شود.

18. قال الامام الصادق – علیه السّلام –
: خَمسٌ مَن لم یَکُن فیه لم یکن فیه کثیرٌ مَستمِتعٌ قُلتُ وَ ما هِیَ قالَ
اَلعقلُ وَ الاَدَبُ وَ الدِّینُ وَ الجُودُ وَ حُسنُ الخُلُقِ.

«وسائل
الشیعه، ج 15، ص 208»

امام صادق – علیه
السّلام – فرمود: پنج چیز است که اگر کسی نداشته باشد بهره‏ی زیادی نمی برد.
(راوی) گفت: آن پنجچیز است؟ امام فرمود: عقل و ادب و دین و بخشش و حسن خلق.

19. قال رسول الله – صلّی الله علیه و
آله – : قَوامُ المَرءِ عَقلُهُ وَ لا دینَ لِمَن لا عَقلَ لَهُ.

«مستدرک
الوسائل، ج 11، ص 208»

پیامبر اکرم – صلّی
الله علیه و آله – فرمود: پایداری انسان به عقل او است و کسی که عقل ندارد دینی
برای او نیست،(دین ندارد).

20. قال الامام الصادق – علیه السّلام –
: الرِّیحُ الطَّیِّبَهُ تَشُدُّ اَلعَقلََ … .

«مستدرک
الوسائل، ج 1، ص 419»

امام صادق – علیه السّلام – فرمود: بوی خوش سبب زیاد شدن عقل می شود.

21. قال رسول الله – صلّی الله علیه و
آله – : اِنَّ اللهَ یُحِبُ البَصَرِ النَّافِذِ عِندِ مَجیءِ الشَّهواتِ وِ
العقلِ اِلکامِلِ عِندَ نُزُولِ الشُّبهَاتِ …

«مستدرک
الوسائل، ج 8، ص 297»

رسول خدا – صلّی الله
علیه و آله – فرمود: خداوند تیز بینی و تیز هوشی را به هنگام ظهور شهوات دوست می
دارد و نیزعقل کامل را به هنگام نازل شدن شبهات دوست می دارد … .

22. قال رسول الله – صلّی الله علیه و
آله – : رِأسُ العَقلِ بَعدَ الدِّینِ التَّودُّدِ النّاسِ وَ اصطِناعِ الخَیرِ
اِلی کُلِّ بَرِّ وَ فاجِرٍ …

«مستدرک
الوسائل، ج 8، ص 353»

پیامبر اکرم – صلّی
الله علیه و آله – فرمود: اساس عقل بعد از دین، دوستی با مردم و امر به خیر و نیکی
به هر انسانخوب و بد است.

23. قال الامام الصادق – علیه السّلام –
: کَمالُ الاَدبِ وَ المُرؤَهٍ فی سَبع خِصالٍ اَلعَقلُ وَ الحِلمُ وَ الصَّبرُ وَ
الرِّفقُ وَ الصّمت وَ حُسنُ الخُلقِ وَ المُداراهِ.

«مستدرک
الوسائل، ج 9، ص 38»

امام صادق – علیه
السّلام – فرمود: کمال ادب ومروّت در هفت خصلت است: عقل و برد باری و صبر و نرم
خوئی و سکوتو حسن خلق و مدارا کردن.

24. قال رسول الله – صلّی الله علیه و
آله – : لِکُلِّ شئٍ آلَهٌ وَ عُدَّهٌ وَ آلَهُ المؤمِنِ وَ عُدَّتُهُ العَقلُ …
.

«مستدرک
الوسائل، ج 11، ص 206»

پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – فرمود: برای هر چیزی وسیله و ابزاری
است و وسیله و ابزار مؤمن عقل است … .

25. قال الامام علی – علیه السّلام – :
لا عُدَّهَ اَنفَعُ مِنَ العَقلِ وَ لا عَدُوٌّ اَضَرُّ مِنَ الجَهلِ.

«مستدرک
الوسائل، ج 11، ص 206»

امام علی – علیه السّلام – فرمود: وسیله و ابزاری پر سودتر از عقل نیست و
دشمنی پر ضررتر از جهل نیست.

26. قال الامام علی – علیه السّلام – :
اَلْجَمَالُ فی اللِّسانِ وَ الکَمَالُ فی اَلعَقلِ.

«مستدرک
الوسائل، ج 11، ص 206»

امام علی – علیه السّلام – فرمود: جمال و ریبایی در زبان و کمال در عقل
است.

27. قال الامام علی – علیه السّلام – :
اَلْحِلمُ غَفلاءُ ساتِرِ وَ العَقلُ حِسامُ باتِرِ فَاسُترِ خَلَل خُلقِکَ
بِحِلمکَ و قاتِل هَواکَ بِعقلِکَ.

«بحارالانوار،
ج 1، ص 95»

امام علی – علیه
السّلام – فرمود: بردباری پرده‏ی پوشیده ای است و عقل شمشیر برنده ای است. پس لغزش
هایاخلاقی خود را به
واسطه‏ی حلم و برد باریت بپوشان و به وسیله‏ی عقلت، هوا و هوست را از بین ببر.

28. قال رسول الله – صلّی الله علیه و
آله – : سَیِّدُ الاَعمَالِ فِی الدَّارینِ العَقلُ وَ لِکُلِّ شَئٍ دِعامَهُ وَ
دِعامَه المُؤمِنِ عَقلُهُ فَبِقَدَرِ عَقْلُهُ تَکُونُ عِبادَتِهِ لِرَبِّهِ.

«بحارالانوار،
ج 1، ص 96»

رسول خدا – صلّی الله علیه و آله – فرمود: آقای اعمال در دنیا و آخرت عقل
است و برای هر چیزی پشتیبانی است و پشتیبان مؤمن عقل او است. پس انسان به اندازه‏ی
عقلش، عبادت و بندگی پروردگارش را می کند.

29. قال رسول الله – صلّی الله علیه و
آله – : اَوَّلُ ما خَلَقَ الله اَلعَقلَ.

«بحارالانوار،
ج 1، ص 97»

پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – فرمود: اول چیزی که خداوند خلق کرد
عقل است.

30. قال الامام علی – علیه السّلام – :
هِمَّهُ العَقلِ تَرکُ الذُّنُوبِ وَ اصلاحُ العُیُوبِ.

«بحارالانوار،
ج 1، ص 161»

امام علی – علیه السّلام – فرمود: همت عقل ترک گناهان و اصلاح عیب ها است.

31. قال رسول الله – صلّی الله علیه و
آله – : اَلعقلُ نُورٌ فی القَلبِ یفرقُ بِهِ بَینَ الحَقِّ وَ الباطِلِ.

«ارشاد
القلوب، ج 1، ص 198»

پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – فرمود: عقل نوری در قلب است که به
سبب آن بین حق و باطل فرق گذاشته می شود.

32. قال الامام علی النقی – علیه السّلام
– : حُسنُ الصُّورَهِ جَمالُ ظاهرٍ وَ حُسنُ العَقلِ جَمالُ باطِنٍ.

«اعلام
الدین، ص 31»

امام علی النقی – علیه السّلام – فرمود: صورت نیکو جمال (و زیبایی) ظاهر و
عقل نیک جمال باطن است.

33. قال الامام الرضا – علیه السّلام – :
… العَقلُ تُعرَفُ بِهِ الصّادِقِ عَلَی اللهِ فَتصَدِّقُهُ وَ الکاذِبُ عَلَی
اللهِ فَتکَذِّبُهُ …

«مستدرک
الوسائل، ج 11، ص 202»

امام رضا – علیه السّلام – فرمود: … به سبب عقل آن کس که بر خداوند صداقت
دارد شناخته می شود و در نتیجه عقل تصدیقش می کند و نیز به واسطه‏ی عقل غیر صادق
بر خداوند شناخته می شود و در نتیجه عقل تکذیبش می کند.