نویسنده: امیر حسین فقیهی

منشأ شهوات و زمینه گناهان چیست؟

خیلی از ما انسان ها به دنبال دوری از گناهان و تکمیل اخلاق خود هستیم. فکر می کنیم عبارت معروف «انجام واجبات و ترک محرمات» همین است که رساله توضیح المسائل مرجع تقلیدمان را باز کنیم، آن احکامی را که حرام دانسته اند، انجام ندهیم و به امور واجب جامه عمل بپوشانیم. در حالی که خود این کار مقدمه ای می خواهد دین ما غیر از واجب و حرام، سه حکم دیگر هم دارد، مستحب، مکروه و مباح. چه بسا خیلی از مستحبات، انسان را به بهتر ادا شدن احکام واجب می رساند و با انجام کارهای مکروه، محرمات گریبانگیرمان می شود. مطالعه و جمع بندی دستورات اخلاقی دین، ما را به یک عامل مشترک برای منشأ شهوات انسانی می رساند که عالم ربانی، ملا محسن فیض کاشانی در کتاب اخلاق حسنه به آن اشاره کرده است. به راستی منشا شهوات چیست؟
منشأ اصلی گناهان انسان، نه دروغ است و نه ربا. نه غیبت است و نه تهمت نه زناست و نه بخل و حسد و کبر و عجب. اصلاً خود اینها گناه هستند. باید به دنبال عاملی گشت که اینها از آن عمل حاصل می شود.
دلیل گناهان چیست؟ چه چیزی قبل از گناه اتفاق می افتد که باعث می شود انسان به گناه کشیده شود و خدای ناکرده دامنش به حرام الهی آلوده شود؟ چه چیزی باعث نقض اخلاق می شود و ما را از مسیر سعادت دور می کند؟ جواب این سئوالات آن قدرها هم دور از ذهن نیست. بزرگان دین و مربیان اخلاق پاسخ را به ما داده اند. قبل از آنها نیز روایت های زیادی از ائمه معصومین (ع) در جواب این سئوالات به ما رسیده است. جالب آنکه این دلیل به ظاهر کوچک وبی اهمیت به خودی خود جزو محرمات نیست ولی سرپیچی از دستور خداوند باری تعالی محسوب می شود و مقدمه ای می شود برای نابودی دنیا و آخرت انسان.
با یک نگاه ساده به زندگی خودمان، می توانیم بفهمیم چه کاری، ما را سست اراده می کند و مقدمه ای می شود برای ناتوانی در انجام احکام دین. جواب این است: پرخوری؛ همین شکم، یکی از اعضای بدن انسان عامل اصلی و منشأ بسیاری از گناهان است. چه کسی باورش می شود که یک کار مباح اگر به کاری مکروه بدل شود، انسان را به ورطه گناه می کشاند. غذا خوردن یکی ازکارهای مباح است. این عمل بعضی مواقع مستحب و بعضی مواقع واجب می شود. حال اگر همین کار به حد افراط برسد می شود مکروه و چه بسا برای اولیای خدا گناه نیز محسوب می شود. دلیل اینکه شهوت شکم، منشأ تمام شهوات است؛ این است که انسان برای هضم غذا نیاز به نوشیدن آب دارد و در نتیجه آب خوردن زیاد، خواب آلودگی بر انسان چیره می شود و پر خوابی انسان را از انجام احکام دین باز می دارد و انجام ندادن واجبات، اراده انسان را سست کرده و زمینه را برای وسوسه شیطان آماده می کند. آن گاه است که نفس طغیانگر انسان از نفس مطمئنه اش پیشی می گیرد و خدای ناکرده نتیجه اش می شود گناهان صغیره و اصرار بر گناهان صغیره گناهان کبیره را در پی دارد و انجام دهنده گناهان کبیره عادل نیست و به انسان عادل نمی توان اعتماد کرد. پشت سرش نماز ندارد و از جندالشیطان است.
این طومار بلند، نتیجه پر خوری بود. رسول اکرم (ص) می فرماید من از سه خصلت برای امتم بیم دارم: پر خوری، پر خوابی و پر حرفی. پیرو واقعی و کسی که ادعای مسلمانیش می شود، هم باید شکمش را نگه دارد و هم زبانش را. اگر توانست این دو را حفظ کند، دینش را حفظ کرده است.
اولین گناه انسان نیز بر می گردد به شکم. آنجایی که قرآن کریم در آیه 121 سوره مبارکه طه می فرماید: تا بالاخره از آن درخت خوردند و لباس از بدنشان فرو ریخت و عورتشان نمودار شد. (1) از این آیه این گونه می توان استنباط کرد که سر منشأ تمام شهوت ها، شکم است و حتی شهوت جنسی نیز از ناحیه شکم ظاهر می شو و به دنبال آن، شهوت دنیا طلبی، مال دوستی، جاه طلبی، غرور، عجب و دیگر صفات رذیله پدید می آید و وقتی انسان جاه طلب شد، حسود می شود و به ریا و تفاخر مبادرت می ورزد که نتیجه آن می شود ستمگری. در قرآن کریم می خوانیم: خداوند ظالمین را دوست ندارد و چه چیزی بدتر از اینکه خداوند کسی را دوست نداشته باشد.
چه بسیار شنیده ایم که مولای متقیان و اصل اخلاق، حضرت علی (ع) فرمود: دو لقمه قبل از سیر شدن از غذا خوردن دست بکشید و همین دستور کوچک، هدایتگر انسان است، اگر بخواهد. این سخن به سالک می گوید هیچ گاه به اندازه ای شکم را پر نکن که سیر شوی. آدم سیر از گرسنه خبر ندارد و هر چه بلاست از همین سیری و پر خوری عایدت می شود.
مرحوم ناصرالدین انصاری قمی در کتاب معروف خود، «غررالحکم و درر الکلم» بابی را به نام پرخوری گشوده و روایت های متعدد را از امام علی (ع) نقل کرده است که تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل:
پر خوری از زیرکی جلوگیری می کند.
پر خوری حکمت و فرزانگی را تباه می کند.
ادامه پر خوری انواع دردها را به جای بگذارد.
سیر غذا خوردن، تبختر به بار آرد و پارسایی را تباه کند.
شکم و عورت خود را نگه دار که بلا و گرفتاری تو در آن دو است.
بپرهیزید از پرخوری که دل را سخت کند و سبب بی حالی و سستی در نماز و موجب تباهی بدن شود.
بپرهیز از پر خوری که هر کس بدان دچار شد؛ دردهای بسیار و خواب هایش آشفته و پریشان شود.
مبغوض ترین بندگان در پیشگاه خدای سبحان کسی است که اندوهش شکم و عورت است.
بپرهیز از ادامه پرخوری که به راستی این کار دردها را بر انگیزد و بیماری ها را تحریک کند.
وقتی شکم از مال مباح پر شد، دل از رسیدن به صلاح کور شود. کم است کسی که غذای بسیار خورد و بیمار نشود.
چگونه پاک و صاف شود فکر و اندیشه کسی که سیری و پرخوری را ادامه می دهد.
چه دور است خبر از کسی که اندوهش شکم و عورت اوست.
سیری کمک کار خوبی برای گناهان است.
سیری با قیام به واجبات با هم گرد نیایند.
تندرستی و پر خوری با هم جمع نشوند.
شکم آدمی، دشمن اوست.
و به راستی که دشمن انسان، شکمش است. اوست که منشا گناهان دیگر است که اگر کنترل نشود، موجب هلاکت انسان می شود و کدام استاد اخلاقی است که از شکم سخن به میان نیاورد و در دستوراتش حرفی از پر خوری یافت نشود.
از دیگر ائمه نیز احادیث و روایت های زیادی نقل شده است که این نشان دهنده اهمیت کم خوردن در مسیر سعادت است. بر همه کس مبرهن است که هر یک از ائمه اطهار پزشکی حاذق و هر کلامشان دارویی شفابخش بود، برای اهل ایمان. امام رضا (ع) فرمود: اگر مردم در خوردن به کم بسنده می داشتند، بدن هایشان متعادل بود. (2) و چه دستورالعملی بهتر از این؟
کدام نماز شبی است که با شکم پر خوانده شود؟ آیا هیچ نماز یومیه دلچسبی هست که با دل سیر خوانده شود؟ امام صادق (ع) می فرماید: نزدیک ترین حالت بنده به خداوند، هنگامی است که شکم وی سبُک باشد. (3)، هرچه هست، در کم خوردن است.
پیامبر خدا (ص) می فرماید: آن که غذا کم خورد، معده اش سالم بماند و صفای دل یابد و هر که پر خور باشد، معده اش بیمار و قلبش سخت شود. (4)
بسیاری از ما هنگام بیماری به دکتر مراجعه می کنیم و بیشتر از او می پرسیم: چه بخوریم! حال آنکه طبق فرمایش رسول مکرم اسلام، علاج بیماری نخوردن است. حضرت در سخنی گهربار می فرماید: مادرِ همه داروها، کم خوری است. (5)
در نهایت باید گفت راه عملی برای به خدا رسیدن را فرستاده خدا می دهد. همه سفارشات اخلاقی به یک طرف و این سخن به طرف دیگر. رسول اکرم (ص) می فرماید: وقتی اشتها داری غذا بخور و وقتی هنوز اشتها داری دست از خوردن بشوی. (6) که عمل به این سخن، سعادت و سرپیچی از آن، شقاوت دنیا و آخرت را به دنبال دارد.

آداب غذا خوردن در اسلام

تا گرسنه نشدید، غذا نخورید.
نیم ساعت قبل از غذا یک لیوان آب را در سه جرعه بنوشید.
قبل از غذا دست ها را بشویید.
مقدار کمی نمک بچشید.
هر لقمه را 40 تا 50 بار بجوید.
مستحب است با سه انگشت غذا بخورید. (انرژی انگشتان به غذا منتقل می شود).
در بین غذا آب یا مایعات ننوشید.
دو تا سه لقمه مانده سیر شوید، دیگر غذا نخورید.

پی نوشت ها :

1- «فأکلا منها فبذت لهما سواتَهما»
2- مکارم الاخلاق، جلد 2، صفحه 180، حدیث 2466
3- الکافی، جلد 6، صفحه 269، حدیث 4
4- منتخب میزان الحکمه: 22
5- المواعظ العددیّه، صفحه 213
6- بحار الانوار: ج 290/62

منبع:نشریه آیه ویژه نامه دین و فرهنگ.