خلود در لغت به معنای بقای طولانی و نیز به معنای ابدیت است و خلود در جهنم[1] عبارت  از همیشگی و جاودان بودن عذاب آن است. بهشت و جهنم هر دو دوام و بقای ابدی دارند.  مطابق آن چه از ایات و روایات استفاده می‌شود، انسانهایی که داخل بهشت می‌گردند، ‌از آن منزلگاه دیگر خارج نمی‌شوند و آن جا منزلگاه ابدی آنها خواهد بود.
مرحوم علامه مجلسی در این باره می‌فرماید: «بدان که خلود و ابدی بودن اهل بهشت در بهشت از مواردی است که همه مسلمانان آن را قبول دارند».[2] امّا جهنم و عذاب آن با این که دایمی و ابدی است، ولی انسانهایی که داخل آن می‌گردند دو دسته هستند. دسته اوّل انسانهایی که در دنیا مؤمن به خدا بودند ولی مؤمنی گنه کار بوده‌اند، آن چه از ظواهر آیات و نصوص روایات معصومین ـ علیهم السّلام ـ استفاده می‌شود، ماندن آنها در جهنم دایمی نمی‌باشد. بلکه پس از این که گناهان آنها به واسطه عقوبت و عذاب الهی در جهنم از بین رفت از آن جا خارج می‌گردند. چنان چه امام رضا ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: گنهکاران از اهل توحید و خداپرستی، داخل در آتش جهنم می‌شوند، پس از عذاب و عقوبت از آن خارج می‌شوند.[3] البته چگونگی عقوبت آنها و بررسی دلایل آن مجال بیشتری می‌طلبد.
امّا گروه دوّم از انسانهایی که داخل   جهنم می شوند، کسانی هستند که عذاب آنها دایمی می‌باشد و برای همیشه در جهنم باقی می‌مانند، مجازات ابدی و جاودان منحصر به کسانی است که تمام روزنه‌های نجات را به روی خود بسته‌اند و از روی علم و آگاهی و با اصرار و از روی عمد غرق در فساد و تباهی کفر و نفاق گشته‌اند و سایه شوم گناه تمام وجودشان را پوشانیده و به رنگ کفر و گناه درآمده‌اند، چنان چه خداوند می‌فرماید: «کسی که مرتکب گناه گردد و آثار آن تمام وجود او را احاطه ‌کند  اهل آتش ابدی خواهد بود».[4] آن چه از قرآن کریم و روایات معصومین ـ علیهم السّلام ـ استفاده می‌شود. تنها معاندین از کفار و منافقین  هستند که در جهنم به صورت دایمی و همیشگی استقرار می‌یابند و از آن خلاصی نمی‌یابند. خداوند در سوره مبارکه توبه آیه 68 می‌فرماید؛ خداوند به مردان و زنان منافق و کفار وعده آتش جهنم داده که دائماً در آنند و همین برای آنها کافی است و لعنت خدا بر آنها و عذاب دایمی بر آنها باشد.
یا در سوره مبارکه تغابن آیه 10 می‌فرماید: و کسانی که کفر ورزیدند و آیات ما را تکذیب کردند. آنان اهل آتشند و در آن ماندگار خواهند بود و چه بد سرانجامی است.
باز در سوره مبارکه فاطر آیه 36 می‌فرماید: کسانی که کافر شدند آتش دوزخ برای آنهاست هرگز فرمان مرگشان صادر نمی‌شود تا بمیرند و چیزی از عذاب آنها تخفیف داده نمی‌شود….
و نیز آیات فراوان دیگری دلالت بر این دارند که معاندین از کفار و منافقین برای همیشه در آتشند.
و نیز امام رضا ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: خداوند کافران(معاند) را از آتش (جهنم) خارج نمی‌کند و آنها را وعده داده به آتش جهنم و باقی ماندن در آن.[5] با توجه به این آیات و روایات است که همه مسلمانان معتقدند که کفار (از دیدگاه قرآن منافقین هم از جمله کفار محسوب می‌شوند بلکه بدتر از آنها) در آتش جهنم عذاب دایمی می‌بینند.[6] حضرت امام خمینی(ره) در این رابطه می‌فرماید: بندگان کامل پروردگار از همین امر پیوسته در هراس بوده و بر این امر می‌گریسته‌اند و این سوء عاقبت کار کاشف از سوء پیشینه آدمی است و ایمنی خاطر جز با خلاصی از این مرحله برای انسان حاصل نمی‌گردد.
انسان به واسطه عقاید نادرست و ملکات ناپسند یا بر اثر اعمال گذشته برایش حالتی پدید می‌آید که موجب شک و یا انکار او می‌شود و این شک و انکار بر قلب او غلبه کند و پرونده کار او در همین حالت بسته شود، که این سبب خلود و جاودانگی او در آتش خواهد بود.[7] در پایان روایتی از امیر مؤمنان ـ علیه السّلام ـ را از چگونگی عذاب جهنمیان و خصوصاً آنها که عذاب‌شان دایمی است برای شما نقل می‌کنیم، حضرت علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: «و امّا اهل معصیت (را خداوند) در آتش خوار   می کند قدمهایشان را میخکوب نموده، دستهایشان را به گردنهایشان می‌بندد، بر اجسادشان پیراهن‌هایی از قطران و لباسهای کوتاهی از آتش می‌پوشاند (این بدبختان) در عذابی به سر می‌برند که حرارتش بسیار شدید است. اتشی است که اهلش را احاطه کرده و هرگز منفذی بر آن گشوده نمی‌شود و هوایی (نسیم خنکی) بر آنها نمی‌وزد و هرگز عمرشان به سر نمی‌آید. عذاب همواره (الی الابد) شدید و عقربها همواره جدید (عقرب پی عقرب خلق می‌شود) این خانه، خانه‌ای نیست که زایل گردد و فانی شود. و عمر اهلش به سر رسد. سپس حضرت ندای اهل آتش را حکایت کردند: «و نادوا یا مالک لیقض علینا ربّک» ای مالک دوزخ بخواه از پروردگارت که بس کند (یعنی ما را بمیراند) امّا مالک پاسخ می‌دهد: انکم ماکثون: شما ماندگارید.[8]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. تفسیر المیزان، ترجمه انتشارات جامعه مدرسین، ج   ، ص 622 تا 626.
2. تفسیر نمونه، ج 9، ص 241 تا 245 و ج 9، ص 239 تا 246.
3. کتاب اسرار الصلوه، حضرت امام(ره)، چاپ مرکز نشر آثار حضرت امام(ره)، چ ششم، ص 232 و 390.
4. کتاب نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی، آیت الله مهدوی کنی، نشر دفتر فرهنگ و نشر اسلامی، ج 1، ص 383، چ هفتم.
5. کتاب بحار الانوار، تألیف علامه مجلسی (ره)، ج 8، ص 341 تا 364.
6. تصویری از بهشت و جهنم، تألیف احمد حبیبیان، نشر سازمان تبلیغات، ص 293 تا 324.
7. بحار الانوار، تألیف علامه مجلسی، ج 8، ص 285.

پی نوشت ها:
[1] . ابن منظور، لسان العرب، قم، نشر ادب الحوزه، 1415 هـ ق، ج 3، ص 164.
[2] . مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار،‌ بیروت، مؤسسه الوفاء، 1404 هـ .ق، ج 8، ص 1.
[3] . همان، ص 362.
[4] . بقره/ 81.
[5] . بحار الانوار، همان؛ و خصال صدوق، بیروت، چاپ الوفاء، انتشارات جامعه مدرسین، ص 603.
[6] . حلی، کشف المراد، تعلیقه آیت الله سبحانی، نشر مؤسسه امام صادق ـ علیه السّلام ـ ، ص 274.
[7] . سید روح الله، موسوی خمینی، اسرار الصلاه، دفتر نشر آثار امام خمینی، چاپ اوّل، ص 232.
[8] . مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 8، ص 285.