بسیاری از اصحاب امام جواد ـ علیه السلام ـ از اصحاب پدر بزرگوار و فرزندان آن حضرت بودند که عده‌ای از آنها سالها عمر کرده و حتی تألیفات گرانبهایی مشتمل بر احادیث امامان ـ علیه السلام ـ از خود به یادگار گذاشته‌اند. یکی از اصحاب امام جواد ـ علیه السلام ـ حضرت عبدالعظیم حسنی است که مقدار قابل توجهی حدیث از آن حضرت نقل کرده است. این بزرگمرد علویِ حسنی، در ری سکنی گزید و به ترویج و اشاعه احادیث اهل بیت ـ علیه السلام ـ همت گماشت. در اثر فعالیتهای او بود که شیعیان ری رو به افزایش گذاشتند و تشیع در این دیار رو به گسترش نهاد.[1]
داود بن قاسم مشهور به ابوهاشم جعفری، یکی دیگر از اصحاب امام جواد ـ علیه السلام ـ است. او احادیث زیادی از امام جواد ـ علیه السلام ـ نقل کرده و یکی از برجسته‌ترین یاران آن حضرت می‌باشد. ابوهاشم از خاندان جعفربن ابی طالب بود و در کتب رجال از وی به نیکی یاد شده است.
علی بن مهزیار یکی از اصحاب امام جواد ـ علیه السلام ـ و شخصیتی است پر ارج و شناخته شده در میان شیعیان؛ وی در اصل از هندیجان بود و پس از آن که به اهواز آمد، به اهوازی شهرت یافت. به نوشته نجاشی او از امام رضا و امام جواد ـ علیه السلام ـ هر دو روایت نقل کرده و از نزدیکان امام جواد ـ علیه السلام ـ بوده و آن حضرت در بزرگداشت وی عنایت ویژه‌ای داشته‌اند. [2]روایات او از امام جواد ـ علیه السلام ـ نسبتأ زیاد است.[3] به نوشته نجاشی، ابن مهزیار با علی بن اسباط که فطحی مذهب بود، مناظراتی داشت ومسائلی در این باره میان آن دو رد و بدل گردید. سرانجام آن دو مسائل مورد بحث خود را پیش امام جواد ـ علیه السلام ـ بردند که این امر، با بازگشت علی بن اسباط از عقیده باطل خود، خاتمه یافت.
خیران الخادم یکی از وکلای امام جواد ـ علیه السلام ـ بود که کشی از او یاد کرده است. [4]ابراهیم بن محمد همدانی یکی از وکلای آن حضرت بوده و روایاتی از وی نقل کرده است.[5]
احمد بن محمد بن ابی نصر بُزَنطی که از اصحاب اجماع به شمار می‌رود، یکی از یاران امام جوادـ علیه السلام ـ است. وی از خواص شیعیان امام رضا و امام جواد ـ علیه السلام ـ بود که همه علمای رجال از او ستایش کرده‌اند. او در سال 221 بدرود حیات گفت. ابن ندیم از وی و کتابش که مشتمل بر روایات او از امام رضا ـ علیه السلام ـ می باشد یاد کرده و دو کتاب «الجامع» و «المسائل» را از آثار وی دانسته است. [6]
[1] . کتابی با عنوان «عبدالعظیم الحسنی، حیاته و مسنده» توسط استاد عطاردی به رشته تحریر کشیده شده و مختصری از آن ذیل نامه آن بزرگوار در مسند امام جواد – علیه السلام – صص 298ـ 308 آمده است.
[2] . رجال النجاشی، ص 177.
[3] . مسند الامام الجواد – علیه السلام -، ص 316.
[4] . رجال کشی، ص 508.
[5] . مسند الامام الجواد – علیه السلام -، ص 252 به نقل از جامع الرواه.
[6] . الفهرست، ابن ندیم، ص 276.
رسول جعفریان- حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص491
