سالم سازی ارتباط دختر و پسر وابسته به تقویت مبانی اخلاقی و اعتقادی است که طرفین (دختر و پسر) با تقویت این دو مبنا می توانند ارتباط سالمی در جامعه ی اسلامی داشته باشند. در صورت عدم تحقق مبانی پیش گفته و ضرورت ارتباط طولانی مدت، راهکار شرعی، ایجاد عقد موقت است.(1)

توضیح راهکار ها

الف ـ حیا

از امیرالمؤمنین علی (ع) نقل شده که حیا موجب پیدایش هر زیبایی است، (2) بنابراین، برای زیبا شدن هر چه بیشتر زندگی و جلا بخشیدن به روابط و معاشرت، به کار بردن این مفهوم راهگشاست. شرم و حیا به معنای خودداری از حرکت و عملی است که انجامش مورد سرزنش و ملامت باشد. و در این مورد خاص حالتی بسیار با ارزش و مانعی فوق العاده مهم در برابر گناه و کیفیتی قابل توجه است. بی تردید کسی که به خداوند ایمان دارد و از قیامت و حوادث آن بیمناک است، چه در آشکار و چه در پنهان از این که در محضر پروردگار به گناه و معصیت دست بزند، حیا و شرم می کند و در نهایت با کمک و یاری این حالت نفسانی، به سوی گناه گام بر نمی دارد.
پیامبر اسلام (ص) فرمود: اما حیا، حقیقتی است که امور و خصلت هایی از آن منشعب می شود، مانند نرم خویی، مهربانی، آگاهی و توجه به مراقبت خدا در پنهان و آشکار، سلامت نفس، دوری از گناه و شر، خوش رویی، بزرگواری و بلندی نظر، پیروزی، نام نیک در میان مردم …؛ این ها خصلت هایی است که خردمند به وسیله ی حیا به آن ها می رسد، پس خوشا به حال کسی که خیرخواهی خدا را بپذیرد و از رسوایی اش در محضر حق بترسد.(3)
از رسول گرامی اسلام (ص) نقل شده است که مانند پیامبران باقی نمی ماند مگر سخن مردم که اگر حیا نکنی هر کاری انجام خواهی داد.(4)
این سخن رسول خدا که بیانگر و مؤید ضرب المثل معروف عرب است، روشنگر این واقعیت می باشد که حیا جوهره ی هر خوبی است، زیرا اگر انسان به مرتبه ای برسد که هر چه بخواهد انجام بدهد، از مرتبه ی انسانیت خارج می شود و آنچه در این راستا پیشگیر، مانع و همچون سدی است در برابر تمایلات انسانی، حیا و شرم می باشد.
همچنین از امیرالمومنین علی (ع) نقل شده است که عاقل ترین مردم با حیاترین آن هاست.(5)
نقش حیا در سالم سازی روابط به گونه ای پر اهمیت است که بدون آن حتی ایمانی وجود ندارد (6) و جایی که ایمان وجود نداشته باشد، رابطه معنا ندارد و برای ایجاد یک ارتباط خوب و شایسته، حیا ضرورت دارد.

ب ـ رعایت حجاب شرعی

دختر در ارتباط با پسر باید مراقب حریم خود باشد و در پاسخ بی حیایی او خود را در دژ مستحکم حجاب بپوشاند؛ زیرا پوشش کامل همچون سدی می تواند جلوی روابط ناسالم را بگیرد و روابط سالم را تقویت کند؛ البته از نظر روابط اجتماعی ثابت شده است که افراد بی حیا نسبت به افراد محجب و پوشیده مراقب اعمال خود هستند و آن گاه بی حیایی خود را ظاهر می سازند که از طرف مقابل نیز بی حیایی ببینند. استاد شهید مرتضی مطهری در این زمینه می نویسد: «نبودن حریم میان زن و مرد و آزادی معاشرت های بی بند و بار، هیجان ها و التهاب های جنسی را افزایش می دهد و تقاضای سکس را به صورت یک عطش روحی و یک خواست اشباع نشدنی در می آورد. غریزه ی جنسی غریزه ای نیرومند، عمیق و دریا صفت است، هر چه بیشتر اطاعت شود سرکش تر می گردد؛ همچون آتش که هر چه به آن بیشتر خوراک بدهند، شعله ورتر می شود (7)…»
ضرورت حجاب و پوشش در مورد زن جای هیچ شک و تردیدی نیست، ولی آنچه در سالم سازی روابط کمک می کند، افزون بر پوشش زن، پوشش مرد است. درست است که مرد ها وظیفه دارند تنها شرمگاه (از ناف تا زانو) خود را بپوشانند، ولی مرحوم صاحب عروه الوثقی مسئله را این گونه مطرح می کند: «بر مردان پوشش واجب نیست، مگر در عورت، اما اگر علم داشته باشیم که زنان عمداً به بدن ما نگاه می کنند، پوشش از باب حرمت تعاون بر اثم واجب است.(8)
اگر مردی با قصد به حرام انداختن زن بدون لباس بیرون بیاید، کمک به گناه صدق می کند، زیرا قصد وقوع گناه توسط زنان را نموده و این کار کمک به انجام دادن گناه است، اما اگر چنین قصدی نداشته باشد و فقط احتمال داشته باشد از عدم پوشش وی عده ای به گناه بیفتند، کمک به گناه صدق نمی کند.
اما آنچه در سالم سازی روابط دختر و پسر مطرح می باشد، پوشش طرفین است، از آن جا که دختر و پسر با هم معاشرت دارند، باید تمامی مقدمات احتمالی وقوع گناه از جمله برهنه بودن مرد برداشته شود و مرد با ظاهری محجوب حاضر شود و البته حجاب مرد ارتباطی کامل و استوار با حیا دارد که پیش تر از آن یاد شد.

ج ـ عفت چشم و چشم پوشی

نگاهی شهوت آلود به جنس مخالف تنها به زن و شوهر اختصاص دارد و هیچ زن و مرد دیگری نمی توانند چنین نگاهی به یکدیگر داشته باشند. نگاه بدون قصد شهوت به غیر از دست و صورت زن نامحرم حرام است. در مورد نگاه کردن به دست و صورت زن نامحرم (9)صاحب عروه الوثقی و حضرت امام می فرمایند: احتیاط در این است که نگاه کردن جایز نباشد.(10)
افزون بر این، آگاهی از آثار وضعی نگاه به نامحرم می تواند گام موثری در تقویت این راهکار باشد. از امام صادق (ع) روایت شده است: «نگاه، تیری است از تیر های زهرآگین شیطان، کسی که برای خداوند متعال نگاه را ترک کند، خداوند عزوجل آرامشی همراه با ایمان به او می چشاند.(11)
از سوی دیگر توجه به آثار فراوان چشم پوشی، خود راهکاری است برای سالم سازی ارتباط دختر و پسر که تنها به یک نمونه اشاره می شود. از امام صادق (ع) روایت شده است: «هرکس زنی را ببیند و چشمش را به آسمان بیاندازد یا آن را برگرداند، به زودی خداوند مزه ی ایمان را به او خواهد چشاند.(12).»

د ـ تقویت اعتقاد به مبدأ و معاد

امام خمینی (ره) در کلام نغز و شیوایی که برگرفته از آیات و روایات است، می فرمایند: «عالم محضر خداست، در محضر خدا معصیت نکنید.»
تمام هستی (عالم) به صورت یک مجموعه ی واحد محضر و دفتر دادگاه است و قاضی این دادگاه نیز حاضر است، اعتقاد به وجود خدای متعال و نظارت دائمی او و همچنین اعتقاد به روز رستاخیز از مهم ترین راهکار های سالم سازی ارتباط دختر و پسر است. در این زمینه، اشاره به ارتباط حضرت یوسف (ع) و زلیخا می تواند راه گشای بسیاری از مسایل پیش آمده برای جوانان باشد. حضرت یوسف (ع) در پاسخ افزون طلبی زلیخا به او یک جمله گفت: «معاذ الله»؛ « و آن [زنی] که آن (=یوسف) در خانه اش بود، از وجودش تمنای کامجویی کرد، و همه ی درها را محکم بست و گفت: «بیا (که من آماده) برای توام!» (یوسف) گفت: «پناه بر خدا! در حقیقت او پرورش دهنده ی من است؛ جایگاه مرا نیکو داشت؛ (پس خیانت به او ستمکاری است و) قطعاً ستمکاران رستگار نمی شوند.»(13)

پیامد های هشدارآمیز داستان یوسف و زلیخا:

1. پسر های جوان که در خانه های زنان کم تقوا و نامحرم هستند، تنها نباشند، زیرا باب مراوده باز می شود.
2. گناهان بزرگ با مراوده و نرمش شروع می شوند.
3. حضور زن و مرد، پسر و دختر در فضای در بسته، زمینه را برای گناه فراهم می کند.
4. عشق در اثر مراوده و به تدریج پیدا می شود، نه به صورت دفعی و یک باره، بنابراین از معاشرت های طولانی مدت تا حد امکان پرهیز شود.
5. در برابر قدرت شهوت، همسر پادشاه نیز به زانو در می آید.
6. موقع هجوم حمله ی شیطان یاد خدا بهترین راهکار است.
7. یاد عاقبت گناه مانع ارتکاب آن است.
8. توجه به خدا مهم ترین عامل بازدارنده است.
9. یک لحظه گناه، انسان را از رستگاری ابدی دور می سازد.
10. ضرورت شکر نعمت دهنده اقتضا می کند گناه نکنیم.(14)

پی‌نوشت‌ها:

1. ر.ک: عقد موقت در همین نوشتار.
2. «الحیا سبب الی کل جمیل» بحارالانوار، ج 77، ص 211، ح 1.
3. حسین انصاریان، فرهنگ مهرورزی، ص 120. به نقل از تحف العقول، ص 17 و بحارالانوار، ج 1، ص 118، باب 4، حدیث 11.
4. عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 56، حدیث 207.
5. غررالحکم، 2900.
6. «لا ایمان لمن لا حیاء له»:(امام صادق(ع))، کافی، ج 2، ص 106، حدیث 5.
7. مساله ی حجاب، استاد مرتضی مطهری.
8. «یجب علی النساء التستر کما یحرم علی الرجال النظر و لا یجب علی الرجال التستروان کان یحرم علی النساء النظر؛ نعم حال الرجال بالنسبته الی الصوره حال النساء و یجب علیهم التستر مع العلم یتعهد النساء فی النظر من باب حرمت الاعانه علی الاثم.».
9. در این جا دیدگاه های مختلف وجود دارد: 1. کراهت(مبسوط شیخ طوسی)، 2. یک مرتبه جایز و تکرار جایز نیست(محقق شیرازی) علامه در قواعد و شهید اول و ثانی در لمعه و شرح لمعه؛ 3. نگاه به صورت و دست ها مطلقاً جایز نیست(صاحب جواهرالکلام، صاحب عروه الوثقی و حضرت امام).
10. ر.ک: معاشرت زنان و مردان، حسن صادقی.
11. «النظر سهم من سهام ابلیس مسموم و من ترکها لله عزوجل لا لغیره اعقبه اله امنا و ایمانا یجد طعمه» وسایل الشیعه، ج 14، باب 104، مقدمات نکاح، ح 5.
12. «من نظر الی امراه فرفع بصره الی السماء او غض بصره لم یرتد الیه طرفه حتی یرزقه الله ایمانا یجد طعمه.»، ر.ک: همان، حدیث 9 و 10.
13. یوسف، 23.
14. ر.ک: تفسیر نور، ج 6، ص 46.
منبع: رضایی اصفهانی، محمد علی؛ (1387) پرسش های قرآنی جوانان: روابط دختر و پسر، قم، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم، چاپ سوم.
منبع: رضایی اصفهانی، محمد علی؛ (1387) پرسش های قرآنی جوانان: روابط دختر و پسر، قم، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم، چاپ سوم.