در احادیث آمده است ناتوان ترین مردم کسی است که از یافتن دوست ناتوان باشد. چگونه و با چه روشی ما برای خود دوست با ایمان و شایسته ای پیدا کنیم؟

سؤال مطرح شده، زوایای گوناگونی از موضوع«دوست یابی» را شامل می شود که به اختصار در مورد بعضی از آنها،‌ با استفاده از مباحث روایی و روان شناسی، مطالبی تقدیم می گردد.

اهمیت دوستی
یکی از دانشمندان به نام آلفرد آدلر در کتاب «به نام حقیقت» چنین نوشته است: کسی که به نوع خود علاقه پیدا نمی کند، در جریان زندگی بیش از هر کسی دیگر دچار مشکلات می گردد. چنین شخصی مضرترین افراد جامعه است. بیشتر مردمان بیکار و وامانده در زمره این اشخاص هستند.[1] هر یک از ما برای رفع های نیازهای روزمره و حتی روحی خود به دوست شایسته نیازمندیم تا به کمک او بتوانیم پله های رشد و ترقی را طی کنیم.تا بحال متوجه شدیم که پیدا کردن دوست برای ما اهمیت دارد. سؤالی در اینجا به ذهن خطور می کند که چه نوع دوستانی برای ما ضرورت دارد؟ آیا هر کسی را می توان برای خود به دوستی انتخاب کرد یا خیر؟
یکی از مسائلی که در اهمیت دوست یابی به آن اشاره می شود. دوست شایسته و دین دار است.
در روایات ما چنین آمده: ألْمَرْءُ عَلی دین خَلیله، فَلْیَنْظُرْ اَحَدُکُمْ مَنْ یُخالِلُ.[2] «مرد بر دین دوستش است، پس هر یک از شما باید دقت کنید که چه کسی را به دوستی می گیرد.»
بنابراین باید در انتخاب دوست، کوشش کرد تا از میان افراد جامعه بهترین و مناسب ترین آنها گزینش شوند.
در بعضی از روایات به این نکته اشاره شده که:«الوحدهُ خَیْرٌ مِنْ قَرین السُّوء»[3] «تنهایی بهتر از همنشین ناشایست است.»
و یا در بعضی تعابیر دیگر آمده است که وحشتناک ترین وحشت ها، همنشین ناشایسته است.[4] بنابراین باید با دقت و ذکاوت کافی در پی همنشین و دوستی شایسته بود.

آزمودن دوستان
یکی از روش های انتخاب دوستی شایسته، آزمودن آنهاست. در آموزه های اسلامی به روش های گوناگونی در این رابطه اشاره شده است.
امام صادق ـ علیه السّلام ـ می فرماید: دوستان خود را به دو صفت بیازمایید، اگر در آنها وجود داشت به دوستی ادامه دهید و گرنه به کلی از آنها دوری جویید: مراقبت بر ادای نمازها در اوقات خود، نیکی نسبت به دوستان در حال رفاه و سختی.[5] کسی که بر واجبات خود پافشاری نمی کند و از کارهای حرام و آلوده خود را باز نمی دارد، لیاقت دوستی را ندارد؛ به این جهت که شما را هم به این کارها دعوت می کند. و در کنار آن اگر واقعاً به فکر دوست خود نباشد و فقط در حال توانایی و خوشی در فکرش باشد، در مواقع سختی او را در حال خودش گذاشته و رها می کند. بنابراین باید این ویژگی ها در او باشد.
در روایتی دیگر از امام صادق ـ علیه السّلام ـ چنین آمده است: کسی را دوست مگو و او را آشنا بگو که در او سه صفت را بیازمایی: او را به خشم آوری و بنگری که خشم، او را از حق بیرون می برد یا نه؟ و با او سفر کنی، و دیگر با دینار و درهم او را بیازمایی.[6] در بعضی روایات اسلامی به این نکته اشاره شده که در سختی های زندگی دوست واقعی مشخص می شود.[7] در زندگی عادّی نمی توان دوست را از غیر آن تشخیص داد، ولی در گرفتاری ها و ناملایمات است که مشخص می شود چه کسی به شما عشق می ورزد.
برخی از کسانی که به فردی ابراز علاقه می کنند، شاید به جهت ثروت، مقام، منصب و غیر اینها باشد: ولی به محض اینکه فرد به مقام پایین تری دست یابد و یا ورشکست شود،از او دور می شوند به گونه ای که اصلاً او را نمی شناسند. بنابراین در سختی ها و ناراحتی ها دوستان واقعی را می توان شناخت.
همان گونه که شما دوست گرامی اشاره کردید، انسانی که نتواند دوستی داشته باشد، ناتوان ترین مردم است و باید دوستی با تقوا و شایسته را برگزیند. بهترین روش گزینش، آزمایش کردن با روش های گوناگون است.
در روایتی چنین آمده است:« لا تَثِقْ بالصَّدیقی قَبْلَ الْخُبْرَهِ»[8] «به دوست قبل از آزمایش کردنش اطمینان نکن.»
در دوست یابی مهارت کسب کنید
پس از آنکه فردی را برای دوستی انتخاب کردید، باید با مهارت کافی نظر او را به سوی خود جلب کرده و رابطه دوستانه خود را آغاز کنید. مهارت برقراری ارتباط با دیگران چه از لحاظ شخصی و چه از لحاظ اجتماعی عامل اصلی دوستی با آنها است.
شش وسیله جلب محبت دیگران:
1. باید علاقه‌تان صمیمانه باشد.
2. همواره سعی کنید، تبسمی بر لب داشته باشید.
3. گوش دادن را بیاموزید و طرف مقابل خود را تشویق کنید که از خود سخن بگوید.
4. به یاد داشته باشید که نام هر کسی برای او شیرین ترین و مهمترین لغت قاموس هاست.
5. با مخاطب از آنچه دوست دارد صحبت کنید.
6. صمیمانه و صادقانه اهمیت او را برای خود محسوس سازید.[9] پس از ایجاد رابطه دوستی، هر یک از دوستان دارای حقوقی بر یکدیگر هستند که باید به آنها احترام گذاشته و عمل کنند. در اینجا به بعضی از آنها اشاره می شود(گاهی انسان دوست پیدا می کند ولی آنها را برای خود نگه نمی دارد که رعایت موارد ذیل در اینجا مفید است)
1. سلام، مصافحه و معانقه در هنگام مواجهه.
2. دید و بازدید و با خبر شدن از یکدیگر.
3. دادن هدیه در مواقع خاص.
4. فروتنی و تواضع با دوستان.
5. خوش گمان بودن.
6. راز داری.
7. چشم پوشی از اشتباهات احتمالی.
8. پذیرش پوزش.
9. شاد کردن دوستان.
10. یاری دوستان در مواقع حساس.
11. همدردی و برآوردن حاجت آنها.
12. دعا برای یکدیگر.
13. از خود گذشتگی.
14. ستایش کار نیک آنها.
15. حفظ برادری در هنگام نبودن آنها و ….
انشاء الله بتوانید دوست و همنشین مناسب و با ایمان برای خود انتخاب کرده و به وظایفتان در قبال یکدیگر عمل کنید.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. شناخت دوست، عباس خدایی، قم، نشر قدس، چ دوم، 1382.
2. شمیم دوستی، زین العابدین دست داده، تهران، نشر امید، چ اول، 1378.
3. آئین دوست­یابی، دیل کارنگی، ترجمه: رشید یاسمی، تهران، نشر چکاوک، چ دوم، 1373.
4. رابطه محبت و دوستی، احمد مطهری، چاپ جامعه مدرسین قم.

پی نوشت ها:
[1] . دیل کارنگی، آیین دوست یابی، ترجمه رشید یاسمی، تهران، نشر چکاوک، چاپ دوم، 1373، ص 75.
[2] . محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج 5، ص 297.
[3] . همان، ص 299.
[4] . همان.
[5] . کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج 2، ص 672.
[6] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج71، ص180.
[7] . میزان الحکمه، ج 5،ص 312.
[8] . همان، ص 311.
[9] . آئین دوست یابی، ص 129.