رمضان، ماه خدا، ماه سخن گفتن خدا، ماه مردم، ماه بیدار شدن مردم، ماه آگاه کردن آنها که نمیدانند، و ماه تذکر دادن به آنها که میدانند، ماه برانگیختن آنها که نشسته اند، و ماه باز گرداندن آنها که برگشته اند، ماه نیرو دادن فریادی که در حال شکستن است، ماه گره کردن مشت هایی که باز میشوند، و قدم هایی که آهسته میگردند، ماه بسیج کردن سپاهی که متفرق است، و …
رمضان با همه ی زیبایی ها و فیض و رحمت های بیکرانش از میان ما خاکیان رخت بربست و روزه داران؛ اینک پیروزی خویش بر سختی های گرسنگی و تشنگی و تمایلات و خواهش های نفسانی و خشمها و شهوتها را جشن میگیرند. از یک سو؛ از اینکه توانسته اند با مراقبتهای مستمر و محاسبه های دقیق از نفس، راه تزکیه ی درون را هموار کرده و به درجات و مراحلی از تقوا و عفاف نایل آیند، مسرور و مشعوفند، و از دیگر سو؛ در وداع با ماه خدا مغموم و اندوه ناکند، و این غم و شادی؛ هر دو راهگشای بندگان مؤمن خدا به رشد و کمال معنوی است.
زیباترین تعابیر در وداع با رمضان سخنان و تعابیر حضرت سیدالساجدین، امام زین العابدین است. با فرازهایی از این تعابیر زیبا و ژرف، رمضان را وداع میگوییم:
بار خدایا! تو ما را به دین برگزیده و آیین مورد رضایت و راه سهل و آسان خود هدایت نمودی و نسبت به طریقه ی تقرب به خودت و رسیدن به کرامتت ما را بصیرت دادی.
بارخدایا! و تو در زمره ی برگزیده ی این وظایف و اعمال ویژه ی از واجبات، ماه رمضان را قرار دادی، و از میان همه ی زمانها و روزگارها اختیارش کردی و بر همه ی اوقات سال برتریاش نهادی، زیرا که در آن قرآن و نور نازل کردی و مردمان را بر به پای خاستن برای عبادت خود ترغیب فرمودی و شب قدر را که از هزار ماه بهتر است تجلیل نمودی؛ و چون رمضان را به ما عطا کردی، ما را بر دیگر امّت ها مقدم داشتی و ما به فرمان تو روز این ماه را روزه گرفتیم و با یاری تو شب را به قیام در عبادت سپری کردیم و اینگونه خود را در معرض رحمتت که ما را در جوار آن نهادهای، قرار دادیم و آن را وسیله ای برای دریافت ثواب تو ساختیم و …
و در آنچه از فضل و عطا از تو درخواست شود، بخشنده ای و نسبت به کسی که در راه قرب تو میکوشد، نزدیک هستی.
بار خدایا! ماه رمضان در میان ما بس ستوده زیست و ما را مصاحب و یاری نیکو بود و گرانبهاترین سودهای مردم جهان را به ما ارزانی داشت؛ امّا چون زمانش به سررسید و عدد روزهایش به آخر، آهنگ رحیل کرد.
بارخدایا! اینک ما با رمضان وداع میکنیم، همچون وداع با عزیزی که فراقش بر ما گران است و رفتنش ما را غمگین و گرفتار وحشت و تنهایی کند؛ عزیزی که او را بر ما پیمانی است که باید نگه داریم و حرمتی که باید رعایت کنیم و حقی که باید ادا نماییم؛ پس اکنون میگوییم:
بدرود ای بزرگترین ماه خداوند و ای عید اولیای خدا؛ بدرود ای گرامی ترین اوقاتی که ما را مصاحب و یار بودی؛ ای بهترین ماه در همه ی روزها و ساعتها.
بدرود که آزادشدگان از عذاب خداوند، در تو چه بسپارند، و چه نیکبخت است آن که حرمت تو را نگه داشت.
بدورد که چه بسا گناهان که از نامه ی عمل ما زدودی و چه بسا عیب ها که پوشیده داشتی.
بدرود ای ماهی که تا تو بودی، امن و سلامت بود.
بدرود ای آن که در مصاحبت تو نه کراهت بود، و نه در معاشرتت ناپسندی.
بدرود که سرشار از برکات بر ما آمدی و ما را از آلودگی های گناه شست و شو دادی.
بدرود که به هنگام وداع از تو نه غباری به دل داریم و نه از روزهات ملالتی در خاطر.
بدرود که چه بدیها با آمدنت از ما دور شد و چه خیرات که ما را نصیب آمد.
بدرود تو را و آن شب قدر تو که از هزار ماه بهتر است.
بار خدایا! ما آشنای این ماهیم، ماهی که ما را بدان شرف و منزلت دادی و بر برکت نعمت و احسان خویش، روزه داشتنش را توفیق دادی؛ در حالی که مردمان شقی قدرش را نشناختند و با شور بختی خویش از فضیلتش محروم ماندند.
ای خداوند! تو بودی که ما را برگزیدی و به شناخت این ماه توفیق عنایت کردی و به سنت آن راه نمودی؛ تو بودی که ما را توفیق روزه داشتن و نماز گزاردن ارزانی داشتی، هرچند ما قصور ورزیدیم و اندکی از بسیار به جای آوردیم.
بارخدایا! حمد تو راست در حالی که به بدکرداری خویش اقرار میکنیم و به تبهکاری خویش معترفیم! … عذر تقصیر ما را در ادای حق خود بپذیر و …
بارخدایا! در این ماه اگر قصد گناه کرده ایم، یا مرتکب آن شده ایم، یا به عمد خطایی از ما سرزده، یا از سر فراموشی ستمی بر خود روا داشته ایم، یا پرده ی حرمت دیگری را دریده ایم، بارخدایا بر محمد و خاندانش درود بفرست و گناه ما را در پردهی اغماض فرو پوش و ما را عفو کن و در برابر دیدگان شماتت کنندگان قرار مده و زبان طاعنان در حق ما دراز مگردان و ما را به رأفت پایان نیافتنی و فضل و کرم نقصان ناپذیر خود به کاری برگمار که خطاهایی را که در این ماه مرتکب شده ایم و تو آن را نپسندیده ای، از میان ما ببرد یا فرو پوشد.
بارخدایا! اگر کسی از بندگان تو، حق این ماه را آنچنان که شایسته ی اوست رعایت کرده و حرمتش نگه داشته و وظایف خود و احکام آن را به جای آورده و از گناهان پرهیز کرده و به تو تقرب جسته، آنسان که خشنودی تو نصیبش شده و رحمت تو بر او روی نهاده؛ همانند مزدی که او را میدهی، از خزانه ی بی نیازیات به ما نیز ارزانی دار و چند برابر آن از فضل خود عطا فرمای، که خزائن فضل تو را نقصان نیست؛ بلکه همواره در افزایش است. و معادن احسان تو دستخوش فنا نشود و بخشش تو چه بخششی گواراست.
ای خداوند! ما در این روز فطر، روز عید و شادمانی مؤمنان، روز اجتماع مسلمانان به گرد یکدیگر، از هرگناه که مرتکب شده ایم و از هر کار زشت که از این پیش از ما سر زده، و از هر خیال بد که در دل خود پنهان داشته ایم، توبه میکنیم؛ توبه ی کسی که در دل خیال بازگشتش به گناه نیست و بار دیگر به گناه باز نگردد؛ توبه ای بی بازگشت؛ عاری از هرگونه شک و ریب.
بارخدایا! چنین توبه ای را از ما بپذیر و از ما خشنود شو و ما را در آن توبه ثابت قدم گردان.
بارخدایا! ما را در شمار توبه کنندگانی درآور که محبت خود را به آنان ارزانی داشته ای و پذیرفتهای که به طاعت تو باز گردند؛ ای دادگرترین دادگران.
بارخدایا! از پدران و مادران و همکیشان ما، آنان که دیده از جهان بسته اند و آنان که هنوز جام مرگ ننوشیده اند در گذر.
بارخدایا! بر محمد پیامبر ما و خاندان او درود بفرست، همچنان که بر ملائکه ی مقربین خود درود فرستاده ای؛ و بر او و خاندانش درود بفرست، آنسان که بر پیامبران مرسل خود درود فرستاده ای؛ و درود بفرست بر او و خاندانش، آن سان که بندگان صالح خود را درود فرستاده ای، درود برتر از درود آنها، ای پروردگار جهانیان؛ درودی که برکت آن به ما رسد و سود آن نصیب ما گردد و سبب استجابت دعای ما شود؛ که تو کریمتر کسی هستی که بدو رغبت توان یافت و کارسازترین کسی هستی که بدو توکل توان کرد و تو خود بخشنده ترین کسان به سائلان درگاه خود هستی.
﴿و أنت علی کل شیء قدیر﴾([1])
پی‌نوشت‌ها:
[1]. دعای 45 صحیفهی سجادیه، دعای وداع با ماه رمضان.
