سلام و درود بر دومین امام شیعیان، ‌مایه فخر و مباهات پیامبر اکرم (ص)، مولود خجسته رمضان و زینت همه خوبی ها و نیکی ها.
پیشواى دوم جهان تشیع، نخستین میوه پیوند فرخنده على (ع) با دختر گرامى پیامبر اسلام (ص)، هم او که جهان در نیمه ماه رمضان سال سوم هجرت در شهر مدینه از آمدنش به خود بالید.
اکنون در آستانه سالروز شهادت آن امام معصوم قرار داریم، امامی که نه تنها از نظر علم، تقوى، زهد و عبادت، مقامى برگزیده و ممتاز داشت، بلکه از لحاظ بذل و بخشش و دستگیرى از بیچارگان و درماندگان نیز در عصر خود زبانزد خاص و عام بود.
وجود گرامى آن حضرت آرام بخش دلهاى دردمند، پناهگاه مستمندان و تهیدستان، و نقطه امید درماندگان بود. هیچ فقیرى از در خانه آن حضرت دست خالى برنمى گشت. هیچ آزرده دلى شرح پریشانى خود را نزد آن بزرگوار بازگو نمی ‌کرد، جز آنکه مرهمى بر دل آزرده او نهاده می ‌شد. گاه پیش از آنکه مستمندى اظهار احتیاج کند و عرق شرم بریزد، احتیاج او را برطرف می ‌ساخت و اجازه نمی ‌داد رنج و مذلت سؤال را بر خود هموار سازد.
“سیوطى” در تاریخ خود می ‌نویسد: “حسن بن على” داراى امتیازات اخلاقى و فضائل انسانى فراوان بود، او شخصیتى بزرگوار، بردبار، باوقار، متین، سخى و بخشنده، و مورد ستایش مردم بود.
حسن بن على (ع) تمامى توان خویش را در راه انجام امور نیک و خداپسندانه، به کار می ‌گرفت و اموال فراوانى در راه خدا می ‌بخشید. مورخان و دانشمندان در شرح زندگانى پرافتخار آن حضرت، بخشش بى سابقه و انفاق بسیار بزرگ و بى نظیر ثبت کرده ‌اند که در تاریخچه زندگانى هیچ کدام از بزرگان به چشم نمی ‌خورد و نشانه دیگرى از عظمت نفس و بی اعتنایى آن حضرت به مظاهر فریبنده دنیا است.
همچنین نوشته ‌اند: “حضرت مجتبى (ع) در طول عمر خود دو بار تمام اموال و دارایى خود را در راه خدا خرج کرد و سه بار ثروت خود را به دو نیم تقسیم کرده و نصف آن را براى خود نگهداشت و نصف دیگر را در راه خدا بخشید. ”
آن حضرت در تمام دوران عمر پربرکت خویش مبارزات مختلفى بر علیه کفر و ظلم و بیدادگرى داشته است، بیشتر دوستان و اصحاب دنیاپرست، به آن حضرت خیانت کرده و با ایشان برخورد منافقانه داشتند؛ و در نهایتِ امر، چون امام تنها ماند و از طرفى، هسته مرکزى اسلام در معرض خطر قرار داشت، ناچار اقدام به صلح با معاویه نمود و طبق آنچه که مورّخین و محدّثین گفته اند: حدود شش ماه و انْدى پس از امامت آن بزرگوار، بین حضرت و معاویه صلح نامه اى به نفع اسلام و مسلمین امضاء گردید.

‌مبارزات حسن بن على (ع) پیش از دوران امامت
امام حسن (ع)، به شهادت تاریخ، فردى سخت شجاع و با شهامت بود و هرگز ترس و بیم در وجود او راه نداشت. او در راه پیشرفت اسلام از هیچ گونه جانبازى دریغ نمى‌ورزید و همواره آماده مجاهدت در راه خدا بود.
آن امام بزرگوار در جنگ های جمل و ‌صفین دلاورمردانه حضور داشت و بر قلب سپاه دشمن جوانمردانه می تاخت.

مناظرات کوبنده امام مجتبى (ع) با بنى امیه
امام حسن مجتبى(ع) هرگز در بیان حق و دفاع از حریم اسلام نرمش نشان نمی ‌داد. او به طور علنی ً از اعمال ضد اسلامى معاویه انتقاد می ‌کرد و سوابق زشت و ننگین معاویه و دودمان بنى امیه را بى پروا فاش می ‌ساخت.
مناظرات کوبنده حضرت مجتبى (ع) با معاویه و مزدوران و طرفداران او نظیرعمرو عاص، عتبه بن ابى سفیان، ولید بن عقبه، مغیره بن شعبه، و مروان حکم، شاهد این معنا است.
حضرت مجتبى (ع) حتى پس از انعقاد پیمان صلح که قدرت معاویه افزایش یافت و موقعیتش بیش از پیش تثبیت شد، بعد از ورود معاویه، به کوفه، برفراز منبر نشست و انگیزه ‌هاى صلح خود و امتیازات خاندان على را بیان نمود و آنگاه در حضور هر دو گروه با اشاره به نقاط ضعف معاویه با شدت و صراحت از روش او انتقاد کرد.

صلح امام حسن (ع)
حضرت مجتبى (ع) در واقع صلح نکرد، بلکه صلح بر او تحمیل شد. یعنى، اوضاع و شرائط نامساعد و عوامل مختلف دست به دست هم داده وضعى به وجود آورد که صلح به عنوان یک مسئله ضرورى بر امام تحمیل شد و حضرت جز پذیرفتن صلح چاره ‌اى ندید، به گونه‌ اى که هر کس دیگر به جاى حضرت بود و در شرائط او قرار می ‌گرفت، چاره ‌اى جز قبول صلح نمی ‌داشت، زیرا هم اوضاع و شرائط خارجى کشور اسلامى، و هم وضع داخلى عراق و اردوى حضرت، هیچ کدام مقتضى ادامه جنگ نبود.
آن امام بزرگوار که رسالت حفظ اساس اسلامى را به عهده داشت، جز این راهى نداشت که با قبول صلح، این خطر بزرگ را از جهان اسلام دفع کند، ولو آنکه به قیمت فشار روحى و سرزنش هاى دوستان کوته بین تمام شود.
شهادت آن بزرگوار هنگامی روی داد که جنبش منظّمى بر ضد حکومت اموى شکل می گرفت و مبلغین و عوامل موثر آن، همان پیروان اندک و صمیمى امام حسن(ع) بودند که حضرت با تدبیر هوشمندانه خویش جان آنان را از گزند قشون معاویه حفظ کرده بود.
هدف این گروه این بود که با افشای جنایاتى که در سراسر دوران حکومت معاویه موج می ‌زد، روح قیام را در دلهاى مردم برانگیزند تا روز موعود فرا رسد لذا دوران صلح امام حسن(ع) دوران آمادگى و تمرین تدریجى امت براى جنگ با حکومت فاسد اموى به شمار می ‌رفت تا روز موعود؛ روزى که جامعه اسلامى آمادگى قیام داشته باشد و این موج را به قیام سالار و سیّد شهدای عالم حسین بن علی (ع) رساند.
امام حسن (ع) در تمام مدت امامت خود که ده سال طول کشید، در نهایت شدت و اختناق زندگى کرد و هیچگونه امنیتى نداشت، حتى در خانه نیز در آرامش نبود.
آن حضرت حدود هشت سال در حیات جدّ گرامیش، و حدود هشت سال و اندى هم زمان با مادر ارجمندش، و 37 سال نیز در کنار پدر بزرگوارش زندگى نمود، و سپس قریب 10 سال امامت و رهبریّت اسلام و مسلمان ها را بر عهده داشت؛ و در مجموع مدّت عمر پربرکت آن امام مظلوم را، بین 47 تا 50 سال گفته اند.
حضرت امام حسن مجتبى صلوات اللّه علیه، توسّط همسرش – جُعده دختر أشعث بن قیس کندى – به دستور و تزویر معاویه مسموم و چهل روز پس از آن – یعنى روز پنج شنبه، 28 ماه صفر ما بین سال 50 تا 53 هجرى – به فیض شهادت نایل شد.
امام حسن مجتبى (ع) در آخرین لحظات عمر گران مایه خویش به برادرش، امام حسین (ع) اظهار داشت: مبادا در تشییع و تدفین جنازه ام خونى بر زمین ریخته شود.
آن امام مظلوم را قرار بود کنار جدّ بزرگوارش، رسول خدا (ص) دفن کنند، که عدّه اى مسلّحانه هجوم آوردند و از ورود جنازه مطهّر به محوّطه حرم حضرت رسول (ص) جلوگیرى نموده و آن گاه جنازه و تشییع کنندگان را تیرباران کردند.
بر اساس وصیّتى که حضرت فرموده بود: خونى در تشییع جنازه ام ریخته نشود، به ناچار پیکر مقدّس آن امام مظلوم را که چندین تیر به آن اصابت کرده بود – به سمت قبرستان بقیع حرکت داده و در آنجا دفن نمودند.
در پایان این مطلب احادیثی از آن امام بزرگوار بازگو می شود تا دوستداران ائمه اطهار و امام حسن مجتبی (ع) بیشتر با شخصیت وارزش های وجودی آن حضرت آشنا شوند.
“هر کسى که خداوند را عبادت و اطاعت کند، خداى متعال همه چیزها را مطیع او گرداند. ”
“همانا محبّت و دوستى با ما (اهل بیت رسول اللّه) سبب ریزش گناهان – از نامه اعمال – مى شود، همان طورى که وزش باد، برگ درختان را مى ریزد. ”
“کسى که قرآن را – با دقّت – قرائت نماید، در پایان آن – اگر مصلحت باشد – دعایش سریع مستجاب خواهد شد و اگر مصلحت نباشد در آینده مستجاب مى گردد. ”
“همانا در این قرآن چراغ هاى هدایت به سوى نور و سعادت موجود است و این قرآن شفاى دل ها و سینه ها است. ”
“خداوند متعال ماه رمضان را براى بندگان خود میدان مسابقه قرار داد. پس عدّه اى در آن ماه با اطاعت و عبادت به سعادت و خوشنودى الهى از یکدیگر سبقت خواهند گرفت و گروهى از روى بى توجّهى و سهل انگارى خسارت و ضرر مى نمایند. ”
“هر که با علماء بسیار مجالست نماید، سخنش و بیانش در بیان حقایق آزاد و روشن خواهد شد، و ذهن و اندیشه اش باز و توسعه مى یابد و بر معلوماتش افزوده مى گردد و به سادگى مى تواند دیگران را هدایت نماید. ”
“علم و دانش را – از هر طریقى – فرا گیرید، و چنانچه نتوانستید آنرا در حافظه خود نگه دارید، ثبت کنید و بنویسید و در منازل خود – در جاى مطمئن – قرار دهید. ”
“هرکس خدا را بشناسد، (در عمل و گفتار) او را دوست دارد و کسى که دنیا را بشناسد آن را رها خواهد کرد.