خوابیدن و خواب دیدن، یکی از اسرار عجیب خلقت است. و در قرآن کریم و احادیث رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ و ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ هم در مورد رؤیا مطالب زیادی هست که حقانیت رؤیا را ثابت می‌کنند از جمله آن روایات این است که: قال رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ : «انّ الرویا الصادقه جزء‌من سبعین جزء من النبوه» رؤیای صادقانه و حقایقی که از آن راه الهام می‌شود ارزش یک جزء از هفتاد جزء نبوت دارد..[1] مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌گوید: سه عالم وجود دارد؛ عالم طبیعت، عالم مثال، عالم عقل. روح انسان به خاطر تجرّدی که دارد، در خواب با آن دو عالم (عالم مثال و عقل) ارتباط پیدا می‌کند و به میزان استعداد و امکان، حقایقی را درک می‌کند. اگر روح کامل باشد، در فضای صاف، حقایق را درک می‌کند و اگر کامل نباشد، حقایق را در قالب‌های دیگر می‌بیند. همانطور که در بیداری، شجاعت را در شیر و حیله را در روباه و بلندی را در کوه می‌بینیم، ‌در خواب، ‌علم را در قالب نور، ازدواج را در قالب لباس و جهل  و نادانی را به صورت تاریکی مشاهده می‌کنیم(با توجه به احوالات اشخاص  فرق می کند .)
در هر حال کسانی که خواب می‌بینند چند دسته‌اند: دسته اوّل کسانی که روح کامل و مجردی دارند، و بعد از خواب رفتن حواس ظاهره ، با عالم عقل مرتبط شده و حقایقی راصاف و روشن از دنیای دیگر دریافت می‌کنند. این گونه خواب ها که دریافت مستقیم و صاف است نیازی به تعبیر ندارد.
دسته دوّم: خواب کسانی است که دارای روح متوسط هستند، که در عالم رؤیا حقایق را ناصاف و همراه با تشبیه و تخیل دریافت می‌کنند .
دسته سوّم: خواب کسانی است که روح آنها به قدری متلاطم و ناموزون است که خواب آنها مفهومی ندارد.(و در حقیقت بافته های خود نفس را در خواب می بینند) این نوع رؤیاها قابل تعبیر نیستند، که در قرآن به اضغاث احلام (خوابهای آشفته) تعبیر شده است.[2]

علامات رؤیاهای صادقانه
کسی که می‌خواهد با دلیل و علامت صحیح از درستی خواب خود آگاه شود اموری را باید رعایت کند از جمله این که: 1. وضو داشته باشد؛ 2. بر پهلوی راست بخوابد؛ 3. در هنگام خواب خداوند متعال را یاد کند؛ 4. شکمش نه زیاد پر شده باشد و نه گرسنه باشد.[3] همچنین اموری که احتمال صادق بودن رؤیا را تقویت می‌کند از این قرارند:
1. خواب. در ثلث آخر شب دیده شود، که آن وقت نزول ملائکه است.[4] 2. خواب در حالت جنب و بی‌وضویی دیده نشده باشد.[5] در حدیثی از رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ چنین نقل شده است: خواب بر سه قسم است: یا بشارتی از سوی خداوند است، یا غم و اندوهی از طرف شیطان است و یا مشکلات روزمره انسان است که در خواب آن را می‌بیند.[6] خواب صادق از دو قسم آخری نمی‌باشد.
البته باید توجه داشت که علاوه بر رعایت کردن نکات فوق باید این نکته را در نظر گرفت  که حالات و ملکات انسانها که بوسیله اعمال صالح و یا اعمال غیر صالح برای انسان حاصل می شود در نوع خواب دیدن( صادق یا غیر صادق) موثراست. به علت اینکه خواب در حقیقت تمثل واقعیتی در نفس است ، که هر چه نفس صاف و سالم تر باشد، خواب نیز شفاف تر و به واقع نزدیکتر خواهد بود .

حدود حجت رؤیا
رؤیا در مورد ما انسانها که معصوم نیستیم در صورتی حجت است که بدانیم از نوع رؤیاهای صادق است و افرادی که کارشناس این فن هستند، حجیت رؤیا را تأیید کنند. امّا به هر حال باید دانست که رؤیا امری قائم به شخص (بیننده خواب) می ‌باشد و نمی‌توان آن را در مورد دیگران تعمیم داد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. تفسیرنمونه، سوره یوسف، آیه 4.
2. تعبیر خواب ابن سیرین و دانیال.
3.صمدی آملی ،داود، شرح مراتب طهارت ،چاپ اول، ناشرنور السجاد،1383ش.صص 272-318.

پی نوشت ها:
[1] . مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت : موسسه الوفاء،1404 ق ،ج 49، ص 283.
[2] . قرائتی، محسن، تفسیرنور، قم: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، 1378، ج 6، ص 23.
[3] . ابوالفضل جیش بن ابراهیم تفسیلی، تعبیر خواب کامل، مترجم عبدالله موسوی، ایران: انتشارات فؤاد، 1378، ص 5.
[4] . مجلسی، محمد باقر، حلیه المتقین، قم: انتشارات هجرت، 1373، ص 246.
[5] . ابوالفضل جیش بن ابراهیم تفسیلی، تعبیر خواب، همان.
[6] . قرائتی، محسن، تفسیر نور، قم:مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، 1378، ج 6، ص 23.