در مورد بخش اول سؤال, روایات زیادی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می شود:
1- امام باقر(ع) فرمودند: مؤمن ممکن است به هر بلائی مبتلا شود و به هر نوع مرگ بمیرد اما خودکشی نمی کند.[1] 2- در صحیفه ابی ولاد از امام صادق(ع) نقل شده است:
(مَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ مُتَعَمداً فَهُوَ فی نارِ جَهَنَّم خالِداً فیها) «کسی که به طور عمدی دست به خودکشی بزند او همیشه در آتش جهنم خواهد بود».[2] 3- ابوسعید خدری می گوید در یکی از جنگها که در جوار رسول خدا(ص) بودیم، تقسیم کار کرده بودیم. هر کسی کاری انجام می داد در میان دوستان فردی بود که کار سه نفر را انجام می داد. یعنی هم هیزم جمع می کرد و هم آب می آورد و هم غذا پخت می کرد. این فداکاری، فرد را برای رسول خدا(ص) بازگو کردیم، حضرت فرمود این آقا اهل جهنم است. ما تعجب کردیم تا اینکه وارد جنگ شدیم همین آقا مجروح شد، بر اثر مشکلات جنگی و شدّت زخم نیزه ای برداشت و به وسیله آن خود را کشت. رسول خدا(ص) فرمود شهادت می دهم که من فرستاده خدا و عبد او هستم.[3] 4- پیامبر خدا فرمود کسی که خود را خفه کند و یا حلق آویز کند، خداوند در روز قیامت او را در آتش جهنم خواهد انداخت، و در جای دیگر می فرماید کسی که خودکشی کند به هر وسیله که باشد او را در روز قیامت به همان وسیله عذاب خواهم کرد.[4] 5- فردی به وسیله چاقو، رگ دست خود را بریده بود، بر اثر شدت خون، از دنیا رفت. خداوند فرمود او خودکشی کرد من هم بهشت را بر او حرام کردم.[5] اما در مورد بخش دوم باید گفت آیاتی در قرآن وجود دارد که اشاره به خود کشی دارند :
در سوره نساء خداوند متعال می فرماید: (یا اَیُّها الّذینَ آمَنُوا لا تَأکُلُوا اَموالکُم بَیْنکُم بِالْباطل اِلاّ اَنْ تَکُون تِجارَهً عَنْ تَراض مِنْکُم وَ لا تَقْتُلُوا اَنْفُسَکُم اِنّ الله کانَ بِکُم رَحیماً)[6] «ای کسانی که ایمان آورده اید اموال یکدیگر را به باطل (و از طرق نامشروع) نخورید. مگر اینکه تجارتی باشد که با رضایت شما انجام گیرد، و خودکشی نکنید خداوند نسبت به شما مهربان است».
بحث ما در رابطه با ذیل آیه است که می فرماید: (لا تَقْتُلُوا اَنْفُسَکُم اِنّ الله کانَ بِکُم رَحیماً).
خودتان را نکشید، این کلمه طبق نظر علامه طباطبایی(ره)، مطلق است هم شامل نفس خود انسان است که به معنی انتحار می باشد و هم از این باب است که مؤمنین مثل نفس واحد هستند اگر یکی کشته شود مثل اینکه خود انسان کشته شده است.[7] عمرو بن عبید بصری می گوید در یکی از جلسه های امام صادق(ع) شرکت نمودم، پس از ورود و عرض ادب شروع کردم به خواندن این آیه: (وَالَّذینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائرَ الاِثْمِ)[8] «آنانکه از گناهان کبیره پرهیز می کنند». بعد از خواندن این آیه لحظه ای سکوت کردم. امام صادق(علیه السلام) فرمود: عمرو چرا سکوت کردی؟ عرض کردم: آقا گناهان کبیره را برایم مشخص کنید. حضرت در جواب فرمودند: عمرو (اکبر الکبائر) بزرگترین گناهان چند قسم است: 1- شریک قائل شدن برای خدا. 2- ناامیدی از خداوند بزرگ. 3- عاق والدین. 4- (و قتل النفس الّتی حرّم الله تعالی…) کشتن نفس است.[9] بنابراین نفس مطلق است که شامل قتل خود و دیگران خواهد شد.

نتیجه:
بنابراین خودکشی اقسام و اهداف مختلف دارد. طبق روایاتی که گفته شد، چه انتحار به وسیله حربه و یا مداوای غلط و یا خوردن سم و یا مبتلا شدن به مواد مخدر که در نتیجه به خودکشی منتهی می شود، و یا ترک خوردن و آشامیدن و یا دفاع نکردن در مقابل مهاجم و یا تحمل نکردن در مقابل سختیهای محیط کاری و اجتماعی و اقتصادی به هر نوع که باشد حرام و از گناهان کبیره به شمار می آید، وسنگینی گناه آن به فر موده امام صادق (ع) خلود در آتش است.

پی نوشت ها:
[1] . حر عاملی، وسائل الشیعه، بیروت، احیاءالتراث العربی، ج 11، ص 13، باب 5، ح3.
[2] . همان، ح1.
[3] . الخرائج و الجوارح، قم، مؤسسه الامام المهدی(عج)، چاپ اول، نشر 1409، ج1، ص61، ح 104.
[4] . کنز العمال، بیروت، مؤسسه الرسول، چاپ پنجم، نشر 1405 هـ.ق، ج15، ص35 و 36، ح39961 و 39965.
[5] . الترغیب و الترهیب، بیروت، دار احیاء التراث، چاپ سوم، نشر 1388 هـ ق.
[6] . نساء/ 29.
[7] . طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، بیروت، مؤسسه اعلمی، چاپ پنجم، 1394 هـ ق، ج4، ص320.
[8] . شوری/ 37.
[9]. صدوق، من لا یحضره الفقیه، بیروت، مؤسسه اعلمی، چاپ اول، نشر 1406، ج 3، ص 373، ح4932.