مفهوم سئوال اینست که پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ باید خواندن و نوشتن را میدانست، تا بتواند قرآن را حفظ کند و چون سواد خواندن و نوشتن نداشت پس نباید بتواند قرآن را حفظ کند، در حالی که این طور نیست، زیرا در این صورت آن حضرت را به مردم معمولی تشبیه کردهایم، بلکه در میان افراد معمول نیز گاهی کسانی پیدا میشوند که بدون کمترین بهرهای از سواد خواندن و نوشتن، بیش از آنچه حافظان باسواد از قرآن میدانند، از نورانیت قرآن کریم بهرهمندند، مثل مرحوم کربلایی کاظم ساروقی اراکی با اینکه بیسواد بوده، حافظ قرآن شده است. بنابراین اگر حفظ قرآن کریم برای برخی از افراد عادی، به قدرت خداوند امر محالی نیست، برای نبی اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ که دارای علم لدنی است به طریق اولی مشکلی ندارد.
توضیح اینکه علم لدنی یعنی دریافت بیواسطه علوم از خداوند متعال، و آورنده قرآن، پزشکی دردشناس و دلسوز است،[1] که مکتب نرفته و همه علوم و دانش ها را یکجا از خداوند فراگرفته و گذشته و آینده را یکجا میبیند و فراتر از زمان است. او در مکتب و مدرسه بشری درس نخوانده تا طی سال ها، فصلها و ماه ها بر علمش افزوده شود. او مخاطب به خطاب « وَإِنَّکَ لَتُلَقَّى الْقُرْآنَ مِنْ لَدُنْ حَکِیمٍ عَلِیمٍ »[2] است، و کسی که چیزی را از مقام «لدن» یعنی بیواسطه از خداوند گرفتن، آموخت و علمش لدنی شد، جهل و نسیان در او راه ندارد، و فراموشی از او بدورخواهد بود زیرا فرمود: « سَنُقْرِئُکَ فَلا تَنْسى»[3] [4]
بنابراین هنگام نزول وحی عجله مکن، و هرگز نگران فراموش کردن آیات الهی مباش، کسی که این آیات بزرگ را برای هدایت انسانها بر تو فرستاده، هم او حافظ و نگهبان آنهاست.
آری او نقش این آیات را در سینه پاک تو ثابت میدارد، به طوری که هرگز گرد و غبار نسیان بر آن نخواهد نشست… پس برای اثبات قدرت خداوند و این که هر خیر و برکتی از ناحیه اوست، میافزاید: « إِلا مَا شَاءَ اللَّهُ إِنَّهُ یَعْلَمُ الْجَهْرَ وَمَا یَخْفَى »[5] تو چیزی از آیات الهی را فراموش نمیکنی، مگر آنچه خدا بخواهد که او آشکار و پنهان را میداند. البته مفهوم این تعبیر آن نیست که پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ چیزی از آیات الهی را فراموش میکند، و الا از گفتار او سلب اطمینان خواهد شد، بلکه هدف بیان این حقیقت است که موهبت حفظ آیات الهی از سوی خداست و لذا هر لحظه بخواهد میتواند آن را از پیامبرش بگیرد و یا به تعبیر دیگر هدف بیان تفاوت علم ذاتی و علم موهبتی (لدنی) به پیامبرش ـ صلّی الله علیه و آله ـ میباشد، از جمله اموری که بر این معنا گواهی میدهد این است که حفظ بعضی از مسائل و فراموش کردن بعضی دیگر، اختصاص به پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ ندارد تا خداوند آن را به عنوان یک موهبت بر پیامبرش ـ صلّی الله علیه و آله ـ بیان کند، بنابر این منظور حفظ تمامی آیات و احکام و معارف اسلام است. از این گذشته، باید گفت: اگر پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ ، سواد خواندن و نوشتن هم داشتند، لازم نبوده قرآن را آیه به آیه بخوانند تا آن را حفظ کنند، چون ایشان این کتاب مبین را از نزد خداوند متعال آموخته است، و «لدی الله» (نزد خدا) نه جایی برای سهو و جهل و نسیان و نه جایی برای شیطان.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. تفسیر المیزان، محمد حسین طباطبائی، ترجمه محمد باقر موسوی همدانی، ج20، ص438.
2. تفسیر نمونه؛ ناصر مکارم شیرازی؛ ج26، ص392.
3. احسن الحدیث؛ علی اکبر قرشی، ج12، ذیل آیه 7 اعلی.
پی نوشت ها:
[1] . نهج البلاغه، خ 108.
[2] . توای پیامبر، نزد خدای حکیم و علیم قرآن را میآموزی. نمل/6.
[3] . اعلی/2، ترجمه: ما بزودی (قرآن را) بر تو میخوانیم و هرگز فراموش نخواهی کرد.
[4] . رک: جوادی آملی، عبدالله، تفسیرموضوعی قرآن کریم، نشر اسراء، چاپ اسوه، چاپ دوم، 1378، ج 1، قرآن در قرآن ص 54 و 168.
[5]. اعلی/7.
