برای پاسخ به این سؤال توجه به نکات ذیل حائز اهمیت است:
الف. معنی یتیم: کلمه یتیم از نظر لغوی دارای دو معنی است:
1- کودکی که پدرش را از دست داده باشد. (به همان معنی اصطلاحی)
2- کسی یا چیزی که نظیر و مانندی نداشته باشد و تعبیر «دره یتیمه» یعنی مروارید بی نظیر بر کسی اطلاق می شود که مثل و همتای نداشته باشد.[1] چنانچه برخی از مفسرین آیه «أَ لَمْ یَجِدْکَ یَتِیماً فآوی»[2] را به همین معنی تفسیر کرده اند.[3] یعنی خداوند تو را در فضل و شرافت بی نظیر یافت و لذا تو را برگزید و مقام نبوت بخشید.
ب. پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ و ائمه ـ علیهم السلام ـ پدران معنوی امت:
پیامبر گرامی اسلام به عنوان هادی و منجی امت اسلامی، سمت پدر معنوی را برای امت دارند و امیرالمؤمنین علی ـ علیه السلام ـ به عنوان خلیفه و جانشین ایشان همان جایگاه و موقعیت را برای مسلمین دارد که شخص پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ داشتند (جز مقام نبوت) و همچنین سایر ائمه ـ علیهم السلام ـ پس از امیرالمؤمنین و لذا پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ در روایات متعدد فرمودند که: «انا و علی ابوا هذه الامه»[4] و این مضمون که گاه با تعبیر «انا و انت ابوا هذه الامه»[5] نقل شده حدود «50» بار در روایات تکرار شده است. و شایان ذکر است که ذکر نام پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ و علی ـ علیه السلام ـ از باب ذکر مصداق اکمل است نه از باب حصر.
با توجه به نکات فوق باید گفت: که اولاً منافاتی که ندارد و ائمه و پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ یتیم باشد از جهتی و پدر باشد ازجهت دیگر چنانچه خود پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ هم یتیم به معنی اول بودند و هم پدر برای امت اسلامی.
و ثانیاً: منظور از یتیم در کلام ائمه ـ علیهم السلام ـ که فرمودند: «نحن الیتیم» یتیم به معنی دوم است یعنی ما نظیر و همتای نداریم.
روایتی که تعبیر «نحن الیتیم» در آن آمده چنین است:
«ابی بصیر می گوید به امام محمد باقر ـ علیه السلام ـ عرض کرد: چه کسی به آسانی وارد جهنم می شود، حضرت فرمود: کسی که درهمی از مال یتیم را بخورد و ما یتیم هستیم.»[6]
شیخ صدوق (ره) در ذیل این حدیث می نویسد: «یتیم در این جا به معنی نقطع القرین است (کسی که همانند و همسان ندارد) و پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ و همینطور هر امام بعد از ایشان به این معنی یتیم هستند و آیه شریفه که می فرماید: «کسانی که اموال یتیمان را به ظلم و ستم می خورند (در حقیقت) تنها آتش می خورند.»[7] درباره آن ها نازل شده است… و «دره یتیمه» به این جهت یتیمه نامیده شده است که نظیر ندارد.»[8]
پی نوشت ها:
[1] . احمد بن محمد فیومی، مصباح المنیر، 1347 هـ ، 1929 م، ج 2، ص 403.
[2] . ضحی/ 6.
[3] . فضل بن حسن طبری، مجمع البیان، دار احیاء التراث العربی، 1379 ق، 1339 ش، ج 10، ص 515.
[4] . محمد بن بابویه، قمی، معانی الاخبار، قم، مکتبه المفید، ج 1، ص 49.
[5] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1403 ـ 1983 م، ج 16، ص 95.
[6] . محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت، 1411 هـ ق، ج 9، ص 438؛ نیز میرزا حسین نوری طبرسی، مستدرک الوسائل، ال البیت، 1407 هـ ق، ج 7، ص 277.
[7] . نساء/ 10.
[8] . اکمال الدین صدوق، نقل در مجلسی، محمدباقر، پیشین، ج 93، ص 187.
