بهترین وکامل ترین پاسخ را می توان از زبان معصومین دریافت کرد.
پیامبر ـ صلی الله علیه وآله ـ به برخی از اصحاب فرمود: وقتی دو آزمایش کننده ی قبر بر تو وارد شدند، چگونه خواهی بود؟ آن صحابی گفت: آن دو آزمایش کننده چه کسی اند؟ فرمود: دو ملکی اند، سختگیر و خشن، آوازشان مانند رعد غرنده، چشمانشان چون برق خیره کننده، با موهای بلند که زیر پای آنها می شود و روی آن راه می روند، دارای دندان هایی که با آن زمین را می شکافند و از تو می پرسند.[1]
امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: همین که میت دفن شد، دو ملکی به نام های منکر و نکیر سراغ او می آیند که آوازشان مانند… از میت می پرسند: پروردگارت کیست؟ دین ات چیست؟ پس میت اگر مؤمن باشد می گوید الله پروردگارم، اسلام دین من است، سپس می پرسند، راجع به مردی که از میان شما بیرون آمد چه می گویی؟ میت می گوید: پیامبر را از من می پرسی؟ شهادت می دهم که او رسول خداست…[2] و از امام او می پرسند، میت امام خود را معرفی می کند، دو ملک می پرسند، چگونه امامت را شناختی؟ میت می گوید: این امری است که خدا مرا بر آن هدایت کرده است.[3]
در روایتی از امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ مانند آن چه از رسول خدا نقل شد آمده است:… و سوال می کنند امام تو کیست؟ پاسخ می گوید: امام من علی بن ابیطالب ـ علیه السلام ـ است. سپس دیگر ائمه ـ علیهم السلام ـ را یکی پس از دیگری می شمرد تا به امام زمان خویش می رسد.[4]
امام سجاد ـ علیه السلام ـ جمعه ها در مسجد النبی به موعظه ی مردم می پرداخت، و از پایان عمر و سوال و نکیر و منکر می گفت: از خدایی که می پرستی، از پیامبری که برای تو مبعوث شد، از دینی که بر آن هستی، از کتابی که می خوانی، از امامی که پیروی می کنی، از عمری که سپری کردی و از مالی که به دست آوردی و خرج کرده ای سوال می کنند.[5]
در روایات دیگر آمده است: از قبله اش از دوستانش[6] از نمازش، زکاتش، روزه اش.[7]
در برخی روایات آمده است که نکیر و منکر با آن قیافه ی وحشتناک و… مربوط به میت کافر است، اما ملایکه ی مسؤل پرسش از میت مؤمن به نام مبشر و بشیر است، ابوبصیر از امام صادق ـ علیه السلام ـ پرسید آیا آن دو ملک بر مؤمن و کافر با یک صورت وارد می شوند؟ فرمود: خیر.[8]
شیخ مفید(ره) می فرماید: در برخی از روایات نام دو ملکی که بر کافر نازل می شوند ناکر و نکیر و نام دو ملکی که بر مؤمن نازل می شوند مبشر و بشیر ذکر شده است، گفته شده اگر نام دو ملک کافر نکیر و ناکر است به خاطر این است که کافر منکر حق است و منکر آن ملایکه و از آمدن آنها ناخشنود است و دو ملک مؤمن مبشر و بشیر است چون آن دو رضایت و ثواب خدا را بر او بشارت می دهند.[9]
سید نعمت الله جزایری می نویسد: از ظاهر دعاهایی که از ائمه ی اطهار ـ علیهم السلام ـ رسیده بر می آید که منکر و نکیر جهت بازجویی کفّار و فساق می آیند و مبشر و بشیر با بهترین هیئت و صورت به بازجویی مؤمنین می آید و موجب خشنودی آنها می شوند.[10]
نامیده شدن ملایکه الهی به نکیر و منکر که در ظاهر اسم زشتی است، به خاطر این نیست که زشتی در ذات آنها باشد، چون ملایکه ی الهی از هر پلیدی به دوراند، بلکه به خاطر این است که کافر و فاسق از دیدن آنها منقلب و گرفته و ناخشنود می شوند مانند نامید شدن به خزنه جهنم و زبانیه که برخی از ملایک اند.[11]
جمع بندی: پرسش در قبر برای کافران و فاسقان توسط نکیر و منکر با حالت ترسناک و برای مؤمن توسط مبشّر و بشیر با حالت فرحناک انجام می شود، محور پرسش ها، عقاید و اصول دین است به ویژه مسأله ی امامت[12] (خداوند، پیامبر، دین، امام) اما از مسایل فروع دین به ویژه مسایلی که در تعیین سرنوشت انسان مؤثر است نیز سوال می شود مانند: صرف عُمر، دوستان و… .
در روایتی به آیه ی شریفه ی (یُثَبِّتُ اللّهُ الَّذِینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثّابِتِ) برای سوال در قبر استدلال شده است، و پس از آن همان اوصافی که برای نکیر و منکر ذکر شد بیان کرده است و اضافه شده که به دست هر کدام گرزی به وزن سنگینی آهن های دنیا است و از ربّ و نبی و قبله و امام می پرسند و مؤمن در پاسخ می گوید… امام من علی بن ابی طالب ـ علیه السلام ـ است…[13]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. تفسیر موضوعی، ج4، مواد در قرآن، آیت الله جوادی آملی.
2. معاد شناسی، ج 1 و 2، علامه سید محمد حسین تهرانی.
3. منازل الآخره، شیخ عباس قمی.
پی نوشت ها:
[1]. بحار الانوار، ج6، ص215، حدیث 5.
[2]. الفروع من الکافى، ج3، ص236، حدیث 7.
[3]. همان ج3، ص238، حدیث 11.
[4]. الانوار النعمانیه، ج4، ص222.
[5]. بحار الانوار، ج6، ص223، حدیث 24.
[6]. همان، ج6، ص 175، حدیث 1.
[7]. حق الیقین، عبدالله شبّر، ج2، ص388.
[8]. الفروع من الکافى، ج3، ص239، حدیث 12.
[9]. مفید، شرح عقاید صدوق یا تصحیح الاعتقاد، ص 220; فیض کاشانى، علم الیقین، ج2، ص1073.
[10]. الانوار النعمانیه، ج3، ص 225.
[11]. حمصى رازى، المنقذ من التقلید، ج2، ص 197.
[12]. در روایت تدفین فاطمه مادر حضرت امیرـ علیه السلام ـ گذشت که پیامبراکرم نام على ـ علیه السلام ـ را به او تلقین کرد تا در پاسخ ملایکه بیان کند; عبدالله شبر، حق الیقین، ج2، ص384.
[13]. عبدالله شبر، حق الیقین، به نقل از کتاب المناقب از قول ابوهریره، ج2، ص 387.
