نویسنده: محمدهادی معرفت
قرآن با 114 سوره از روز نخست به همین صورت فعلی، نه کم و نه زیاد، نازل شده و از طریق پیامبر (صلی الله علیه و آله) با نقل صحابه و تابعین به دست ما رسیده است. این عدد متواتر است، زیاده بر این فاقد اعتبار و کمتر از این فاقد دلیل است. گفته شده است: مصحف عبدالله بن مسعود، فاقد سوره‌ی حمد و دو سوره‌ی مُعَوَّذَتَیْن (ناس و فلق) بوده است. او بر این باور بود که سوره‌ی حمد همتای قرآن است و از قرآن جداست. چنان که در آیه‌ی «وَ لَقَدْ آتَیْنَاکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثَانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ» (1) سوره‌ی حمد، که همان سبع مثانی است، در مقابل قران قرار گرفته است. اما معوّذتین را از سوره‌های قرآنی نمی‌دانست، بلکه آن دو را از دعاهای باطل السحر (دفع چشم زخم) می‌شمرد که بر پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) وحی شد تا با خواندن آنها چشم زخمی که بر حَسَنین وارد شده بود، دفع شود. بنابراین هرگاه این دو سوره را در مصحفی می‌دید، آن را پاک می‌کرد و می‌گفت: «غیر قرآن را با قرآن خلط نکنید.»
مصحف اُبیّ بن کعب دارای 115 سوره بوده است. او دو سوره‌ی فیل و ایلاف را یک سوره می‌دانست و میان آن دو «بسم الله الرحمان الرحیم» نمی‌آورد. ضمناً دو سوره به نام‌های حفد و خلع بر سوره‌ها اضافه کرده بود.
تعیین فواصل آیات که هر آیه تا کجا ادامه دارد امری توقیفی است و با دستور و نظر پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) بوده است و از آن بزرگوار منقول است و مسأله‌ای اجتهادی نیست. بنابراین، صحت آن به درستی و استواری نقل بستگی دارد و این گونه نیست که با تمام شدن مطلب، آیه پایان یابد. چه بسا در وسطِ مطلب و در اثنا، آیه تمام می‌شود با آنکه مطلب هنوز ناتمام است و در آیه‌ی بعد تمام می‌شود. پس کوتاهی و بلندی هر آیه به مطالب مندرج در آن بستگی ندارد و صرفاً امر توقیفی است. اینکه گذشتگان در اندازه‌ی آیات اندکی اختلاف نظر دارند بدین جهت است که پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) احیاناً در جایی از آیه توقف می‌فرمودند و به تلاوت ادامه نمی‌دادند و گمان می رفت که آیه تمام شده است و چه بسا در تلاوت دیگر، بدون وقفه ادامه داده‌اند.
از ابن عباس نقل شده است که: کل آیات قرآن 6600 آیه و همه‌ی حروف قرآن 320671 حرف است. در کلمات قرآن اختلاف است: برخی 77277 و دسته‌ای 77934 و گروهی 77434 کلمه شمرده‌اند.
عدد صحیح آیات، طبق روایت کوفیّین که صحیح‌ترین و قطعی‌ترین روایات است، 6236 آیه است که از مولی امیرمؤمنان (علیه السلام) روایت شده است. (2) و اکنون عدد آیات قرآن در مصحف شریف همین رقم است. این شمارش، مبنی بر ان است که «بسم الله الرحمان الرحیم» در سوره‌ی حمد یک آیه محسوب شود و در دیگر سوره‌ها آیه‌ی مستقل به حساب نیامده باشد. و برخی از حروف مقطعه در اوایل سوَر، یک آیه محسوب شود، ولی تعداد آیات هر سوره نزد دیگران مورد اختلاف است.(3)
پی‌نوشت‌ها:
1. حجر15: 87.
2. رک: الاتقان، ج1، ص 189-190 و 197. روایت کوفیین از ابن ابی لیلی، او از ابوعبدالرحمان سُلَمی و از امیرمؤمنان (علیه السلام) است.
3. همان، ص190-195.
منبع مقاله :
معرفت، محمدهادی؛ (1389)، علوم قرآنی، قم: مؤسسه‌ی فرهنگی تمهید، چاپ پانزدهم.
