چگونه می توان افکار زشت را از ذهن خود پاک کنیم؟

در رابطه با این سؤال توجهتان را به نکات ذیل جلب می کنیم امید است که مفید واقع گردد.

منشأ تفکرات زشت و منفی:
ابتدا باید به این نکته اشاره نمود که برخی از تفکرات منفی برای ما آسیب زا هستند؛ روابط ما را با دیگران به هم می زنند و بهداشت روانی ما را لطمه می زند ولی زشت و گناه نیستند.
تفکرات زشت و منفی از دو منشأ سرچشمه می گیرند:
1. منشأ درونی: این نوع تفکرات از درون آدمی سر بر می آورد نظیر شیوه تفکر و نحوه تفسیری که فرد از حوادث پیرامون خود به عمل می آورد[1] و علت آن , احساس بی ارزشی، احساس بیهودگی، احساس بدبینی نسبت به دیگران و هوای نفس و ندانستن جایگاه خود نزد خدا و در هستی و فراموشی مقام خلیفه اللهی و سیاه شدن فطرت پاک انسانی است.
2. منشأ بیرونی: منشأ این نوع تفکرات , خارج از وجود آدمی است و حوادث اطراف , زمینه ای برای افکار زشت و منفی می شود[2] مانند: 1ـ وجود عامل شکست و ناکامی در زندگی فرد 2ـ بی کاری و بی هدفی 3ـ ناهنجاری های دیداری و شنیداری 4ـ بر هم خوردن تعادل اقتصادی و… 5ـ محیط ناسالم و دوستان و محیط تربیتی بد و الگوهای ناشایست.

شیوه های مقابله با افکار زشت و منفی:
1. مهار کردن ذهن: رابطه آدمی و ذهن به دو صورت است 1ـ انسان بر ذهن خویش مسلط است و او را به هر طرف که می خواهد می کشاند و ذهن را هدایت و مدیریت می کند 2ـ برعکس است یعنی فعالیت های ذهن از کنترل انسان خارج است و او را به هر طرف که می خواهد می کشد. به طور مثال انسان , همانند قایقرانی است که در دریای متلاطم و طوفانی اسیر شده است و قایق او را همچون پر کاهی به این طرف و آن طرف می کشاند. در چنین موقعیتی است که افکار زشت و منفی به سراغ انسان می آید. بنابراین باید ذهن را در حالت اول درآورد و آن را مدیریت و هدایت کرد. برای تحت کنترل درآوردن افکار و مسلط شدن بر ذهن , باید تمرین های تدریجی و منظم کرد به گونه ای که هر چیزی را که اراده کردید به آن فکر کنید و به صورت ارادی جریان و جهت فکر را تغییر دهید و به سهولت از فکری به فکر دیگر منتقل شوید و این عمل را آنقدر تکرار کنید که ذهن فرمانبر و مطیع شما شود[3]. خواندن نماز با دقت و توجه, ما را در این مهارت کمک می کند.
2. مداومت به ذکر: ذکر به معنای یاد کردن خداوند می باشد. ذکر الهی جایگزین فکر منفی و زشت می شود. به ویژه زمانی که افکار بیهوده و زشت به سراغ فرد می آیند این کار باعث پاکسازی فضای قلب و درون از ناخالصی و فکرهای آلوده و بد می شود[4].
ذکر هایی همچون لا اله الا الله و اعوذ بالله من الشیطان الرجیم و… در سالم ماندن ما از افکار بسیار مؤثر است. این اذکار و اذکاری از این قبیل که در مفاتیج الجنان آمده است را سعی کنید قبل و بعد از هر نماز تکرار کنید.
3. پر کردن اوقات: افکار منفی و زشت همانند ویروس های بیماری زا می باشند زیرا سیستم دفاعی بدن به گونه ای می باشد که زمانی که بدن انسان دارای کمبودهایی از لحاظ غذایی و ویتامینها و… باشد و مقاومت بدن کم باشد در این زمان است که ویروس های بیماری زا در بدن انسان نفوذ می کنند و باعث بیماری او می شوند. همچنین زمانی که ذهن انسان خالی باشد و فرد هیچ هدف و برنامه ای برای خود نداشته باشد در این زمان افکار زشت و منفی به سراغش می آیند. بنابراین باید برنامه های متنوعی را مطابق توانایی , نیاز و علاقه و موقعیت خود در نظر بگیرید در این صورت روند زندگی شما به گونه ای است که برای هر یک از ساعات خود برنامه ای دارید و دیگر افکار زشت و منفی راهی برای نفوذ به ذهن شما پیدا نمی کنند[5].
4. کنترل چشم و گوش: حافظه انسان به سه قسمت تقسیم می شود اول: حافظه حسی: که انسان با چشم و گوش , پدیده ها و تصویرهای اطراف را به ذهن انتقال می دهد و اگر به آن تصاویر و پدیده ها توجه کند آنها وارد قسمت دوم حافظه یعنی حافظه کوتاه مدت شده و اگر پدیده ها و حوادث در این قسمت از حافظه , رمز گردانی شود آن مطالب به قسم سوم حافظه , یعنی حافظه بلند مدت راه پیدا می کنند[6]. بنابراین باید سعی شود که حواس را کنترل کرد تا پدیده های زشت و منفی بر حافظه کوتاه مدت منتقل نشود یعنی پس از این که متوجه شدیم که تصویر یا پدیده یا حادثه ای زشت یا منفی است بر آن توجه نکنیم و نسبت به آن , حساسیت به خرج ندهیم. آری چشمی که نگاهش با خطوط دعا و قرآن پر شود دلی به بار می آورد که پیوسته به یاد خدا خواهد بود و اگر برعکس شد جواب آن نیز منفی است به همین خاطر بابا طاهر می گوید:
زدست دیده و دل هر دو فریاد
که هر چه دیده بیند دل کند یاد
5. دوستان خوب: دوست خوب در کنترل فکر , خیلی اهمیت دارد. چرا که دوستی مسأله ای عادی نیست بلکه از مسائل ضروری زندگی است و به نحوی با فکر انسان ارتباط دارد. زیرا تأثیر دوست بر ما ناگهانی و قابل لمس نیست تا به راحتی بتوان درست را از نادرست آن , بازشناخت. بلکه تأثیری عاطفی، مستمر و تدریجی در وجود ما دارد از این رو باید دوست ما شخصی شایسته و درستکار و پرهیزگار باشد تا بر عقل و دین ما بیافزاید نه اینکه آنچه را هم که داریم به خاطر دوست از دست بدهیم پس اگر دوست خوبی داشته باشیم , محال است افکار پلید در ما اثر داشته باشند و فکر ما را آلوده کنند[7].
6. خوراک مغز: سعی کنید که شب ها قبل از خواب چند آیه از قرآن را بخوانید یا ذکرهایی را بگویید این کار باعث می شود که مغز و ضمیر ناخودآگاه شما تا صبح با آن آیات و اذکار کار کند و این مفاهیم مثبت در طول روز در ذهن شما نهادینه شود و مجال به افکار زشت و منفی ندهد[8].
7. تلقین به نفس: دیگر با خود تکرار نکنید که افکار زشت دارم و به دیگران هم اجازه ندهید که این افکار را به ذهن شما بسپارند و این جمله را به آینه یا جایی که در معرض دید باشد نصب کنید تا همیشه آن را ببینید «امروز گل های افکار مثبت در بوستان ذهنم به زندگی ام عطر زیبایی بخشیده است». «من بر افکار مسلط ام»[9].
8. ورزش: از نقش سازنده ورزش غفلت نورزید. ورزش سیستم ایمنی بدن را تقویت می کند به افکار ما جهت می دهد و عزم اراده ما را قوی می گرداند و نمی گذارد افکار زشت بر قلب و ذهن ما سایه اندازد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. جوان و نیروی چهارم زندگی، دکتر محمد رضا شرفی، نشر سروش.
2. تفکر برتر، دکتر محمد رضا شرقی، نشر سروش.

پی نوشت ها:
[1] . شرفی، محمد رضا، تفکر برتر، تهران، نشر سروش، چاپ اول، 1381، ص 284، نیز رک: خلجی، امان الله، خودشناسی در آئینه مذهب و روان شناسی، نشر فرهنگ اسلامی ص96ـ95.
[2] . همان، ص284.
[3] . همان، ص 292ـ291، اقتباس، و نیز رک: پل ژاگو، قدرت اراده، ترجمه ایرج مهربان، ص 33 و رک: شیروانی، علی، اداب باطنی و اسرار معنوی نماز، دفتر نشر معارف، ص 36.
[4] . همان، ص 294ـ293، اقتباس.
[5] . همان مدرک، ص 299ـ300، اقتباس.
[6] . گروه مؤلفین سنجش اول، روان شناسی عمومی، نشر انتشارات اول، چاپ دوم، 1382، ص 53ـ50.
[7] . رک: رحیمی، عباس، جوان موفق، نشر جمال، چاپ اول، 1384، ص65ـ58.
[8] . شرفی، محمد رضا، دنیای نوجوان، نشر تربیت، چاپ اول، 1370، ص206 با تغبیر.
[9] . همان.