نذر عبارت است از نوعی پیمان با خدابرای انجام کاری، به هدف آن که خواسته و نیاز انسان برآورده شود. در آیات قرآن بر وفای به نذر تأکید شده است از جمله فرموده: «و لیوفوا نذورهم»[1] (و باید به نذرهای خود وفا کنند) وخدااز جمله صفات بندگان برجسته خودرا وفای به نذر دانسته است: «و یوفون بالنذر»[2] (و به نذر خود وفا می کنند.) در نذر چند چیز شرط است که از مهم ترین آن دو شرط قصد قربت و خواندن صیغه مخصوص نذراست به گونه که این معنا رابرساندکه فلان کاررابرای خداانجام می دهد.
در احادیث شیعه وارد شده که اگر کسی نذر خود را بدون ذکر متعلق (بدون اینکه بگوید این نذر برای خداست) بیاورد، نذرش باطل است.[3] بنابراین اینکه نذر برای خدا و به قصد قربت به ساحت مقدسش باشد، مطلبی است که همه مسلمان ها بر آن اتفاق نظر دارند. چرا که تمام مسلمانان، ‌همان طور که توحید را در تمام مراتب آن پذیرفته اند، شرک را نیز در تمام مراتبش از جمله «شرک عبادی» که بخواهند نذر را برای تقرب به غیر خدا انجام دهند،‌از خود نفی می کنند. در این میان پذیرفتن و اعتقاد به نذر برای ائمه ( علیهم السّلام ) این توهم را ایجاد نموده که آیا چنین کاری شرک نیست؟

وهابیت و نذر
وهابیت نذر برای غیر خدا را در هر شکلی، مستلزم شرک دانسته و از آن نهی نموده اند. ابن تیمیه در این باره می گوید: «هر کس برای پیامبر و یا پیامبران دیگر و اولیاء چیز ی را نذر و یا قربانی نماید، بسان مشرکان می گردد که برای بت های خود نذر می کردند یا قربانی می نمودند، پس چنین کسی غیر خدا را می پرستد و با این عمل کافر می شود.»[4]

نقد نظر وهابیت
وهابیت از آن جا که با مسأله نذر برای پیامبر و اولیاء الهی، به صورت ظاهری و بدون توجه به تفاوت ذاتی عمل مسلمین با مشرکین، برخورد نموده، دچار چنین اشتباه فاحشی در قضاوت شده است. اگر این نظر وهابیت پذیرفته شود، باید بسیاری از اعمال مسلمین را مشرکانه بدانیم. از جمله عمل حج و طواف خانه­ی خدا که مسلمان ها به دور یک بنای سنگی، گردش می­کنند، شبیه عمل مشرکین می ­باشد که سنگ و گِل را مورد پرستش قرار می­دادند. پس نباید مشابهت ظاهری، ما را به قضاوت سطحی درباره­ی یک عمل بکشاند، بلکه باید روح عمل و دستوری که از ناحیه دین درباره ی آن وارد شده را مورد توجه قرار دهیم. هدف شیعه از نذر برای امامان ( علیهم السّلام ) جلب رضایت خداوند و اهدای ثواب چنین عملی به روح شامخ ائمه(ع) می باشد. و آن چه که منشأ اشتباه وهابیت در نهی از این گونه نذرها می باشد، مغالطه نمودن دو قسم معنای« لام» در زبان عربی است. به این معنا که لام گاهی برای بیان غرض و غایت فعل به کار می رود چنان که قرآن از زبان همسر عمران می گوید: «ربّ انی نذرتُ لک ما فی بطنی محررا»[5] (خداوندا من آن چه را که در شکم دارم به عنوان آزاد، برای تو نذر نمودم) و گفته می شود: نذرتُ لِلّه (برای خدا نذر نمودم) یعنی هدف از نذر، تقرب به خداست. و گاهی «لام» برای بیان مصرف و انتفاع به کار می رود. چنان که خداوند فرموده: «انّما الصدقات للفقراء»[6] (مصرف صدقات برای فقراء است). لذا وقتی می گوئیم: «نذرتُ للامام» (برای امام نذر کردم) یعنی نذر برای خدا و ثواب آن را به روح امام اهداء نمودم. با توجه به نیت نذر کننده، متوجه می شویم که وی امام را به صورت مستقل مورد لحاظ قرار نداده، بلکه قصد اصلی وی تقرب به خداوند و اهدای ثواب نذر برای امام می باشد. و چنین عملی، عین توحید عبادی است.
مؤلف کتاب «صلح الاخوان» که از دانشمندان اهل سنت می باشد، دیدگاه اشتباه وهابیت درباره ی نذر را به نقد کشیده و می گوید: مسأله (جواز و عدم جواز نذر) براساس نیت نذرکنندگان و اعمال براساس نیت ها می باشد. پس اگر قصد نذرکننده، خود میت و تقرب به وی باشد، چنین نذری جائز نیست. و امّا اگر قصد نذر کننده ، خود خداوند و نفع بردن زندگان از آن به وجهی از وجوه واهداء ثواب آن به میت باشد، پس وفاء به نذر واجب است.»[7]

اهل سنت و احادیث نذر
از احادیثی که اهل سنت درباره ی نذر نقل نموده اند بدست می‌ آید که آن چه مانع از نذر می باشد این است که شخصی برای بتی یا در محلی که سابقاً محل نگهداری بت ها بوده یا اعیاد جاهلی در آن جا برگزار می شده، نذر نماید.از جمله این احادیث، این است که زنی نذرکرده که در مکانی که در جاهلیت نذر می کرده اند، نذر خود را انجام دهد.
پیامبر از وی پرسید: آیا برای بت نذر کرده ای؟ زن پاسخ منفی می دهد. پیامبر به وی می گوید: که به نذرش عمل کند.[8] و در روایت دیگری آمده که شخصی نذر کرده است که در محلی خاصی قربانی نماید، پیامبر -ص-پس از اطمینان از این که در آن جا بتی نبوده به وی می گوید که به نذرش عمل نماید.[9] و در حدیث دیگری پس از اطمینان پیامبر از عدم وجود بت در آن جا و عدم برگزاری اعیاد جاهلی در آن مکان، به نذرکننده می گوید که به نذرش عمل کند.[10] از این احادیث به دست می آید که قصد نذر کننده از انجام نذر، نباید بت پرستی و یا تعظیم رسوم جاهلیت و مشرکانه باشد، اما نذر برای امام که به منظور تقرب به خداوند و تعظیم شعایر الهی صورت می پذیرد، ربطی به شرک ندارد.

شیعه و هدف از نذر برای امام
این که شیعه، ثواب نذر را به روح امام هدیه می کند پیروی از دستور خداوند است که به مؤمنین سفارش نموده در جستجوی وسیله ای جهت تقرب به خدا باشند. «یا ایها الذین امنوا اتقوا الله و ابتغوا الیه الوسیله»[11]ای کسانی که ایمان آورده اید تقوا پیشه کنید و جهت نزدیکی به خداوند وسیله ای بجویید.وشیعه معتقد است که آل محمد-علیهم السلام-واسطه ی فیض الهی اند.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. تاریخچه نقد و بررسی عقاید وهابی ها، ترجمه کشف الارتیاب فی اتباع محمد بن عبدالوهاب، سید محسن الامین، مترجم سید ابراهیم سید علوی، امیر کبیر، 67.
2. توحید عبادت، شریعت سنگلجی، ص 52، انتشارات دانش
3. فرهنگ عقائد و مذاهب اسلامی، جعفر سبحانی، بخش دهم، (نذر برای پیامبران و صالحان)

پی نوشت ها:
[1] . حج/ 29.
[2] . انسان/ 7.
[3]  . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1403 هـ ، ج 101، ص 234، ح89 و 90 و 98 و 99.
[4]  . فرقان القرآن، عزامی، ص 132، به نقل از: سبحانی، جعفر، آئین وهابیت، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، 1373، ص 328.
[5]  . آل عمران/ 35.
[6] . توبه/ 60.
[7] . خالدی، داود، صلح الاخوان، ص 102، به نقل از: امینی، الغدیر، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ‌1414 هـ ، ج 5، ص 225 ـ 226.
[8] . سنن ابی داود، دارالحدیث، 1391 هـ ، ج 3، ص 606، ح3312، باب 27 باب مایؤمر به من الوفاء بالنذر.
[9] . همان، ص 607، ح3313.
[10]  . ر.ک: بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 292، و نیز سیوطی، الخصائص الکبری، باب اختصاص بالکوثر و الوسیله، ج 2، ص 225 ـ 226.
[11] مائده/35