در این سئوال دو احتمال و اشکال متصور است :
الف) آیا همیشه باید شخص پیامبر یا وصی او، جامعه بشری را هدایت کنند و یا وجود کارشناسان عادل، ما را از پیامبر و وصی او بی نیاز می کنند؟
ب) آیا همواره بشر به دین نیازمند است و یا روزی فرا می رسد که عقل بشر برای هدایت او کافی است و نیازمند پیامبر و وصی نخواهد بود؟
پاسخ سئوال اول: بلوغ و رشد فکری، اجتماعی بشر در ختم نبوت نقش دارد و این نقش در چند جهت است.
1ـ کتاب آسمانی اش را خالی از تحریف نگه داشته است.
2ـ به مرحله ای رسیده که برنامه تکاملی خویش را نه منزل به منزل و نه مرحله به مرحله، بلکه یکجا تحویل می گیرد و استفاده می نماید. بنابراین، در شرایطی که تبلیغ رسالت الهی در همه جهان بوسیله یک پیامبر و به کمک یاران و جانشینان وی میسر باشد، و احکام و قوانین یک شریعت پاسخگوی نیازهای حال و آینده جامعه باشد و احکام لازم برای مسائل نو ظهور، در آن شریعت پیش بینی شده باشد، و نیز تضمینی برای بقاء و مصونیت آن از تحریفات، وجود داشته باشد دیگر جایی برای مبعوث شدن پیامبر دیگری نخواهد بود. ولی ختم نبوت به معنای قطع رابطه هدایت بین خدا و بندگان نیست، بلکه هرگاه خدای متعال صلاح بداند می تواند از علوم غیبی، به بندگان شایسته اش افاضه فرماید. هر چند بصورت «وحی نبوت» نباشد چنانکه به عقیده شیعه، چنین علومی را به امامان معصوم (ع) عطا کرده است.[1]
پس انسان هیچ وقت از هدایت بی نیاز نخواهد بود، به همین دلیل پایان یافتن سلسله نبوت هرگز به معنای پایان یافتن سلسله امامت نخواهد بود، چرا که تبیین و توضیح این اصول و عینیت بخشیدن و تحقق خارجی آنها بدون استفاده از وجود یک رهبر معصوم ممکن نیست.[2] و الآن که زمان غیبت است، هدایت باطنی آنها ادامه دارد و هدایت ظاهری را علماء صالح، بدست گرفته و از راه اجتهاد و به مدد قرآن و روایات پیامبر (ص) و امامان معصوم، نیازهای جامعه را پاسخ می دهند.
اما پاسخ سئوال دوم را در ضمن چند مقدمه بیان می کنیم:
1ـ هدف از آفرینش انسان این است که با انجام دادن افعال اختیاری، مسیر تکامل خود را به سوی کمال نهایی بپیماید، کمالی که جز از مجرای اختیار و انتخاب به دست نمی آید.
2ـ اختیار و انتخاب آگاهانه، علاوه بر قدرت بر انجام کار و فراهم شدن زمینه های بیرونی برای کارهای گوناگون و وجود و میل و کشش درونی به سوی آنها، نیاز به شناخت صحیح، نسبت به کارهای خوب و بد و راههای شایسته و ناشایسته دارد و در صورتی انسان می تواند راه تکامل خویش را آزادانه و آگاهانه، انتخاب کند که هدف و راه رسیدن به آن را بشناسد و از فراز و نشیبها، پیچ و خمها و لغزشگاههای آن، آگاه باشد.
پس مقتضای حکمت الهی این است که ابزار و وسایل لازم برای تحصیل چنین شناختهایی را در اختیار بشر قرار دهد. و گرنه همانند کسی خواهد بود که مهمانی را به مهمانسرایش دعوت کند، ولی محل مهمانسرا و راه رسیدن به آن را به او نشان ندهد! بدیهی است که چنین رفتاری خلاف حکمت و موجب نقض غرض است.
3ـ شناختهای عادی و متعارف انسانها که از همکاری حس و عقل بدست می آید، هر چند نقش مهمی در تأمین نیازمندیهای زندگی ایفا می کند، اما برای باز شناختن راه کمال و سعادت حقیقی در همه ابعاد فردی و اجتماعی، مادی و معنوی، دنیوی و اخروی، کافی نیست و اگر راه دیگری برای رفع این کمبودها وجود نداشته باشد، هدف الهی از آفرینش انسان تحقق نخواهد یافت.
با توجه به مقدمات سه گانه، به این نتیجه می رسیم که مقتضای حکمت الهی این است که راه دیگری غیر حس و عقل، برای شناخت مسیر تکامل همه جانبه، در اختیار بشر قرار دهد تا انسانها بتوانند مستقیماً یا با واسطه فرد یا افراد دیگری از آن بهره مند شوند. و آن راهی نیست جز وحی که انبیاء بطور مستقیم و دیگران بوسیله ایشان از آن بهره مند می شوند.[3]
یک مرد زندیق، از امام صادق (ع) سئوال کرد: انبیا و رسل از چه راهی اثبات می شوند؟
امام در پاسخ خود به مساله توحید تکیه کرد و فرمود: ریشه اثبات انبیاء و رسل، خود اثبات خداست با صفات و شئونش. وقتی شناختیم که ما خالق و صانعی داریم حکیم و بالاتر از فکر ما، یعنی ما نمی توانیم با حواس و مدارکی که داریم با او در تماس مستقیم باشیم و او را شهود یا لمس کنیم یا با او بحث و گفتگو و سئوال و جواب کنیم، با توجه به اینکه ما به راهنمائی او نیازمندیم، زیرا فقط او حکیم و به مصالح و منافع واقعی ما آگاه است، بنابراین باید یک موجودی باشد که دارای دو جنبه است: از طرفی با خدا در تماس است یعنی می تواند از او وحی دریافت کند و از طرفی دیگر ما می توانیم با او تماس بگیریم و وجود چنین کسانی لازم و واجب می شود.[4]
بنابر این در هر زمانی برنامه ای برای زندگی و هدایت انسان ها لازم است تا او را به سوی سعادت دنیوی و اخروی هدایت کند این برنامه همان است که دین نامیده می شود و صورت کامل آن توسط پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) آورده شده و انسان ها برای رسیدن به سعادت دو عالم باید به آن عمل کنند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. امامت و رهبری، شهید مرتضی مطهری.
2. خاتمیت، شهید مرتضی مطهری.
3. وحی و نبوت، شهید مرتضی مطهری.
پی نوشت ها:
[1]. مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید، ج1و2 ص 337.
[2]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 17، ص 336.
[3]. مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید، سازمان تبلیغات، چاپ هشتم، 1371، ج1، ص 212.
[4]. مطهری، مرتضی، امامت و رهبری، صدرا، همچنین توحید صدوق باب ردّ علی الشویه.
