بهترین علاج ها که علمای اخلاق و اهل سلوک برای معالجه مفاسد اخلاقی فرموده اند این است که هر یک از اخلاق های زشت را که در خود می بینیم در نظر بگیریم و بر خلاف آن تا مدتی مردانه اقدام کنیم و بر ضد آن رذیله رفتار کنیم و از خدا در هر حال توفیق طلب کنیم، مسلماً بعد از مدتی آن خُلق زشت رفع خواهد شد.

تزکیه؛ یعنی پاک کردن نفس از ناپاکی ها. نقطه شروع در تزکیه نفس و خودسازی، برای افراد مختلف متفاوت است. برای کسی که اسلام نیاوررده، اوّلین راه و نقطه شروع، اسلام آوردن است. برای مؤمنان، اوّلین مرحله، تنبه و آگاه شدن است به این که باید نفس را پاک کرد. البته تفکر در مسائلی؛ مانند چرایی خلقت و آفرینش، هدف از خلقت و علت بعثت انبیا و… باعث افزایش این تنبه و آگاهی خواهد شد. مرحله بعد، مرحله توبه از اعمال گذشته و عزم بر جبران است. مرحله دیگر، تلاش برای انجام امور واجب و ترک محرمات الاهی به اندازه علم خودمان و مداومت و استقامت در این راه است که باعث می شود خداوند علم های جدیدی به ما عطا کند و به این وسیله، در سیر و سلوک خود رشد پیدا کنیم. البته مراحل دیگری نیز وجود دارد که ما در این نوشتار به طور خلاصه آنها را بیان می کنیم:
1 تفکر: شرط اول مجاهده با نفس و حرکت به سوی خداوند تفکر است؛ یعنی انسان هر روز مقداری تفکر کند در اینکه آیا خداوند متعال که او را در این دنیا آورده و تمام اسباب آسایش او را فراهم آورده، وظیفه ما در مقابل این همه لطف چیست؟ اگر انسان عاقل، لحظه ای فکر کند مقصود خداوند را می فهمد که همان تزکیه و تهذیب نفس انسان می باشد. (امام خمینی(ره)، چهل حدیث، ص 6 و 7)
2 عزم: یعنی تصمیم بر ترک گناهان و انجام واجبات بگیری، تصمیم و اراده ای قاطع و سخت؛ چرا که قدم در راهی نهادی که دارای مشکلات و سختی های زیادی می باشد که بدون صبر و عزم نمی توان به مقابله با آنها برخواست و سالک و مجاهد می بایست به حول و قوه خداوند چنان عزمی داشته باشد (علامه تهرانی، رساله لب اللبابص 105) که در مقابل همه مشکلات بایستد و بر آنها فائق آید.
بهترین علاج ها که علما اخلاق و اهل سلوک برای معالجه مفاسد اخلاقی  فرموده اند این است که هر یک از اخلاق های زشت را که در خود می بینیم در نظر بگیریم و بر خلاف آن تا مدتی مردانه اقدام کنیم و بر ضد آن رذیله رفتار کنیم و از خدا در هر حال توفیق طلب کنیم، مسلماً بعد از مدتی آن خُلق زشت رفع خواهد شد.

3 مشارطه، مراقبه، محاسبه و مواخذه: این چهار عمل از اهمیت حیاتی برخوردار بوده و از لوازم سیر الی الله می باشد و از حضرت امام موسی علیه السلام نیز نقل شده که فرموده اند: هرکس که هر روز یک بار اعمال خود را محاسبه نکند از ما نیست. (محدث نوری، مستدرک الوسائل ج 12، ص 153)
مشارطه آن است که در اول روز شرط کند که امروز گناهی انجام نخواهد داد و این مطلب را تصمیم بگیرد و معلوم است که یک روز گناه نکردن کاری است آسان و سهل و می توان به راحتی از عهده اش بر آمد. پس از مشارطه باید وارد مراقبه شوی یعنی در تمام مدت متوجه عمل به شرط خود باشی و پیوسته مراقب اعمال و احوال خود باشی تا مرتکب گناهی نشوی و به همین حال مراقب باشی تا موقع محاسبه که آخر شب وقتی اختصاص دهی و در آن وقت که به تمام کارهای شبانه روز خود رسیدگی نمایی و حساب نفس را بکنی که در این روز مرتکب گناه شده یا نه. اگر گناهی مرتکب نشده باشد شکر خدا کن و بدان که یک قدم پیش رفتی و منظور نظر الهی شدی و امید است کار برای تو سهل و آسان شود و آن وقت است که اطاعت خداوند و ترک معاصی برایت شیرین خواهد شد و اگر مرتکب گناه شده باشد باید خود را مواخذه کنی و از خداوند بخواهی و بنا بگذاری که فردا مردانه عمل کنی و بهمین حال باشی تا خدای تعالی ابواب توفیق و سعادت را بر روی تو باز کند.
4 معالجه مفاسد اخلاقی: بهترین علاج ها که علمای اخلاق و اهل سلوک برای معالجه مفاسد اخلاقی فرموده اند این است که هر یک از اخلاق های زشت را که در خود می بینیم در نظر بگیریم و بر خلاف آن تا مدتی مردانه اقدام کنیم و بر ضد آن رذیله رفتار کنیم و از خدا در هر حال توفیق طلب کنیم، مسلماً بعد از مدتی آن خُلق زشت رفع خواهد شد.
5 استاد: در زمینه تهذیب و تزکیه نفس و اصلاح اخلاق برنامه تنظیم کنید، استاد برجسته در زمینه اخلاق برای خود معین نمایید. جلسه وعظ و پند و نصیحت تشکیل دهید. بدون استاد (با واسطه و بی واسطه) نمی توان مهذب شد؛ چطور شده برای هر علم در دنیا استاد و مدرس لازم است ولی علوم معنوی و اخلاقی که هدف بعثت انبیاء و از لطیف ترین و دقیقترین علوم است به تعلیم و تعلم نیازی ندارد؟ (جهاد اکبر، ص 23)
6 استفاده از ایام الله: برای خودسازی و تهذیب ماه هایی همچون رجب، شعبان و ماه مبارک رمضان فرصت بسیار خوبی است و در این ماه ها است که درهای رحمت الهی  به روی بندگان باز و شیاطین در غل و زنجیر به سر می برند و اصلاح نفس در این ماه های مبارک آسان تر است. (جهاد اکبر، ص 40)
همچنین می توانی از دوستان خود، معایب خود را بپرسی و بهتر آنکه یکی از دوستان متدین و رازدار و مهربان را از میان ایشان اختیار کنی و با او عهد نمایی که مراقب احوال تو باشد. تو را از معایب خبردار کند و چون تو را بر عیبی آگاه سازد شاد و خوشحال گردی و در صدد رفع آن برآیی

7 همنشینی با خوبان: از دوستی با رفقای بد و شرور دوری کنید و دوستان خوب برای خودتان انتخاب کنید؛ زیرا که صحبت با هرکس اثری عظیم در اتصاف به اوصاف او و تخلق به اخلاق او دارد. چرا که طبع انسان دزد است و آنچه مکرر از دیگران ببیند اخذ می کند. (نقراقی، ملا احمد، معراج السعاده ص 65)
و همچنین می توانی از دوستان خود، معایب خود را بپرسی و بهتر آنکه یکی از دوستان متدین و رازدار و مهربان را از میان ایشان اختیار کنی و با او عهد نمایی که مراقب احوال تو باشد. تو را از معایب خبردار کند و چون تو را بر عیبی آگاه سازد شاد و خوشحال گردی و در صدد رفع آن برآیی. (نقراقی، ملا احمد، معراج السعاده ص 68)
8 رفق و مدارا: و این نیز از مهم ترین امور سلوک است، چرا که اندک غفلتی در این امر سبب می شود که علاوه بر آنکه سالک از ترقی و سیر باز می ماند بلکه برای همیشه به کلی از سفر زده خواهد شد. سالک در ابتدای سفر خود چون شور و شوق وافری دارد تصمیم می گیرد که اعمال عبادی زیادی انجام دهد و به هر عملی دست زند، این طرز عمل علاوه بر اینکه مفید نیست زیان آور هم هست؛ چون در اثر تحمیل اعمال زیاد بر نفس، نفس عکس العمل نشان داده و اعمال عبادی را پس می زند و دیگر میلی برای عبادت در خود نمی یابد. (رساله لب اللباب، ص 106)
بنابراین سالک وقتی مشغول عبادت مستحبی است با آن که میل و رغبت دارد بایستی دست از عمل بکشد تا میل و رغبت به عبادت در او باقی مانده، همیشه خود را تشنه عبادت ببیند. به طور کلی عبادت موثر در سیر و سلوک فقط و فقط ناشی از میل و رغبت است. (رساله لب اللباب، ص 107)
9 دعا و توسل: و این اهم امور و تاثیر گذارترین آنهاست و به جرات می توان گفت کسی بدون آن نمی تواند به مقصد برسد؛ و آن اینکه در هر حال به خود امیدی نداشته باشی که از غیر خدای تعالی کاری بر نمی آید، پس از خدای خود بخواهید که شما را در این راه دستگیری نماید و با عجز و زاری و در خلوت از خداوند متعال بخواهد که شما را در این مقصد همراهی نماید و رسول اکرم صلی الله علیه و آله و آل بیت طاهرینش علیهم السلام را شفیع قرار دهید که خداوند به شما توفیق عنایت فرماید و در لغزشگاههایی که هست شما را دستگیری نماید. (چهل حدیث، ص 9 و 8)