نویسنده : محسن خردمند
چکیده
حقوقی که برای زن و شوهر می‌توان نام برد در یک تقسیم بندی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند. اول: حقوق مذکوره در دین اسلام دوم: حقوقی که درمنابع غیردینی اعم از روان شناسی و جامعه شناسی های مکاتب مختلف ذکر شده‌اند. حقوق یاد شده در دین بنابر شیوه اوامر دینی به دو دسته واجب و غیر واجب هستند. ما در مقاله حقوق واجب زوجین به دسته اول (حقوق واجب) اشاره کردیم و آنهارا ذکر کردیم و در این مقاله به یاری خداوند به حقوق مشترک غیر واجب اشاره خواهیم کرد. از جمله حقوق غیر واجب مشترک می‌توان محبت، ابراز محبت، خوش اخلاقی و خوش رفتاری، احسان و نیکی، تشکر، رفق و مدارا و سازگاری، عذر پذیری، همکاری و هدیه دادن رانام برد که بر زوجین لازم است آن‌ها را مراعات کنند
مقدمه
با نام و یاد خداوند تبارک و تعالی و سلام و درود بر پیغمبر راستین اش و خاندان پاک و مطهر او. دین مبین اسلام به مقتضای اینکه دین خاتم و کامل‌ترین دین است در مسائل و موضوعات مختلف، احکام داشته و بیان موضع فرموده است مانند شیوه ارتباط انسان با خالقش، ارتباط انسان با دوستان و اقوام، چگونگی اداره زندگی و تامین معاش خانواده، نحوه اداره اجتماعات بزرگ و جامعه، بیان دستورالعمل‌ها برای سلامت جسم و روح و… از جمله مسائل بنیادی برای حفظ جامعه و تامین سعادت انسانی، خانواده می‌باشد که در بدو امر از زن و شوهر تشکیل می‌یابد و چنانچه این اجتماع دو نفره رابطه سالم و صحیحی داشته باشند موجب تربیت فرزندان صالح و مفیدی خواهند بود که در نتیجه منجر به ایجاد جامعه ای سالم، صالح، سازنده و مترقی می‌شود. نکته شایان به ذکر است که خانواده مهم‌ترین و موثرترین تشکل اجتماعی است و بیشترین تاثیر را در سعادت یا انحراف جامعه دارد. لذاست که اسلام برای این نظام و اجتماع کوچک دستورات سازنده ای جهت، انتخاب همسر، شیوه ارتباط زن و شوهر، نحوه تربیت فرزند و چگونگی ارتباط فرزندان با والدین دارد. موضوعی که در این مقاله مورد تحقیق و بررسی قرار می‌گیرد در مورد بخشی از وظایف زن و مرد در محیط خانواده می‌باشد که عبارت است از حقوق مشترک غیر واجب زوجین و و ظایف آن‌ها در قبال یکدیگر. در این زمینه در کتب فقهی و اخلاقی مسائل با اهمیت و مفیدی آورده شده که به یاری خداوند تعالی به بعضی از آن‌ها اشاره خواهد شد.
آنچه در این مقاله تحت بررسی قرار می‌گیرد وظایف مشترک سفارش شده در دین عزیز اسلام است
همانگونه که در تقسیم بندی مقدمه اشاره کردیم یک دسته از حقوق زوجین می‌باشد که در منابع غیر دینی ذکر شده است و عمده آن در کتب روان شناسی زن و مرد و کتبی که شیوه زندگی را طبق مبانی فکری سکولاریستی می‌آموزند می‌باشد و یا اینکه در جزوات و مدونات قانون گذاری غربی‌ها و نظام‌های اجتماعی که بر مبنای اندیشه های بشری است این حقوق زوجین ذکر شده است. با توجه به اینکه هیچ نظام بشری تاکنون نتوانسته برنامه‌ی سعادت کاملی را برای بشریت تدوین کند بلکه بر عکس، نظام‌های فکری غیر دینی حاکم و مدعی که ادعای رشد و پیشرفت و به سعادت رساندن بشریت را دارند در قول و عمل علیه انسانیت و بشریت قلم زده و عمل کرده و قانون تدوین کرده‌اند، بنا را بر آن گذاشتیم که از آنچه به تایید و سفارش دین جهت استحکام خانواده یاد شده استفاده کنیم. زیرا که تمسک و چنگ زدن به قرآن و عترت تنها راه نجات بشریت بوده و هست و خواهد بود. همانطور که پیغمبر خاتم (ص) فرمودند: «إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ الثَّقَلَ الْأَکْبَرَ وَ الثَّقَلَ الْأَصْغَرَ فَأَمَّا الْأَکْبَرُ فَکِتَابُ رَبِّی وَ أَمَّا الْأَصْغَرُ فَعِتْرَتِی أَهْلُ بَیْتِی فَاحْفَظُونِی فِیهِمَا فَلَنْ تَضِلُّوا مَا تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا.»(1) «همانا من در بین شما دو شی گرانبها را باقی می‌گذارم، ثقل اکبر و ثقل اصغر و اما ثقل اکبر کتاب پروردگارم می‌باشد، و اما ثقل اصغر اهل بیتم می‌باشد پس مرا (آیین مرا) در بین آن‌ها حفظ کنید، پس تا وقتی به این دو متمسک شوید، هرگز گمراه نمی‌شوید.» وهمچنین فرمودند: «إِنَ مَثَلَ أَهْلِ بَیْتِی‌کَمَثَلِ سَفِینَهِ نُوحٍ فِی قَوْمِهِ مَنْ رَکِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِق» (2) «همانا مثال اهل بیتم مانند کشتی نوح است در بین قومش، کسی که سوارش گردد نجات می‌یابد، و کسی که از آن تخلف کند غرق می‌شود.» حقوقی که از منابع روایی ذکر می‌شوند گوشه ای از روایات (به صورت ترجمه فارسی و نقل به مضمون) مربوط به روابط زن و شوهر است که در حد وسع و توان خویش و گنجایش مقاله آورده می‌شود. آنچه لازم به ذکر است اینکه بعضی موارد به طور خاص در مورد زن و شوهر از طرف دین دستور ندارد اما اصل موضوع به طور کلی مورد سفارش دین است که چه بسا برای تحکیم نظام خانواده مراعاتش ضروری‌تر باشد. مسئله دیگر اینکه آنچه از حقوق در این مقاله می‌آید از آن جهت که خاص همسر باشد واجب نیست لکن ممکن است از جهات دیگری مانند حق الناس بودن واجب باشد. اما جزء حقوق خاص زن و شوهر نیستند و ما در ابتدای مباحث تقسیم بندی خود این موارد را از حقوق غیر واجب شمردیم به این لحاظ که جزء حقوق واجب مختص به همسر نبودند.
وظایف مشترک مورد سفارش و تایید دین
1.محبت 2.ابراز محبت 3..میزان دوست داشتن همسر و محبت به او 4.خوش اخلاقی و خوش رفتاری 5.لطف و مهربانی 6..احسان و نیکی 7..تشکر 8.اکرام و احترام 9.صدا زدن با نام‌های نیک 10.رفق و مدارا و ملایمت 11.ادخال سرور (شاد کردن).هدیه دادن 13.سلام کردن 14.. همنشینی با خانواده و با آن‌ها غذا خوردن 15..چشم پوشی و تغافل 16..قناعت 17.رضایت 18.شکیبایی در برابر بد اخلاقی همسر 19.همکاری 20.دعا کردن 21.عذر پذیری 22.راز داری 23.آراستن برای همسر 24.پاسخ دادن به نیازهای جنسی همسر
محبت
«وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّهً وَرَحْمَهً إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُون» (3) «و از آیات خداوند این است که از خودتان برای شما جفت‌هایی آفرید تا بدانها آرام گیرید و میان شما محبت و مهربانی قرار داده، همانا در این امر برای مردمانی که می‌اندیشند نشانه‌هایی است». محبت رکن رکین و اساس زندگی و اکسیری است که سبب ایثار و گذشت برای محبوب و امید و نشاط برای با هم بودن و باهم ساختن آینده و حلاوت و شیرینی برای زندگی و طراوت و شادابی برای به سر منزل مقصود رسیدن است. محبت را آثار و برکات زیادی است؛ اول اینکه: محب و محبوب را چنان به هم نزدیک می‌کند تا اینکه هر چه از رنج و سختی بر یکی برسد چونان است که به او رسیده و شاد نشود جز با شادی او. دوم اینکه: عشق، رحمت و ملایمت آورد و قساوت و خودخواهی را بزداید. پس از قلب، خیرخواهی و حسنات جاری شود و صفات نیک و پسندیده چون سیل سرازیر شوند و آن تند خوی دیروز را به مجسمه‌ی گذشت و انعطاف تبدیل کند.
سوم اینکه: جز خوبی از محبوب نبیند و هر چه بیند در نظرش بهترین افتد. آنچه در بالا گفتیم از لوازم ضروری زندگی است که سبب می‌شود زن و شوهر سخن همدیگر را فهمیده و یکدیگر را درک کنند و با مشکلات و شرایط هم سازگار شوند. اما داشتن اخلاق خوش و گذشت و ایثار (که نتیجه محبت است) سبب می‌شود تلخی‌ها و سختی‌هایی که از طرف همسر به او وارد می‌شود را تحمل کند و خطاها یاعیب های همسر را نادیده بگیرد، چرا که از طرفی هیچ زن ومردی نیست که بدون عیب و دارای تمام کمالات جسمی و روحی باشد و بدون کم وکاستی باشد؛ لذا هر کس برای زندگی با همسرش نیازمند اخلاق حسنه و ایثار و گذشت است تا از اشتباهات طرف مقابلش چشم پوشی کند و با رفتار پسندیده خود، هم او راتربیت کند و هم از بدی‌هایش بگذرد. اما نادیده گرفتن اشتباهات همسر و بلکه خوب دیدن رفتار همسر از اسبابی می‌باشد که باعث می‌شود بسیاری از اتفاقات زندگی که قابل حمل به وجه نیکو و احسن است را به خوبی برداشت کند نه اینکه از این رفتارها احتمالات منفی را مد نظر بگیرد. این روحیه نیز که نتیجه عشق و محبت به همسر است از روحیات ضروری در زندگی می‌باشد. با توجه به کلام بالا باید بگوییم که محبت مهم‌ترین ویژگی برای ایجاد و ادامه زندگی می‌باشد که زوجین در زندگی باید به دنبال تحصیل و تقویت و پایداری آن باشند؛ و اما طرف مقابل محبت که تنفر و بیزاری است سبب می‌شود حتی انسان خوبی‌های همسرش را بدی بداند و در صدد کنجکاوی در رفتار او باشد تا اینکه عیب و نقصانی از او بیابد؛ و به او ایراد بگیرد و حتی عیب تراشی کند و نسبت‌های دروغین به او بدهد. از او قدرت تحمل مشکلات را گرفته و حتی زندگی با همدیگر را سخت می‌کند. پس زوجین باید همواره از اسباب تنفر و دلزدگی دوری کنند و در صدد تداوم بخشیدن و زیاد کردن محبتشان باشند. پیامبر خدا (ص) و سلم: هر اندازه بر ایمان بنده افزوده شود محبتش به زنان (همسرش) بیشتر می‌شود. (4) امام علی (ع): هر خویشاوندی نیازمند دوستی است. (5) پیامبر خدا (ص) و سلم: بهترین زنان شما زنان زایا و مهربان اند. (6) امام صادق (ع): گمان نمی‌کنم که هیچ مردی بر خوبی ایمانش افزوده شود مگر آنکه محبتش به زنان (همسرش) افزوده گردد. (7)
ابراز محبت
نکته ای که باید مورد توجه باشد این است که صرف وجود محبت کافی نیست و نیاز به ابراز آن هم می‌باشد که موجب تذکر و یادآوری و تاکید آن است و خود یکی از راههای زیاد کردن محبت در دل خود و همسر است. امام صادق (ع): هر کاه کسی را دوست داشتی او را بدان آگاه ساز، زیرا این کار دوستی رادر میان شما استوارتر می‌سازد. (8) پیامبر خدا (ص): در داستان حولاء – ای حولاء: حق مرد بر زن این است که در خانه‌اش بنشینید و به او اظهار عشق و محبت کند و دلسوز او باشد. (9) پیامبر خدا (ص): این سخن مرد به زن که «دوستت دارم» هرگز از دل زن بیرون نمی‌رود. (10)
میزان دوست داشتن همسر و محبت به او
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُلْهِکُمْ أَمْوَالُکُمْ وَلَا أَوْلَادُکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّه وَمَنْ یَفْعَلْ ذَلِکَ فَأُولَئِکَ هُمُ الْخَاسِرُون» (11) «ای کسانی که ایمان آورده‌اید [زنهار] اموال شما و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نگردانند و هر کس چنین کند، آنان خود از زیانکاراننند». پیامبر خدا (ص): در اندرزش به ابن مسعود: ای پسر مسعود! مبادا دلسوزی برای خانواده‌ات باعث شود که اطاعت خدا را وانهی و نافرمانی‌اش رادر پیش گیری زیرا خداوند متعال می‌فرماید: «ای مردم از پروردگارتان پروا بدارید و بترسید از روزی که هیچ پدری به کار فرزندش و هیچ فرزندی به کار پدرش نخواهد آمد» (12) (13) امام علی (ع): به یکی از یارانش: «هرگز بیشتر وقت خود را صرف زن و فرزندانت مکن؛ زیرا اگر آنان دوست خدا باشند خداوند دوستانش را وا نمی‌گذارد و اگر دشمن خدا باشند چرا باید همّ و غم تو رسیدگی به دشمنان خدا باشد.»(14)
نکته
این روایت اشاره به افراط و زیاده روی در گذراندن اوقات با خانواده است و الا بر هر کس لازم است که مراقب خانواده‌اش بوده و به اوضاع و احوال آنان رسیدگی کند و حوائج آن‌ها را برآورده سازد اما اینکه تمام یا اکثر اوقات را برای خانواده بگذارد به گونه ای که از کارهای دیگر و رسیدگی به امور مهم‌تر مثل بندگی و … غافل شود از مفاسد و انحرافات همسرداری است که باید از آن پرهیز شود. بالاخص اگر کسی به خاطر گذراندن اوقات زندگی با همسرش از کارهای خودش غافل شود به مرور زمان همسر خود را مانع پیشرفت و انجام تمام کارها می‌بیند و کم کم از او گریزان می‌شود.
خوش رفتاری و خوش اخلاقی
(اعمال و کردار و برخورد انسان با دیگران خوب و مناسب و نیک باشد) اخلاق و رفتار خوب و خوشایند از جهتی نشانه حسن باطن انسانی است که این اخلاق و رفتار پسندیده را دارد و از طرفی هم باعث تکریم و احترام قولی و عملی به مخاطب است و هر انسانی ذاتاً کسی که باطن صاف و صادق و نیکو داشته باشد رادوست دارد و خواستار همنشینی و رابطه داشتن با اوست و از طرفی هم انسان دوست دارد که او را محترم بشمارند و تکریم کنند و بی احترامی به او نکنند پس انسان کسی را که خوش اخلاق و رفتار است به دو جهت بالا دوست دارد و از بودن با او منزجر و متنفر نمی‌شود و چون این صفت در انسان سبب ازدیاد عشق و محبت و باعث علاقمندی برای او کنار همسر بودن می‌شود برای استقرار و پایداری نظام خانواده مهم و مورد تاکید است. «وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوف» (15) «با آنان (زنان) به نیکی رفتار کنید.» امام صادق (ع): مرد در (اداره) خانه و خانواده‌اش به سه خصلت نیاز دارد که باید آن‌ها را به کار برد اگر چه این ویژگی‌ها در طبیعت او نباشد: خوش رفتاری، گشاده دستی سنجیده و با حساب، غیرت برای ناموس داری. (16) پیامبر خدا (ص) و سلم: در توضیه اشان به امیرالمومنین (ع): ای علی با خانواده‌ات و همسایگانت و کسانی که با آن‌ها معاشرت و همنشینی داری، خوش اخلاق باش تا نزد خداوند در درجات بلند نوشته شوی (قرار گیری).(17) به نقل از انس : از پیامبر خدا (ص) سئوال شد: کدام مومن ایمانش کامل‌تر است؟ فرمودند: آنکه با خانواده‌اش خوش اخلاق‌تر باشد. (18) امام سجاد (ع): چهار خصلت است که در هر کس وجود داشته باشد، ایمانش کامل‌تر است، گناهانش از او پاک می‌شود، و پروردگارش رادر حالی دیدار می‌کند که از او راضی است: کسی که به تعهدات خود در برابر مردم وفا کند؛ زبانش با مردم راست باشد؛ در حضور خداوند و مردم از هر زشتی‌ای شرم کند؛ با خانواده‌اش اخلاق خوش داشته باشد. (19) امام علی (ع): با اخلاق نیک، زندگی خوش می‌شود. (20) در اینجا مناسب است که حکایت یکی از اصحاب پیامبر (ص) را به نقل از آیت الله امینی در کتاب همسرداری بیاوریم: «وقتی سعد بن معاذ از اصحاب بزرگ رسول خدا و مورد احترام آن جناب در گذشت رسول اکرم مانند صاحبان عزا با پای برهنه در تشییع جنازه‌اش شرکت کرد، به دست مبارک خویش جنازه را در قبر نهاد و روی آن را پوشاند. در آن هنگام مادر سعد که آن همه احترام از رسول خدا مشاهده کرد سعد را مخاطب قرار داد و گفت: بهشت گوارایت باد. پیغمبر اکرم (ص) فرمود: ای مادر سعد این چنین مگو؛ زیرا سعد را در قبر فشار سختی وارد شد. بعدها وقتی علت فشار قبر سعد را از آن حضرت پرسیدند، فرمود: علتش آن بود که با خانواده‌اش بد اخلاقی می‌کرد.»(21)
لطف و مهربانی
این صفت مربوط به کیفیت برخورد با دیگران است، و اینکه انسان با آرامش و نرمی با دیگران برخورد کند. انسان طبعاً از خشونت و تندی گریزان بوده و طالب لطف و مهربانی از دیگران است، پس دوستدار و محب کسی است که با او به مهربانی و لطف رفتار کند. در خانواده چون برخورد زن و شوهر بسیار زیاد است نبودن این صفت لطمه شدیدی به رابطه زن و شوهر می‌زند و سبب کدورت‌ها و ناراحتی‌های زیادی می‌شود ولی با ملاطفت بودن زوجین باعث می‌شود که رابطه آن‌ها نه اینکه لطمه ای به عشق و محبت آن‌ها نزند بلکه آن را مستحکم‌تر هم بکند. پیامبر خدا (ص): از مومنان آن کس ایمانش کامل‌تر است که خوش اخلاق‌تر و با خانواده‌اش مهربان‌تر باشد. (22) پیامبر خدا (ص): نیک ایمان ترین مردمان کسی است که خوش اخلاق‌تر و با خانواده‌اش مهربان‌تر باشد و من نسبت به خانواده‌ام از شما مهربان‌ترم. (23)
احسان و نیکی
احسان و نیکی کردن یکی از صفات پسندیده ای است که باعث جلب محبت زیاد و حتی مطیع کردن طرف مقابل است کما اینکه آمده است که انسان‌ها بنده نیکی هستند، پس احسان و نیکی زن و شوهر سبب محبت و اطاعت و سازگاری می‌شود که برای زندگی ضروری است. چطور می‌شود که زن و شوهری بخواهند تمام عمر را کنار هم باشند اما به خواسته های همدیگر جواب ندهند و از همدیگر حرف شنوی نداشته باشند، زندگی در این محیط سخت و سنگین خواهد بود و هر کسی به دنبال خواسته های خود و بی توجه به دیگری می‌شود؛ لذا برای تداوم زندگی و شیرین کردن آن و با خرسندی در کنار همدیگر بودن، بر آورده کردن خواسته های همدیگر با کمال میل و نیکی و احسان که سبب جلب محبت است بسیار مفید و موثر خواهد بود. پیامبر خدا (ص): خانواده مرد اسیران او هستند و محبوب‌ترین بندگان نزد خدا کسی است که به اسیرانش بیشتر نیکی کند. (24) امام صادق (ع): کسی که به خانواده‌اش نیکی کند، روزی‌اش زیاد می‌شود. (25) امام صادق (ع): کسی که به خانواده‌اش نیکوکار است، عمرش طولانی می‌شود. (26) پیامبر خدا (ص): مردم خانواده خدا هستند، پس محبوب‌ترین انسان‌ها نزد خداوند کسی است که به خانواده خداوند نیکی کند. (27)
تشکر
یکی از عوامل ایجاد محبت، قدردانی و سپاس از زحمات و تلاش‌های همسر است که خود نشانه ارج نهادن به زحمات و با ارزش دانستن کارها و اهمیت دادن و توجه کردن به اوست. هر انسانی طبعاً دوست دارد که کارهایش مورد پسند واقع شود، از همین جهت تشکر و سپاس که نشانه توجه و پسندیدن کارهای اوست رادوست دارد، و لذا تقدیر و تشکر باید مد نظر زن و شوهر بوده و از زحمات همدیگر سپاسگزاری کنند. پیامبر خدا (ص): کسی که از انسان‌ها تشکر نکند از خدا تشکر نکرده است. (28) امام صادق (ع): از آن کس که به تو نعمت رسانده تشکر کن. (29) امام صادق (ع): بهترین زنان شما آن بانویی است که اگر به او چیزی بدهند (و یا خدمتی بکنند) سپاسگزاری نماید و چنانچه از او باز گیرند راضی و خشنود باشد. (30)
اکرام و احترام
احترام گذاشتن به همسر سبب می‌شود که شخصیت وی در نزد دیگران محترم شمرده شود زیرا اگر کسی به همسرش بی احترامی کند علاوه بر ریختن آبروی وی و تحقیر او، به دیگران هم اجازه می‌دهد او را تحقیر کنند. در حالی که اگر کسی به همسرش احترام بگذارد و او را گرامی بدارد دیگران هم به خود اجازه بی احترامی به او را نمی‌دهند. همچنین وقتی انسان به کسی احترام بگذارد آن شخص علاوه بر احترام متقابل گذاشتن به او، محبتش به او هم زیاد می‌شود چون انسان طبعاً و فطرتاً از تحقیر خود فراری و طالب و دوستدار محترم بودن است پس احترام گذارنده به خویشتن را دوست می‌دارد. همسر امام خمینی قدس سره در مصاحبه با مجله آشنا چنین می‌گوید: «امام به من خیلی احترام می‌گذاشتند، ایشان در اوج عصبانیت هرگز به من بی احترامی و اسائه ادب نمی‌کردند، تا من وارد اطاق می‌شدم او جای خود را به من تعارف می‌کردند؛ تا من سر سفره غذا آماده نمی‌شدم او غذا نمی‌خورد و به بچه‌ها هم می‌گفتند؛ صبر کنید تا خانم بیایند.»(31) پیامبر خدا (ص): هر کس همسری اختیار کرد، باید او را گرامی بدارد. (32) پیامبر خدا (ص): بهترین شما کسی است که برای خانواده‌اش بهتر باشد و من بهترین شما برای خانواده‌ام هستم. زنان را کسی گرامی نمی‌دارد مگر انسان بزرگوار و کسی به آن‌ها اهانت نمی‌کند مگر انسان پست. (33) پیامبر خدا (ص): آیا از بهترین شما خبر ندهم؟ کسی که فروتن و خوش اخلاق باشد و هرگاه ازدواج کرد همسرش را گرامی بدارد. (34)
صدا زدن با نام‌های نیک
یکی از مصادیق بارز احترام گذاشتن با نام نیک و القاب پسندیده همدیگر را صدا زدن است و استفاده از الفاظ بد در صدا زدن باعث کدورت و ناراحت شدن همسر می‌شود. پیامبر خدا (ص): سه چیز است که دوستی مسلمان با مسلمان دیگر را صاف و خالص کند: هنگامی که و را ملاقات کند با خوشرویی با وی برخورد کند، زمانی که خواست کنار او بنشیند برایش جا باز کند، به بهترین نامی که دوست دارد او را صدا زند. (35)
رفق و مدارا و ملایمت
هر کس در رفتارهایش ممکن است خطا بکند یا اینکه کمبودهایی داشته باشد حال در بین زن و شوهر اگر مدارا و سازشگری حاکم باشد چنانچه یکی از آن‌ها دچار اشتباهی شود همسر او ناسازگاری نکرده و سوء استفاده نمی‌کند. در این صورت آن شخص، این عمل نیک و احسان همسرش را به خاطر می‌سپارد، و در مقابل هم در صدد جبران اشتباه خود بر می‌آید و هم از خودش برای او گذشت می‌کند و چنانچه همسرش هم دچار اشتباه یا سختی و مشکل شود با او مدارا می‌کند و همراه او می‌شود. با توجه به بیان بالا، هر زن و شوهری برای زندگی، نیاز به مدارا کردن و سازگاری با هم دارند زیرا که زندگی انسان‌ها دستخوش سختی‌ها و کم و کاست ها و فراز و نشیب‌هاست؛ و در این مسیر هر کسی نیاز به همسری سازگار و همراه دارد تا نه اینکه بر سختی‌ها بیفزاید بلکه سبب امید و کم شدن خستگی‌ها بشود و الا مشکلات زندگی از طرفی و نانسازگاری و سخت گیری همسر هم از طرف دیگر شخص را زیر بار فشارها، افسرده و خسته و ناامید می‌کند و لذا مدارای زن با شوهر و مرد با همسرش، نیاز یک زندگی مشترک است. پیامبر (ص): هرگاه خداوند، خانواده ای را دوست بدارد، مدارا و ملایمت را وارد آن خانواده می‌کند. (36) پیامبر (ص): ملایمت، میمون است و خشونت، شوم. هرگاه خداوند برای خانواده ای خیری بخواهد ملایمت را وارد آن خانواده می‌کند زیرا ملایمت هیچ گاه با هیچ چیز همراه نمی‌شود مگر آنکه آن چیز را زینت بخشد و خشونت هرگز با چیزی همراه نمی‌شود مگر آنکه آن چیز را زشت بگرداند. (37) پیامبر (ص): از عایشه: با ملایمت رفتار کن به درستی که خداوند هرگاه برای خانواده ای خیری بخواهد آنان را به ملایمت رهنمون می‌سازد. (38) پیامبر (ص): به هیچ خانواده ای مدارا و ملایمت عطا نمی‌شود مگر اینکه به آنان سود برساند. (39) امام علی (ع): زن، گل است نه مسئول کارها. پس در همه حال با او مدارا کن و با وی به خوبی همنشینی نمای تا زندگی‌ات با صفا شود. (40)
ادخال سرور (شاد کردن)
شاد کردن و رفع غم و غصه مومنان از سفارشات و دستورات دین است. زیرا که شاد کردن، سبب رفع خستگی بوده و ایجاد نشاط و شور در انسان می‌کند. البته باید توجه داشت که این شاد کردن تنها بایستی از راه های حلال بوده و مستلزم ارتکاب گناه و معصیت نباشد و الا این کار مطلوبیتی نخواهد نداشت. در زندگی مشترک، زن و وشوهر برای رفع خستگی و زیاد کردن علاقه و محبت به همدیگر و قرب روحی نیاز دارند که در شادی‌های همدیگر شریک بوده و خوشی‌ها را با همدیگر تقسیم کنند و همچنین سبب شادی همدیگر هم بشوند و همانطور که خوشحال کردن مؤمن مورد پسند و سفارش دین است، خوشحال کردن همسر هم مورد سفارش می‌باشد. پیامبر خدا (ص) : «هر کس خانواده‌اش را شاد سازد خداوند از آن شادی، مخلوقی می‌آفریند که تا روز قیامت برایش طلب آمرزش می‌کند.»(41) به نقل از انس – پیامبر (ص) شوخ طبع‌ترین مردمان بود. (42) به نقل از انس – پیامبر (ص) شوخ طبع‌ترین مردمان با کودکان بود. (43)
