ابعاد انتظار از یک منظر عبارت است از:
۱. توانمندی فکری
بناهای فکری اگر بخواهد از تزلزل و انحراف دور بماند، باید دارای پایههای عمیق و محکم فکری باشد، همانگونه که پیامبر میفرماید: «لکل شیء دعامه و دعامه هذا الدّین الفقه و الفقیه الواحد اشدّ علی الشیطان من الف عابد؛ برای هر چیز، پایهای است و اساس دین اسلام، فهم عمیق است و یک فقیه در برابر شیطان، از هزار مسلمان عابد [بدون شناخت] محکمتر و اثرگذار‌تر است»؛ بنابراین، یکی از ابعاد انتظار، تقویت ریشهها و بنیانهای فکری شخص است تا توانایی تقابل با آرا و نظرات مکاتب دیگر را داشته باشد.
۲. توانمندی روحی
منتظر باید در زمینههای روحی نیز از آمادگی بالایی برخوردار باشد که در کوران حوادث و ناملایمات از پا نیفتد، و ظرفیت وجودی خود را برابر گرفتاریها و مشکلات بالا ببرد.
یکی از یاران امام باقر علیه‌السلام از ایشان پرسید: فرج شما چه هنگام است؟ آن حضرت فرمودند: «هیهات، هیهات لاتکون فرجنا حتی تغربلوا ثم تغربلوا یقولها ثلاثا حتی یذهب الکدر و یبقی الصفو؛ هرگز، هرگز، فرج ما نمی‌رسد، تا اینکه غربال شوید، و باز هم غربال شوید ـ حضرت سه‌بار این جمله را تکرار کردند ـ تا کدورتها رفته و صفا بماند».
پس شخص منتظر در این دوران پُرمخاطره، روحیه خود را در پناه قرآن و عترت حفظ کرده، با نشاط و بالندگی، چشم به راه امام خوبان خواهد بود.
۳. برنامهریزی
شخص منتظر باید خود و جامعه را برای آمدن موعود، آماده کرده و برای استقبال از یوسف زهرا علیهما‌السلام برنامهریزی نماید. این امر، مانند هر کار دیگر، نیازمند طرح و نقشه جامع و تعیین اهداف و ارزشهاست.
اینجاست که منتظر میتواند زمینه و شرایط را با بینش و آگاهی بیشتر فراهم کرده و در مقابل توفانهای روزگار بایستد.
۴. توانمندی در عمل
قرآن درباره توانمندی پیامبران در عرصه عمل میفرماید: «لقد أرسلنا رسلنا بالبینات و أنزلنا معهم الکتاب و المیزان؛ رسولان خود را با بینات فرستادیم و به همراهشان، کتاب و میزان را نازل نمودیم».
در نگرش دینی، افراد با بینش صحیح از آن عمل، به ارزش میرسند. انسان منتظر نیز، نیازمند کتاب و میزان است، تا دستورات و تعالیم آن را بشناسد و در صورت نیاز، با میزانها و معیار‌هایی که در کتاب و میزان می‌جوید، راهِ صحیح را تشخیص دهد.
از منظر دیگر، انتظار دارای ابعاد فردی و اجتماعی است. ابعاد فردی آن عبارتند از:
الف. تکامل در اصول دین
در این بُعد، انسان منتظر، متوجه مبدأ عالم و خدای جهان میشود. انسان منتظر، همواره چشم‌به‌راه فرجی است که به قدرت مطلق الهی، تحقق خواهد یافت؛ چشم‌به‌راه ظهور خلیفه خداوند در زمین و واسطه میان خدا و بندگان! لذا توجه به او، همواره توجه به خداوند را به همراه خواهد داشت.
منتظران، چشم انتظار کسی هستند که همه اوصاف پیامبر در او جمع است؛ چراکه از اهل بیت پیامبر بوده و همنام و همکنیه پیامبر است، عدالت را در تمام عالم گسترش می‌دهد به‌گونه‌ای که میگویند: عدالت او به مانند عدالت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام است و در ظهور او، صحبت از رجعت و برگشتن مردگان از قبر‌ها است.
پس یک منتظر در طول زندگی روزانه خود، با اصول‌دین سر و کار دارد و اثر آن، تقویت عقاید یک منتظر است.
ب. بعد دینداری
انتظار باعث میشود که منتظر در دوران غیبت، در امر دین خود مواظبت بیشتر داشته، از هر گونه سستی و انحراف، دوری گزیند. امام صادق علیه‌السلام میفرمایند: «برای صاحب این امر، غیبتی طولانی است. در این دوران، هر کس باید تقوا پیشه سازد و به دین خود چنگ زند».
ابعاد اجتماعی
الف. امر به معروف و نهی از منکر
با توجه به اینکه رضای امام عصر را در عملی‌شدن معروف در جامعه و ترک منکرات در میان شیعیان و منتظران میدانیم، یک منتظر، مقابل این دو عمل الهی نمیتواند بی‌تفاوت باشد. او نه تنها خود، بلکه تلاش دارد جامعه را به سمت معروف و ترک منکرات سوق دهد که نتیجه آن، رضایت امام زمان خواهد بود.
ب. اخلاق اسلامی
امام صادق علیه‌السلام میفرماید: «هر کس می‌خواهد در شمار یاران قائم باشد، باید در عصر انتظار، مظهر اخلاق نیک اسلامی باشد. اگر او پیش از قیام قائم درگذرد، پاداش او مانند کسانی است که قائم را درک کرده، به حضور او رسیده است»؛ لذا یک منتظر، با اخلاق اسلامی و زیبای خود، تجلی‌گر سیمای امام زمان خود در جامعه خواهد بود.
ج. فرهنگی
در بخش فرهنگی، کسی منتظر واقعی آن حضرت است که علاوه بر خودسازی، به دگرسازی نیز بپردازد تا از این طریق، زمینه ظهور آن حضرت را فراهم کند.
امام باقر علیه السلام به عبدالحمید واسطی فرمود: «به خدا قسم! کسی که خودش را در راه خدا وقف کند، خدای سبحان برای او راه گشایشی قرار می‌دهد. خدا رحمت کند بندهای را که خود را وقف ما کند! خدا رحمت کند بندهای را که امر ما را احیا نماید!».
پینوشتها
۱. نهج‌الفصاحه، ح۹۰.
۲. اثبات‌الهداه، ج۷، ص۲۴.
۳. غیبت‌نعمانی، ج۵۲، ص۱۴۰.
۴. بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۲۶.
