رهبر معظم انقلاب اسلامی در مقاطع مختلف به تبیین زوایای گوناگون «صحیفه سجادیه» پرداخته اند که به مناسبت فرارسیدن سالروز شهادت حضرت امام سجاد علیه السلام، گزیده ای از بیانات رهبر معظم انقلاب در این زمینه به نقل از پایگاه دفتر حفظ و نشر آثار ایشان در پی می آید.

صحیفه سجادیه در بیان رهبر معظم انقلاب

هر دعا، یک درس!

صحیفه سجادیه را اگر مطالعه کنید و جنبه دعایى کلمات را ندیده بگیرید، هر دعاى آن یک درس عالى از معارف اسلامى و قرآنى است. اگر کسى خطبه امیرالمؤمنین علیه الصلاه والسلام در توحید را که خطبه اول نهج البلاغه است، جلوی خودش بگذارد، یا دعاى اول صحیفه سجادیه را که در تحمید است- حمد الهى است- جلوی خودش بگذارد، مى بیند این دو مثل هم اند و فرقى با هم ندارند. خطبه اند و درس اند. امیرالمؤمنین علیه الصلاهوالسلام در مقابل جمعى از مردم ایستاده و معارف الهى را بیان کرده و امام سجاد علیه الصلاهوالسلام دعا کرده و به زبان دعا، همان معارف را بیان فرموده است.

خطبه هاى نماز جمعه تهران – 07/12/1371

در لباس دعا

صحیفه سجادیه واقعاً کتاب بسیار فوق العاده اى است. این کتاب، در بین قدما به زبور آل محمد(ص) معروف است. دعاهاى این بزرگوار، ضمن این که در حد اعلى ، استغاثه به خداست، از معارف اسلامى هم پُر است. یعنى صرفاً دعا نیست؛ بلکه در لباس دعا، همه معارف اسلامى- توحید، نبوت و …- تعلیم داده شده است.

جلسه تودیع شیخ راغب مصطفى غلوش و شیخ محمد بسیونى – 11/12/1368

نغمه های معنوی

تا آن جا که مى توانید، با صحیفه سجادیه مأنوس شوید. کتاب بسیار عظیمى است. این که گفته اند زبور آل محمد، واقعاً همین طور است؛ پر از نغمه هاى معنوى است، دعا و درس است؛ هم درس اخلاق است، هم درس علم النفس است، هم درس امور اجتماعى است. آن جا ملاحظه کنید: “أللهم إنى أعوذ بک من هیجان الحرص و سوره الغضب… و الحاح الشهوه”(1). یکى یکى این خصوصیات معنوى و اخلاقى و این ریشه هاى فاسدى را که در نفس ما هست، در زبان دعا به ما معرفى مى کند.

1) صحیفه سجادیه، دعاى 56

دیدار با گروهی از پاسداران سپاه پاسداران – 13/09/1376

کتاب همه چیز!

خواهش مى کنم عزیزان من، به خصوص جوانان، با صحیفه سجادیه انس بگیرند؛ زیرا همه چیز در این کتابِ ظاهراً دعا و باطناً همه چیز، وجود دارد… اغلب دعاهاى صحیفه سجادیه- تا آن جا که بنده سیر کرده ام- همین حالت را دارد. همه چیز مرتب و چیده شده است. مثل این است که یک نفر، در مقابل مستمعى نشسته و با او به صورت استدلالى و منطقى حرف مى زند. همان ناله هاى عاشقانه هم که در صحیفه سجادیه آمده است، همین حالت را دارد.

خطبه هاى نماز جمعه – 14/11/1373

به زبان دعا

در دعاهاى معتبر خیلى معارف وجود دارد که انسان این ها را در هیچ جا پیدا نمى کند؛ جز در خود همین دعاها. از جمله این دعاها، دعاهاى صحیفه سجادیه است. در منابع معرفتى ما چیزهایى وجود دارد که جز در صحیفه سجادیه یا در دعاهاى مأثور از ائمه علیهم السلام انسان اصلاً نمى تواند این ها را پیدا کند. این معارف با زبان دعا بیان شده. نه این که خواستند کتمان کنند؛ طبیعت آن معرفت، طبیعتى است که با این زبان مى تواند بیان شود؛ با زبان دیگرى نمى تواند بیان شود. بعضى از مفاهیم جز با زبان دعا و تضرع و گفت وگو و نجواى با پروردگار عالم اصلاً قابل بیان نیست؛ لذا ما در روایات و حتى در نهج البلاغه از این گونه معارف کمتر مى بینیم؛ اما در صحیفه سجادیه و در دعاى کمیل و در مناجات شعبانیه و در دعاى عرفه امام حسین(ع) و در دعاى عرفه حضرت سجاد(ع) و در دعاى ابوحمزه ثمالى از این گونه معارف، فراوان مى بینیم.

سخنرانی در دیدار اعضاى هیئت دولت – 17/07/1384

برو دلت را صاف کن!

اگر کسى خیال کند که مى توان دل و روح را بدون این ها صاف کرد، سخت در اشتباه است. از راه گریه نیمه شب، از راه خواندن قرآن با تدبر و با دقت، از راه خواندن ادعیه صحیفه سجادیه، دل انسان صاف مى شود؛ والا این طورى نیست که بگوییم آقا برو دلت را صاف کن؛ هر کارى هم کردى، کردى!

دیدار اعضاى هیئت دولت – 08/06/1384

در سوگ اخلاق اسلامی

امام سجاد به تعلیم و تغییر اخلاق در جامعه اسلامى کمر بست. چرا؟ چون طبق تحلیل آن امام بزرگوار، بخش مهمى از مشکلات اساسى دنیاى اسلام که به فاجعه کربلا انجامید، ناشى از انحطاط و فساد اخلاق مردم بود. اگر مردم از اخلاق اسلامى برخوردار بودند، یزید و ابن زیاد و عمر سعد و دیگران نمى توانستند آن فاجعه را بیافرینند. اگر مردم آن طور پست نشده بودند، آن طور به خاک نچسبیده بودند، آن طور از آرمان ها دور نشده بودند و رذایل بر آن ها حاکم نمى بود، ممکن نبود حکومت ها- ولو فاسد باشند؛ ولو بى دین و جائر باشند- بتوانند مردم را به ایجاد چنان فاجعه عظیمى، یعنى کشتن پسر پیغمبر(ص) و پسر فاطمه زهرا سلام ا… علیها وادار کنند. مگر این شوخى است!؟

یک ملت، وقتى منشاء همه مفاسد خواهد شد که اخلاق او خراب شود. این را امام سجاد علیه الصلاهوالسلام در چهره جامعه اسلامى تفحص کرد و کمر بست به این که این چهره را از این زشتى پاک کند و اخلاق را نیکو گرداند. لذا، دعاى مکارم الاخلاق دعاست؛ اما درس است. صحیفه سجادیه دعاست؛ اما درس است. من به شما جوانان توصیه مى کنم که بروید صحیفه سجادیه را بخوانید و در آن تدبر کنید. خواندن بى توجه و بى تدبر کافى نیست. با تدبر خواهید دید که هریک از دعاهاى این صحیفه سجادیه و همین دعاى مکارم الاخلاق، یک کتاب درس زندگى و درس اخلاق است.

در دیدار کارکنان وزارت آموزش و پرورش، سازمان بهزیستى و سازمان تأمین اجتماعى – 23/04/1372

عوامل سعادت

مقابله با هواى نفس و شناختن آن و پیمودن راه خدا و تحمل دردسرهاى آن! این ها عواملى هستند که یک انسان را سعادتمند مى کنند. براى این است که مى بینید در دعاها و تضرعات و در کلمات ائمه علیهم السلام، نفس بشرى و هواهاى انسانى و شخصى، این همه مورد مذمت قرار گرفته و براى این است که در دعاى صحیفه سجادیه مى خوانیم: “هذا مقام من استحیى لنفسه منک.”(1) یعنى پروردگارا! به خاطر سبک سری هاى نفس خودم، از تو شرمنده ام.

توجه کنید که این را امام سجاد علیه السلام مى گوید! بنده عقیده ندارم که ائمه علیهم السلام، آنچه راکه در دعا و در نیمه شب و در حال تضرع و گریه مى گفته اند، فقط براى این بوده است که ما از آن ها یاد بگیریم؛ بلکه ایشان قصد انشا مى کردند و حقیقت را مى گفتند. منتها مسئله هواى نفس، در مراتب نفوس بشرى مختلف است. آنچه را که آن بزرگوار هواى نفس مى داند، ممکن است در زندگى ما، عبادت یا انجام عمل مستحب هم باشد. آن، در زندگى و در ترکیب وجودى امام سجاد، هواى نفس است؛ چون اوج ایشان زیاد است، لطافت روح و صفاى معنوى و روحانى اش بالاست.

1) صحیفه سجادیه: دعاى 32؛ پس از نماز شب

سخنرانی در دیدار فرماندهان رده هاى مختلف سپاه پاسداران – 29/06/1373

معارف آفرینش در صحیفه

این مخصوص دعاهایى است که از معصوم به ما رسیده است: امام سجاد علیه الصلاه والسلام، صحیفه سجادیه را به صورت دعا تنظیم فرموده و اصلاً دعا خوانده است؛ اما این کتاب، پر از معارف الهى و اسلامى است. توحید خالص در صحیفه سجادیه است. نبوت و عشق به مقام تقدس نبى اسلام علیه و على آله الصلاه والسلام در صحیفه سجادیه است. مثل بقیه دعاهاى مأثور، معارف آفرینش در این کتاب است.

خطبه هاى نماز جمعه تهران – 28/11/1373

متن و شرح

دعایی مربوط به روز عرفه در صحیفه سجادیه هست که از فرزند این بزرگوار- سیدالشهدا- است. من یک وقت این دو دعا را با هم مقایسه مى کردم؛ اول دعاى امام حسین(ع) را مى خواندم، بعد دعاى صحیفه سجادیه را. مکرر به نظر من این طور رسیده است که دعاى حضرت سجاد، مثل شرح دعاى عرفه است. آن، متن است؛ این، شرح است. آن، اصل است؛ این، فرع است.

دیدار با گروهی از پاسداران سپاه پاسداران – 13/09/1376

دستورالعمل

در دعاى صحیفه سجادیه یک جا حضرت سجاد علیه السلام از طرف خودش به خداوند متعال عرض مى کند که: “تفعل ذلک یا إلهى بمن خوفه أکثر من رجائه لا أن یکون خوفه قنوطاً”؛ من خوفم از رجایم بیشتر است، نه این که مأیوس باشم. این، یک اعلان رسمى و دستورالعمل است. خوف را همراه رجاء حتماً به دل ها بدمید؛ و خوف را بیشتر. این که ما آیات رحمت الهى را بخوانیم- که بعضى از این آیات و مبشرات، مخصوص یک دسته خاصى از مؤمنین است و به ما ربطى ندارد- و یک عده اى را غافل کنیم و نتیجه اش این بشود که خیال کنند- با یک توهم معنویت- غرق در معنویتند و از واجبات و ضروریات دین در عمل غافل بمانند، درست نیست.

در قرآن، بشارت مخصوص مؤمنین است؛ اما انذار براى همه است؛ مؤمن و کافر مورد انذارند. پیغمبر خدا گریه مى کند، شخصى عرض مى کند: یا رسول ا…! خداوند فرمود: “لیغفر لک الله ما تقدّم من ذنبک و ما تأخّر”. این گریه براى چیست؟ عرض مى کند: “أفلا أکون عبداً شاکراً”؛ یعنى اگر شکر آن مغفرت را نکنم، پایه آن مغفرت سست خواهد شد… راه، راه دشوارى است؛ بشر بایست خود را براى پیمودن این راه و رسیدن به آن سرمنزل آماده کند.

در دیدار روحانیان و مبلغان در آستانه ماه محرم – 05/11/1384

تکلیف ما روشن است

“ربنا فاغفرلنا ذنوبنا”؛ اول، مغفرت خود را شامل حال ما کن. نگوییم ما براى کدام گناهمان از خداى متعال مغفرت بخواهیم. سرتاپاى بنده و امثال بنده، خطا و لغزش و گناه است. وقتى خداى متعال درباره پیغمبرش مى فرماید: “لیغفر لک الله ما تقدّم من ذنبک و ما تأخّر”؛ وقتى در قرآن و دعاها و ادعیه صحیفه سجادیه و غیر آن، براى پیغمبر و اولیایش از خداى متعال طلب مغفرت مى شود، تکلیف ما روشن است: اول، طلب مغفرت و آمرزش. “ربنا فاغفر لنا ذنوبنا و کفر عنّا سیئاتنا”؛ این تکفیر، ترمیم خطاهاست. ما بالاخره در مسیر حرکت خود، خطاهایى کرده ایم و خدشه هایى به وجود آورده ایم؛ ترمیم این را هم از خدا مى خواهیم. بعد، “و توفّنا مع الأبرار”؛ مرگ ما و عبور ما از دروازه این عالم به ملکوت را هم با ابرار قرار بده؛ مثل آن ها و در جهت آن ها بمیریم. مهم ترین مسئله، مسئله عاقبت است.

در جمع کارگزاران نظام جمهورى اسلامى – 21/09/1380

مبارزه و دعا

عجیب این است که اگرچه از همه ائمه علیهم السلام- تا آن جایى که در ذهنم هست- تقریباً دعاهایى مأثور است و ادعیه اى به ما رسیده است، اما بیشترین و معروف ترین دعاها از سه امام است، که هر سه درگیر مبارزات بزرگ مدت عمر خودشان بودند: یکى امیرالمؤمنین علیه السلام است که دعاهایى مثل دعاى کمیل و دعاهاى دیگر از آن بزرگوار رسیده است، که یک عالم و غوغایى است. بعد ادعیه مربوط به امام حسین علیه السلام است، که دعاى عرفه مظهر آن هاست. این دعا، واقعاً دعاى عجیبى است. بعد هم امام سجاد علیه السلام است که فرزند و پیام آور عاشورا و مبارز در مقابل کاخ ستم یزید است. این سه امامى که حضورشان در صحنه هاى مبارزات از همه بارزتر است، دعایشان هم از همه بیشتر است؛ درسشان در خلال دعا هم از همه بیشتر است.

دیدار با گروهی از پاسداران سپاه پاسداران – 13/09/1376