نویسنده:اسماعیل محمدى
ستارگان درخشانتر از همیشه تاریخ در آسمان مدینه پرتو افشانى مى‌کردند. شمیم عطر محمدى(ص) در کوچه‌هاى مدینه پراکنده بود و یاس علوى، آنگاه که به معراج نماز مى‌رفت، نورش براى اهل آسمان مى‌درخشید و بر چهره اهل زمین نور مى‌پراکند.
در آن هنگام فاطمه(س) ار سختى کارهاى خانه در زحمت‌بود. (1) امیر مؤمنان(ع) آنگاه که چنین دید به فاطمه توصیه کرد، نزد پدر برود و خدمتکارى درخواست کند تا در امور منزل یار و همکارش باشد. (2)
وقتى پیامبر(ص) از خواسته آنان آگاهى یافت، فرمود: «اى فاطمه چیزى به تو عطا کنم که از خدمتکار و دنیا با آنچه در آن است، ارزشمندتر است; بعد از نماز سى و چهار مرتبه «الله اکبر» و سى و سه مرتبه «الحمدلله» و سى و سه مرتبه «سبحان الله» بگو و آن را با لا اله الا الله ختم کن. این کار برایت از چیزى که مى‌خواهى و از دنیا و آنچه در آن است، بهتر است». (3)
در آن لحظه که این هدیه آسمانى به فاطمه(س) عطا شد، فرمود: «از خدا و رسول خدا راضى شدم.» (4)
درک هدیه بزرگى که رسول اکرم(ص) به فاطمه(س) اعطاء کرد، بالاتر از طاقت غیر معصوم است، به گونه‌اى که انسان از وصف آن عاجز مى‌ماند و فقط از سرچشمه گفتار معصومین(ع) است که تا اندازه‌اى مى‌توان از برکاتش بهره‌مند شد.
امام باقر(ع) درباره تسبیح حضرت فاطمه(س) مى‌فرماید: «خداوند متعال با هیچ ستایشى، بالاتر از تسبیحات فاطمه زهرا(س) عبادت نشده است. و اگر چیزى افضل از آن وجود داشت، رسول خدا(ص) آن را به فاطمه(س) اعطاء مى‌کرد.» (5)
تسبیح حضرت فاطمه(س) که به مناسبت مداومت آن حضرت در انجام آن به وى منسوب گردید، در واقع تسبیح حق تعالى است! حضرت امام خمینى در کتاب اربعین حدیث چنین مى‌نگارد: «…پر واضح است که تسبیح و تقدیس حق تعالى مستلزم علم و معرفت‌به مقام مقدس حق و صفات جلال و جمال اوست.» (6)
تسبیح عبادتى برگزیده است که هر کس در سیر معنوى خویش به قدر طاقت و معرفتش از آن بهره مى‌گیرد و ائمه: قبل از خلقت عالم مادى، به تسبیح ذات اقدس حق مشغول بودند.
حضرت امام خمینى; در باب اشاره به مقامات ائمه در کتاب اربعین حدیث چنین مى‌نگارد: «براى اهل بیت عصمت و طهارت، علیهم الصلوه و السلام، مقامات شامخه روحانیه‌اى است در سیر معنوى الى الله، که ادراک آن علما نیز از اقت‌بشر خارج و فوق عقول ارباب عقول و شهود اصحاب عرفان است; چنانچه از احادیث‌شریفه ظاهر مى‌شود که در مقام روحانیت‌با رسول اکرم(ص) شرکت دارند و انوار مطهره آنها قبل از خلقت عوالم، مخلوق اشتغال به تسبیح و تحمید ذات مقدس داشتند.» (7)
تسبیح از جهتى دیگر عبادتى عمومى بین تمام مخلوقات است، حضرت امام; در این باره مى‌فرماید: «آیه شریفه [و یسبح لله ما فى السموات و الارض] دلالت کند بر تسبیح جمیع موجودات حتى نباتات و جمادات و تخصیص آن به ذوى العقول از احتجاب عقول ارباب عقول است.» (8)
و باز مى‌فرماید: «بالجمله، سریان حیات و تسبیح شعورى علمى اشیاء را باید از ضروریات فلسفه عالیه و مسلمات ارباب شرایع و عرفان محسوب داشت، ولى کیفیت تسبیح هر موجودى و اذکار خاصه‌اى که به هر یک اختصاص دارد، و اینکه صاحب ذکر جامع انسان است و سایر موجودات به مناسبت نشئه خود ذکرى دارند.» (9)
تسبیح حضرت زهرا(س)، به چه معنى است؟
الله اکبر، اولین ذکر تسبیحات حضرت زهرا(س):
در تسبیح فاطمى(س)، انسان با گفتن «الله اکبر» به نهایت عجز خود اعتراف مى‌کند و به ناتوانیش به درگاه الهى بارها اقرار مى‌کند.
جمیع بن عمیر گوید: در محضر امام صادق(ع) بودم، حضرت از من پرسید: جمله «الله اکبر» یعنى چه؟ گفتم: یعنى خدا از همه چیز بزرگتر است، حضرت فرمود: مطابق این معنى، خدا را چیزى تصور کرده و سپس مقایسه با سایر اشیاء کرده‌اى و او را بزرگتر از آن چیزها تصور نموده‌اى.
عرض کردم: پس معنى الله اکبر چیست؟ حضرت پاسخ داد: معنایش این است که; «الله اکبر من ان یوصف; خداوند بزرگتر از آن است که توصیف گردد.» (10)
الحمدلله، دومین ذکر تسبیحات حضرت زهرا(س):
پس از آن که انسان به عجز و ناتوانى خویش در شناخت‌خالق اعتراف کرد، با گفتن الحمدلله که از افضل اذکار تسبیح است، وارد مرحله بعدى مى‌شود.
حضرت امام خمینى; در باب حمد مى‌فرماید: «حمد خدا مساوق شکر است; چنانچه در روایات کثیره وارد است که، کسى که بگوید: الحمدلله، شکر خدا را ادا کرده; چنانچه [امام صادق(ع)] فرمود: شکر هر نعمتى، واگر چه بزرگ باشد این است که حمد خداى عز و جل کنى.»
و … [امام صادق(ع)] فرمود: … کمال شکر گفتن مرد است، الحمدلله رب العالمین. … و در حدیثى حماد بن عثمان گفت: بیرون آمد حضرت صادق(ع)، از مسجد و حال آنکه گم شده بود مرکوب آن حضرت. فرمود: «اگر خداوند رد کند آن را به من، هر آینه شکر مى‌کنم او را حق شکر او». گفت درنگى نکرد تا آنکه آن مرکوب آورده شد. پس فرمود: «الحمدلله». قائلى عرض کرد: «فدایت‌شوم، آیا شما نگفتید که شکر خدا مى‌کنم حق شکر او را»؟
فرمود: «آیا نشنیدى که من گفتم: الحمدلله.»
از این روایت معلوم مى‌شود که حمد خداوند افضل افراد شکر لسانى است. (11)
«سبحان الله»; سومین ذکر تسبیحات حضرت زهراء(س)
شخصى از حضرت على(ع) پرسید: معنى سبحان الله چیست؟ جضرت فرمود: «سبحان الله» تعظیم مقام بلند و با عظمت‌خدا و منزه دانستن او از آنچه که مشرکان مى‌پندارند، است و زمانى که بنده این کلمه را مى‌گوید، همه فرشتگان بر او درود مى‌فرستند.» (12)
بعد از آنکه رسول اکرم(ص) تسبیحات را به کوثرش عطا کرد، حضرت فاطمه(س) ابتدا رشته‌اى از پشم تابیده و با آن به تسبیح پرداخت. تا این که حضرت حمزه بن عبدالمطلب شهید شد، پس حضرت فاطمه از تربت قبر آن بزرگوار خاک برداشت و تسبیح ساخت و با آن تسبیح مى‌کرد و مردم نیز چنان کردند و چون سیدالشهدا حسین بن على(ع) شهید شد، سنت‌شد که از تربت آن امام مظلوم تسبیح سازند و با آن ذکر گویند.
درباره ثواب تسبیح حضرت زهرا(س) با تربت امام حسین(ع) از حضرت صاحب الامر(عج) روایت‌شده است که: هر که تسبیح تربت امام حسین(ع) را در دست داشته باشد و ذکر را فراموش کند، ثواب ذکر براى او نوشته مى‌شود.
از حضرت صادق(ع) نقل شده است که تسبیح تربت آن حضرت، ذکر مى‌گوید، بى‌آنکه آدمى ذکر گوید و فرمود که یک ذکر یا استغفار که با تربت‌حضرت اباعبدالله(ع) گفته مى‌شود برابر با هفتاد ذکر که با چیز دیگر گفته شود است. و اگر بى ذکر تسبیح را بگرداند به عدد هر دانه، هفت تسبیح براى او نوشته مى‌شود.
به روایت دیگر، اگر با ذکر تسبیح را بگرداند، به هر دانه چهل حسنه براى او نوشته مى‌شود.
مروى است که حوریان بهشت وقتى فرشته‌اى را مى‌بینند که به زمین مى‌آید از او درخواست مى‌کنند تا تسبیح و ربت‌حضرت حسین(ع) را برایشان بیاورد.
از حضرت موسى(ع) نقل شده است: پنج چیز همیشه همراه انسان پرهیزکار است; مسواک، شانه، سجاده نماز، تسبیح که سى و چهار دانه داشته باشد و انگشتر عقیق. (13)
فضیلت و آداب تسبیح حضرت زهرا(س)
روایات زیادى در این باب در کتب معتبر وجود دارد و گستردگى روایات و عنایت اکثر ائمه به ذکر سخنى درباره تسبیح از عظمت آن پرده بر مى‌دارد.
حضرت مهدى -عجل الله تعالى فرجه الشریف)، درباره تسبیح فرمود: «ان فضل الدعاء و التسبیح بعد الفرائض على الدعاء بعقب النوافل، کفضل الفرائض على النوافل. فضیلت دعا و تسبیح بعد از نمازهاى واجب در مقایسه با دعا و تسبیح پس از نمازهاى مستحبى، مانند فضیلت واجبات بر مستحبات است.» (14)
امام صادق(ع) نیز به فضیلت تسبیح بعد از نمازهاى واجب چنین اشاره کرد: «من سبح تسبیح فاطمه الزهراء(س) قبل ان یثنى رجلیه من صلاه الفریضه، غفر الله له. هر کس بعد از نماز واجب تسبیح فاطمه زهرا(س) را به جا آورد، قبل از اینکه پاى راست را از بالاى پاى چپ بردارد، جمیع گناهانش آمرزیده مى‌شود.» (15)
و در حدیثى دیگر فرمود: «من سبح تسبیح فاطمه(س)، فقد ذکر الله الذکر الکثیر. کسى که تسبیح فاطمه زهرا(س) را بگوید، خدا را به ذکر کثیر یاد کرده است.» (16)
روزى امام صادق(ع) ابوهارون را مخاطب ساخت و از تعلیم تسبیح حضرت فاطمه به کودکان سخن گفت: «یا ابا هارون، انا نامر صبیاننا بتسبیح فاطمه(س) کما نامرهم بالصلاه، فالزمه، فانه لم یلزمه عبد فشقى. اى ابوهارون، ما تسبیح فاطمه(س) را به فرزندان خود سفارش مى‌کنیم همچنانکه آنها را به نماز توصیه مى‌کنیم. تو نیز بر آن مداومت کن.
زیرا هر بنده‌اى که بر آن مواظبت و مداومت کند، سرانجام نیکو خواهد داشت.» (17)
در جاى دیگر حضرت از عظمت تسبیحات حضرت زهرا(س) در مقابل نمازهاى مستحبى چنین یاد کرد: «تسبیح فاطمه(س) فى کل یوم فى دبر کل صلاه احب الى من صلاه الف رکعه فى کل یوم. تسبیح حضرت فاطمه(س) در هر روز، به دنبال هر نماز، نزد من از هزار رکعت نماز (مستحبى) در هر روز، محبوبتر است.» (18)
امام هادى(ع) فرمود: «لنا اهل البیت عند نومنا عشر خصال: الطهاره، … و تسبیح الله ثلاثا و ثلاثین و تحمیده ثلاثا و ثلاثین، و تکبیره اربعا و ثلاثین… ما اهل بیت‌به هنگام خواب ده کار را انجام مى‌دهیم: وضو گرفتن، … و سى و سه مرتبه «سبحان الله» گفتن، و سى و سه مرتبه «الحمدلله» گفتن، و سى و چهار مرتبه «الله اکبر» گفتن و …» (19)
خواص و آثار فراوان دیگرى براى گوینده تسبیحات آن حضرت ذکر شده که برخى از آنها بدین قرار است:
ناکام و ناامید نشدن، (20) دور کردن شیطان (21) ، برطرف نمودن سنگینى گوش (22) ، نجات یافتن از شقاوت و بدبختى (23 ، باعث‌سنگینى اعمال، خوشنودى خداوند و رفتن به بهشت مى‌شود. (24)
اوقات و مکانهاى تسبیح حضرت فاطمه(س) (25)
از اوقات مختلف و مکانهاى زیادى براى تسبیح حضرت یادشده که برخى عبارتند از: بعد از نمازهاى واجب و مستحبى، به هنگام خواب، پس از نمازهاى استغاثه به حضرت فاطمه(س) و نماز زیارت حضرت رسول(ص) و نماز زیارت حضرت امیرالمؤمنین و نماز حضرت ولیعصر(عج) در مسجد صاحب الزمان جمکران و قبل از زیارت حضرت معصومه(س) در قم به گونه‌اى که سبحان‌الله قبل از الحمدلله گفته مى‌شود.
پى‌نوشتها:
1- ر ک: اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا، علیرضا رجالى تهرانى، ص9. (حدیث امام صادق(ع))
2- ر ک: همان ص18.
3- ر ک: تسبیحات حضرت زهرا(س)، عدنان زعفرانى، ص9.
4- همان، ص21.
5- تسبیحات حضرت زهراء، ص10، به نقل از علل الشرایع/366.
6- همان، ص14. «ما عبدالله بشى‌ء من التحمید افضل من تسبیح فاطمه(س). ولو کان شى‌ء افضل منه لنحله رسول الله(ص) فاطمه(س).»
7- شرح چهل حدیث (اربعین حدیث) امام خمینى;، ص417.
8- همان، ص551.
9- همان، ص654.
10- همان، ص656.
11- اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا(س)، ص48 به نقل از معانى الاخبار.
12- شرح چهل حدیث، امام خمینى، ص349.
13- اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا(س)، ص52 به نقل از معانى الاخبار.
14- کلیات مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمى، کتاب باقیات صالحات.
15- از هر معصوم چهل حدیث، محمد على کوشا، ص364.
16- اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا(س) ص12 به نقل از تهذیب ج2، ص105.
17- تسبیحات حضرت زهرا(س)، ص11.
18- همان، ص15.
19و20 – همان، ص16.
21- همان، ص20.
22- همان، ص23.
23- همان، ص28.
24- اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا(س)، ص39.
25- همان، ص14.
منبع: ماهنامه کوثر
