نویسنده: جفری وینرایت
مترجم: حمید بخشنده **

اشاره
دعا به ارتباط چند جانبه ایمانداران با خدا اشاره دارد. علاوه بر کلماتی مانند دعا و دعا کردن، این فعالیت با عبارتی مانند «ترا خوانده ام» و «به آواز خود نزد خداوند می خوانم» نیز بیان شده است. نیایش، تلاطم دل و ندایی از سر شناخت و محبت است. دعاها ما را در عاقلانه تر زیستن و کامل تر زیستن یاری می دهند. یکی از نیایش های معروف مسیحیت، نیایش عیسی با خدا است که از آن با عنوان «دعای خداوند» یاد می شود. این دعا، دو روایت دارد که در متی 6: 9-13 و لوقا 11: 2-4 آمده اند. سه جمله اول این دعا، مربوط به خدا، در چارچوب الوهیت است و سه جملهّ بعد مربوط به انسان، در چارچوب بشریت است. در این دعا از خدا طلب نعمت و روزی می شود. دعای مزبور به ما یادآور می شود که: برای آینده و آمدن ملکوت خدا آماده باشیم، بخشش گناهان منوط به نحوه تعامل ما با دیگران است، و بالاخره باید کوشید در برابر شرور (وسوسه یا دشواری های آخر الزمان) سرافراز بیرون آمد. مقاله حاضر نگاهی تفسیر گونه به این دعا است.
کلید واژه ها: دعای عیسی مسیح، عبادت مسیحی، تفاسیر مسیحی، ملکوت خدا
هنگامی [که یکی از] شاگردان عیسی از او خواست که دعا کردن را به آنان تعلیم دهد، ولی با عباراتی [آهنگین]، شبیه به تعلیم وی در موعظه بر روی کوه [متّی 5: 3-16]، بدیشان پاسخ داد؛ این دعا در لوقا (11: 2-4) و متی (6: 9-13) آمده است. دو روایت این دعا را می توان با تنظیمی ساده، به صورت زیر هماهنگ کرد که در آن واژه های اضافه و متفاوت متّی در داخل کروشه و دو تعبیر دشوار خاص در پرانتز آورده شده اند:
ای پدر [ما که در آسمانی]،
نام تو مقدس باد.
ملکوت تو بیاید.
[اراده تو چنان که در آسمان است،
بر زمین نیز انجام شود]،
نان (روزانه) ما را [امروز] ارزانی فرما،
و گناهان [متّی: قرض های] ما را ببخش،
زیرا [متّی: چنان که] ما قرضدار [ان] خود را می بخشیم [متّی: بخشیده ایم].
و ما را (درآزمایش) میاور
[بلکه ما را از شریر حفظ فرما].

کاربر د این دعا در عبادت مسیحی
کلیسا دعای خداوند را هم حاکی از روح دعای مسیحی تلقی می کند و هم روشی که باید در عبادت به کار گرفته شود. تقریباً در تمام نقاط، درآیین عبادی، شکل متّایی (Matthean form) این دعا رایج تر است. احتمالاً کاربرد عبادی منشا تمجید پایانیِ «از آن توست ملکوت، قدرت و جلال برای ابد» در کتابی موسوم به دیداکه (Didache (8.8) (1) شد؛ این کتاب راهنمای کلیسای اولیه در قرون اول و دوم بود – البته واژه ملکوت هنوز افزوده نشده بود. دعای خداوند به طور رسمی و غیر رسمی، در عبادت روزانه و نیز
آیین عبادی عشای ربانی (Eucharistic Liturgy) مورد استفاده قرار گرفته است. در مورد اخیر، این دعا معمولاً میان دعای بزرگ شکرگزاری و تناول عشای ربانی (Communion) انجام می شده است، و قطعاً خوردن نان پس از آن نظر افراد را جلب می کند.

تفسیرهای کلاسیک
پدران اولیه معنای دعای مزبور را به نوآموزان مسیحی (Catechumens) خود تعلیم می دادند. این دعا موضوع تفسیری جالب توجهی برای نویسندگان مذهبی بوده است. ترتولیان (Tertullian) و پس از او، سیپریئن (Cyprian) هر دو رساله های شبانی (Pastoral Tracts) با عنوان درباره دعا (ی خداوند) (On (the Lord’s) Prayer) نگاشته اند. اریگن در رساله الاهیاتی در باب دعا (فصول 18-30) بدان پرداخته است. سیریل اورشلیمی (Cyril of Jerusalem) در کتاب خود، آموزش تفسیر رموز دینی، (Mystagogical Catecheisis) 5: 11-18 آن را برای نو تعمیدی ها (The Newly Baptized) تشریح کرده است؛ در حالی که آگوستین اهل هیپو مواعظ 56-59 راجع به آن را به تعمید خواهان (Competentes) (داوطلبان تعمید) وعظ می کرد و همچنین آن را به عنوان بخشی از تفسیر خود با نام موعظه بر روی کوه (The Sermon on the Mount) و (2.4. 15-2. 11.39) و در اثر دیگر خود مورد بحث قرار داده است. یوحنّای زرین دهان (John Chrysostom)، در اثر خود، موعظه نوزدهم انجیل متّی (Nineteenth Homily on the Gospel of Matthew)، را به دعای خداوند اختصاص داده است. گریگوری اهل نیسا (Gregory of Nyssa) در کتاب خود، مواعظ درباره دعای خداوند (Sermons on the Lord’s Prayer) در پنچ مرحله راجع به آن سخن گفت. سخنرانی هایی را در خصوص آن به توماس آکویناس نسبت داده اند. لوتر در آموزه نامه های بزرگ و کوچک (Large and Small Catechisms) و سایر نوشته هایش از قبیل راهی ساده برای دعا (A Simple Way to Pray) که در 1535 برای آرایشگر خود نوشته بود، به تشریح این دعا پرداخت. کالون آن را در نخستین چاپ اثرش، نهادهای دین مسیحی (Institutes of the Christian Religion) (1536) بیان کرد و در هماهنگی انجیل ها (Harmony of the Gospels) (1555 بر آن تفسیر نوشت. ترزا آویلایی (Teresa of Avila) در راه کمال (The Way of Perfection) (فصول 27-42) برای آموزش جوامع مذهبی خود از دعای خداوند استفاده می کرد. جان وسلی (John Wesley) یکی از مواعظ معیار (standardSermons) (موعظه 21 یا 26 بر اساس شماره گذاری
مختلف) را به این دعا اختصاص داد و آن را در سرود «پدر همگان، ندای رسای همگان» (“Father of All, Whose Powerful Voice”) به نظم درآورد. کارل بارت آن را در یادداشت های سمینار -Seminar notes) (1947-1949) تحت عنوان دعا مورد بحث قرار داد و در بخش ناتمام 4-4 از اعتقادات قطعی کلیسا، (Church Dogmatics) شیوه خطاب و دو درخواست اول آن را شرح و بسط داد. اندیشه های سیمون وی (Simone Weil) درباره این موضوع در ملازمت با خدا (Waiting on God) ذکر شده است.

تفسیری معاصر
بهترین تفسیر معاصر بر دعای خداوند، تفسیر ریموند ای. براون (Raymond E. Brown) است، که آن را به عنوان دعایی آخرت شناسانه (Eschatological prayer) تفسیر کرده است. عیسی فرا رسیدن ملکوت خدا (kingdom of God) را اعلام کرد. پیروانش برای تحقق قطعی قانون ازلی خدا دعا می کردند و تلویحاً تمایل خود را مبنی بر اینکه جزئی از آن باشند، بیان می کردند. آنان خواستار جایگاهی در ضیافت مسیحیایی (Messianic banquet) بودند و آمرزش در دادگاه الاهی (Divine Judgement) و نیز نجات در جهاد بزرگ (Mighty struggle) با شیطان را درخواست می کردند، شیطانی که هنوز میان جامعه و تحقق نهایی دعایش قرار داشت. همچنان که امیدها برای ظهور قریب الوقوع (Imminent advent) ملکوت نهایی رنگ می باخت، مفسران برای استمرار شور و شوق در عصر حاضر، این دعا را اختیار کردند و اطمینان داشتند که آمدن ملکوت خدا به این جهان دست کم از طریق زندگی، مرگ و رستاخیز مسیح آغاز شده است.

مضامین مکرر تحلیلی
دعای خداوند با خطابی آغاز می شود که آشکارا همچون خطاب فرزند به پدر است. مخاطب قرار دادن خدای قادر با عنوان «ابّا، یعنی ای پدر» (رومیان 8: 15، غلاطیان 4: 6) به معنای آن است که به واسطه فیض الاهی در امتیازی سهیم می شویم که عیسی ذاتاً از آن برخوردار بود (مرقس 14: 36؛ مقایسه شود با متّی 11: 25-27) از نظر عبادی، مومنان در واقع اعلان می کنند که آنان «آماده اند که بخوانند» (Audemus dicere) این دعا را. پدرآسمانی نزدیک است. افزون بر این، خطاب کردن به پدر به عنوان «پدر ما» به معنای اذعان به
این امر است که ایمان مسیحی، امری مشترک با برادران و خواهرانی است که، دست کم بالقوه، شمار آنان به اندازه نسل انسان است. پس از این خطاب آغازین، شش درخواست به دنبال می آید، که معمولاً نوع تفسیرها حول آنهاست که در اینجا به طور خلاصه بیان می شود:
1. نام تو مقدس باد. خدا طبق تعریف مقدس است، و به تعبیر دقیق، تنها خدا می تواند نام الاهی را تقدیس کند: او با دفاع از قداست خود نام خود را در تاریخ تقدیس می کند (حزقیال 36: 22-27؛ یوحنّا 12: 28). اما انسان ها با عدم اهانت به نام خداوند (خروج 20: 7 و به طرزی همانند، تثنیه 5: 11)، با تسبیح نام خداوند (اول تواریخ 29: 13 و مکرراً در مزامیر)، خواندن نام خداوند برای نجات (یوئیل 2: 32؛ اعمال رسولان 2: 21؛ رومیان 10: 13)، و با زندگی در انطباق با نام خداوند که در غسل تعمید به آنان عرضه می شود (آگوستین، موعظه 59؛ مقایسه شود با اول قرنتیان 6: 11)، در این امر شرکت می کنند.
2. ملکوت تو بیاید. به جای «ملکوت تو بیاید»، عبارت دیگری که حائز اهمیت ثانوی است، بدین گونه خوانده می شود: «روح القدس بر ما نازل شود و ما را تطهیر کند». در اینجا دیدگاه رایج رخ می نماید که حاکمیت خدا می تواند دست کم در زمان حاضر از زندگانی بشر آغاز شود. با این حال، تأثیرگذاری اصلی در پدید آوردن ملکوت از آن خداست.
3. اراده تو انجام شود. در باغ جتسیمانی (Garden of Gethsemance) عیسی اراده پدر را پذیرفت (مرقس 14: 36؛ متّی 26: 39؛ 26: 42؛ مقایسه شود با یوحنّا 6: 38؛ عبرانیان 10: 7-10). از این طریق، اراده ازلی خدا برای نجات تحقق یافت (افسسیان 1: 5؛ 9؛ 1: 11). انسان ها از طریق مشارکت مومنانه و فر مانبردارانه بهره مند می شوند. حیطه طرح خدا آسمان و زمین است.
4. نان ما را امروز ارزانی فرما. توصیف کننده نان (به زبان آلمانی، اپیوسیوس (Epiousios)) عملاً مبهم است. احتمالات پیشنهاد شده برای معنای آن عبارت اند از: غذای «مناسب سرشت معنوی ما» (اریگن)؛ نانی که «ما» برای زندگانی «روزانه» خود «نیاز داریم» (سنّت های سریانی و لاتینی قدیم) (مقایسه شود با متّی 6: 34)؛ نان «عالی» که فوق همه مواد است (نسخه لاتین، سوپرساپستانسیالیس (Supersubstantialis). لحن فرجام شناسانه اصیل این دعا قرائت «نان فردا» را تأیید می کند؛ در برخی نسخه های
مصری و در گزارش جروم (Jerome’s report) درباره «انجیل عبرانیان» (Gospel of the Hebrew’s) نیز واژه لاتینی Crastinus (برای فردا) به کار رفته است؛ آن، دعایی ضروری برای جشن عصر آینده است. تفسیر مفسران از اپیوسیوس هر چه باشد، آنان اغلب بر دلپذیری عطای الاهی و وظیفه انسانی برای برخوردار شدن از برکات خدا (Blessings of God) تأکید می کنند و اکثر آنان میان آن و تناول القربان عشای ربانی (Eucharistic Communion) پیوندی برقرار می کنند.
5. گناهان ما را ببخش. داستان غلام بدون گذشت (Unforgiving servant) (متّی 18: 23-35) حاکی از آن است که تحقق نهایی اراده خدا برای بخشودن گناهکاران منوط به آمادگی گناهکار (Sinner’s readiness) برای بخشودن دیگران است (مقایسه شود با متّی 6: 15، 14؛ لوقا 6: 27). اگرچه انسان ها نمی توانند عفو دلپذیر خدا (God’s gracious forgiveness) را به زور فراهم کنند، اما ممکن است به سبب روحیه بدون گذشت (Unforgiving spirit) خود از دریافت آن محروم بماند.
6. ما را در آزمایش میاور. مفسران بر ویژگی جنبی آزمایش خدا از انسان ها تأکید کرده اند (یعقوب 1: 12-14) و اصرار دارند که خدا «نمی گذارد شما فوق طاقت خود آزموده شوید» (اول قرنتیان، 10: 13). برخی ترجمه های جدید متون آیین عبادی، ویژگی مشخصاً فرجام شناختی این درخواست را حفظ کرده اند: «ما را از دوره آزمایش حفظ فرما» (مقایسه شود با مکاشفه 3: 10). در زمان حاضر، ابلیس هنوز «مانند شیر غرّان گردش می کند و کسی را می طلبد تا ببلعد» (اول پطرس 5: 8؛ مقایسه شود با: افسسیان 6: 11-13؛ اول یوحنّا 5: 19)؛ اما مسیح شکست او را تضمین کرده است و رهایی مومنان قطعی است (دوم تسالونیکیان 3: 3؛ یوحنّا 17: 15).

پی نوشت ها :

* مشخصات کتاب شناختی این مقاله به قرار زیر است:
Geoffrey Wainwright (1987), “Lord’s Prayer” , in The Encyclopedia of Religions, (ed). Mircea Eliade, Newy York: Macmillan, Vol. 9, pp 26-27.
** عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب.
کتابنامه:
-Aquinas, Thomas (1956), The Three Greatest Prayers: Commentaries on the Our Father, the Hail Mary and the Apostles’ Creed, tran. Lawrence Shapcote, London.
– Barclay, William (1964), The Plain Man Looks at the Lord’s Prayer, London.
-Brown, Raymond E. (1982), “The Pater Noster as an Eschatological Prayer” in New Testament Essays, 3d ed., New York
– Carmignac, Jean (1969), Recherches sur le “Notre Pere”, Paris.
– ___ , Jean (1978), The Lord’s Prayer and Jewish Liturgy, ed. Jakob J. Petuchkowski and Michael Brocke, New York.
– Ebeling, Gerhard (1996), On Prayer: Nine Sermons, Philadelphia.
-Guardini, Romano (1958), The Lord’s Prayer, New York.
– Jeremias, Joachim (1967), The Prayers of Jesus, London.
– Lohmeyer, Ernst (1965), The Lord’s Prayer, New York.
– Schurmann, Heinz (1981), Das Gebet des Herrn, 4th ed. Leipzig.
منبع: نشریه هفت آسمان، شماره 46.