چنان که جسم انسان نیازها و احتیاجات گوناگونی هم چون غذا خوردن دارد، روح و روان انسان نیز نیازمندی هایی دارد. تفریح و شادابی غذای روح آدمی است که موجب فرح و انبساط خاطر و آرامش روانی می شود.
امام علی ـ علیه السلام ـ می فرماید: «شادمانی و سرور، موجب انبساط روحی می شود و وجد و نشاط آدمی را بر می انگیزاند.»[1] تخصیص بخشی از برنامه های زندگی به تفریح و سرگرمی، سبب رشد و پرورش جسم، فکر و شخصیت، رفع خستگی، کسب لذت و آسایش و تأمین سلامت جسمی و روحی می شود و در مراتب عالی کمک خوبی به خلاقیت علمی، هنری و اعتلای ارزش های اخلاقی و خدمات اجتماعی می باشد؛ که در غیر این صورت، اشتغال مستمر و بدون وقفه فکری و عملی در فعالیت ها یا مشاغل معین، موجب خستگی جسمی و ذهنی، پژمردگی روح، از دست دادن نشاط و سرور زندگی و در مواقعی موجب ابتلا به انواع اختلالات روانی اضطراب و افسردگی می گردد.[2] این همه آثار و فواید تفریحات زمانی حاصل می شوند که تفریحات و سرگرمی ها سالم و از مسیر طبیعی لذت جویی ها انجام پذیرند؛ اما اگر تفریحات و لذت جویی ها ناسالم و از مسیرهای غیر طبیعی و انحرافی باشند، نه تنها انسان به آرامش و لذت مطلوب و واقعی خود دست نمی یابد، بلکه اثرات مخرب و سوئی را به دنبال خواهد داشت. از این رو، امام رضا ـ علیه السلام ـ توصیه می فرمایند: «از لذایذ دنیوی نصیبی برای کامیابی خویش قرار دهید، و تمایلات خود را از راه های مشروع بر آورده سازید. مراقبت کنید در این کار به مردانگی و شرافتتان آسیب نرسد، و دچار تندروی و اسراف نگردید؛ و به وسیله این سرگرمی های لذت بخش بر روند بهتر امور دنیوی یاری جویید.»[3] برخی از تفریحات ناسالم عبارتند از:
1ـ گوش دادن به موسیقی مطرب و غیر مجاز؛ موسیقی لهوی احساسات بشر را در مسیر غیر طبیعی و غیر عادی توسعه می دهد و انسان را در یک عالم ناخودآگاهی کامل فرو می برد و قوّه فکر و خیالبافی غیر طبیعی و غیر واقعی را در انسان زیاد می کند. ما از خود موسیقی لذت نمی بریم، بلکه آن فقط قوه خیال بافی را در ما تحریک می کند و ازخیال های خود لذت می بریم. بو علی سینا در این زمینه می گوید: «در خصوص مشتهیات نفس (یعنی آن چه مورد التذاذ نفس است و روح از آن ها لذت می برد) باید استعمال آن ها صرفاً برای رو به راه آوردن مزاج و نگاه داشتن وجود شخص و بقای نوع باشد.
البته بر تمام عقلا و دانشمندان ثابت شده است که موسیقی از لذت هایی است که واجد هیچ کدام از این سه شرط نیست. نه مزاج را رو به راه می آورد، نه شخص را نگاه می دارد و نه باعث بقای نوع بشری است.»[4] 2ـ سیگار کشیدن؛ کسب لذت و تقلید و خود نمایی، از عوامل موثر در روی آوری به سیگار، به خصوص در نوجوانان و جوانان می باشد. الگوگیری، همراهی و رقابت با گروه همسالان در زمان تفریح، بزرگترین دلیل شایع برای آغاز کشیدن سیگار است. مساله تأسف بار این است که نوجوان سیگاری که از طریق سیگار به آرامش کاذب دست می یابد و با پنهان کردن مشکل خود از خانواده، هر روز بیش از پیش در زمان تفریح و اوقات فراغت به دوستان هم دردش روی می آورد، بهترین طعمه عاملان پخش مواد مخدر نیز خواهد شد.
3ـ استعمال مواد مخدر و قرص های اکس؛ برخی از نوجوانان و جوانان که برای تفریح و خوشگذرانی، وقت خود را با دوستان ناباب سپری می کنند، از طریق آن ها ترغیب به استفاده از قرص های اکستاسی می شوند تا نشاط و شادابی به دست بیاورند؛ غافل از این که این حالات کاملاً کاذب است و اثرات سوء این مواد جسم و روان آنان را به شدت تهدید می کند.
4ـ شرکت در مهمانی ها و پارتی ها و جشن های آلوده به فساد و گناه و شب نشینی با دوستان ناباب.
5ـ تماشای برنامه ها و فیلم های خشن و مستهجن از طریق ویدیو، ماهواره و تلویزیون.
6ـ وقت گذرانی در سایت های مختلف اینترنتی و چت کردن؛ هر چند استفاده سازنده از اینترنت و چت، سفید می باشد ؛ اما استفاده افراطی قشر آسیب پذیر جامعه (جوانان) از آن، خطرات و آسیب ها و تهدیدهای اخلاقی زیادی را به دنبال دارد.
7ـ استفاده از بازی های رایانه ای بیش از حد معمول، به خصوص بازی های خشن و غیر اخلاقی.
8ـ قمار و برد و باخت.
توصیه های لازم
الف) در حقیقت آگاهی نداشتن خانواده ها و نبود امکانات تفریحی مناسب باعث می شود که بسیاری از کودکان و نوجوانان نیازهای خود را از مجاری خلاف و غیر مجاز تأمین و برآورده نمایند و رواج تفریحات ناسالم و انحرافی، یکی از راه های ورود به عرصه بزهکاری و انحرافات اجتماعی محسوب می شود. پس والدین باید مواظب فرزندان خود باشند و امکانات تفریحی سالم را فراهم نمایند.
ب) مسئولان دولتی باید محیط اجتماعی را و والدین محیط خانوادگی را از ابزارهای تفریحی ناسالم پاک کنند و اوقات فراغت فرزندانشان، به خصوص جوانان با تفریحات سالم پر کنند. اگر اوقات فراغت جوانان پر نشود، جوانان به هر طریقی به سمت گروه های همسالان کجرو هدایت می شوند و در نتیجه به سوی تفریحات ناسالم کشیده می شوند.
ج) شناخت گنگ و مبهم یا نادرست نوجوانان و جوانان، نسبت به انواع تفریحات و نبود امکانات تفریحی مناسب، موجب ایجاد انحرافات و کج روی هایی در میان این قشر آسیب پذیر می شود؛ که باید با تربیتی صحیح آن ها را از ضررهای انواع تفریحات ناسالم آگاهی داده و با تفریحات سالم و مثبت آشنا کنیم و زمینه تفریحات سالم را بیش از پیش فراهم سازیم.
[1] . محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج4، ص 436؛ آمدی، غرر الحکم، ص 319.
[2] . ر.ک: غلامعلی افروز، هنگامه های فراغت، زمینه ساز بهداشت روانی و بستر خلاقیت ها، پیوند، ش 143 ـ 141، ص 125.
[3] . بحار الانوار، ج75، ص 336؛ فقه الرضا ـ علیه السلام ـ، ص 337.
[4] . جوهری زاده، سید محمد رضا، موسیقی از نظر دین و دانش، تهران، موسسه مطبوعاتی اسلامی، بی تا، ص 53 ـ 52.
مسعود نورعلیزاده – مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه