13. پرسیاوشان
پرسیاوشان اندام هوایی خشک شده گیاهAdiantum capillus- veneris L. که از خانواده سرخس ها (Adiantaceae) است.

نام های گیاه
لاتین: Adiantum capillus- veneris L.
فارسی: پرسیاوشان
عربی: شعر الارض، ساق الاسود، شعر الخنزیر
انگلیسی: Maidenhair, Venus’s Hair, Capilaire

اندام دارویی:
قسمت مورد استفاده درمانی این گیاه، کلیه قسمت های اندام هوایی آن است که بوی ضعیف ولی محسوس و طعم گس و ناخوشایند دارد.

مواد مؤثره:
برگ های پرسیاوشان دارای موسیلاژ، قند، اسید کافئیک و ماده ی تلخی به نام کاپیلارین می باشد. افزون بر این حاوی قند و اسید گالیک است.

موارد استفاده:
پرسیاوشان دارای اثر ادرارآور بوده و در درمان علایم سرماخوردگی و سرفه (به عنوان خلط آور) مورد استفاده قرار می گیرد.

موارد استفاده در پزشکی گذشته:
طبیعت آن مایل به گرمی و خشکی است. در گذشته از پرسیاوشان در درمان سرفه و علایم سرماخوردگی و ریزش منطقه ای مو استفاده می شد.

آثار فارماکولوژیک:
پرسیاوشان با داشتن مواد متشکله متنوع دارای خواص فارماکولوژیک متعددی می باشد. موسیلاژ موجود در گیاه دارای خاصیت نرم کنندگی سینه و قسمت های فوقانی دستگاه تنفسی بوده و موجب آسان شدن خروج خلط می گردد. فلاونوییدهای موجود در گیاه دارای اثر ضد التهاب، ضد آلرژی و وقفه دهنده ی رشد تومور بوده و افزون بر این دارای اثر حفاظتی عروق، آنتی ترومبوتیک و اثر مخافظت کننده ی دستگاه گوارش می باشد.

14. پنیرک
پنیرک، گل های خشک شده گیاهMalva sylvestris L. از خانواده ی پنیرک (Malvaceae) است.

نامهای گیاه
لاتین: Malva sylvestris L.
فارسی: پنیرک، اوت پر- فوچاکو، کوکر، پچکو
عربی: خبّازی- الّدهما
انگلیسی: Common mallow, Marsh mallow

اندام دارویی:
گلها بخش دارویی گیاه را تشکیل می دهد. گلها در محور برگها و در دسته های 15-2 تایی قرار دارند. دمگلها معمولاً از دمبرگها کوتاه تر و معمولاً بعد از باز شدن غنچه به حالت مستقیم هستند.

مواد مؤثره:
مهم ترین مادّه ی مؤثر گلهای پنیرک، موسیلاژ است که در اثر هیدرولیز آن گالاکتوز، آرابینوز، گلوگز، رامنوز و اسید گالاکتورونیک به وجود می آید.

موارد استفاده:
در درمان گاستروآنتریت، علایم سرماخوردگی، التهاب دهان و گلو و سرفه مورد استفاده قرار می گیرد.

موارد استفاده در پزشکی گذشته:
در طب گذشته از پنیرک به صورت خوراکی به عنوان نرم کننده در درمان سرفه، ادرار آور و به صورت موضعی به عنوان شستشو دهنده در درمان زخم ها استفاده می شده است.

آثار فارماکولوژیک:
با توجه به اینکه میزان موسیلاژ در دوز مصرفی بسیار پایین و غلظت آنتوسیانین به اندازه ی کافی می باشد، لذا اثرات درمانی، به آنتوسیانین ها نسبت داده می شود؛ اما وجود موسیلاژ در گل پنیرک سبب بروز اثرات ضد التهابی، و بهبود زخمها، نرم کننده و پوشش دهنده می شود.

15. تاتوره
تاتوره، برگ های خشک شده ی گیاه Datura stramonium L. از خانواده ی سیب زمینی (Solanaceae) است که حداقل دارای 0/25 درصد آلکالویید تام بر حسب هیوسیامین می باشد.

نامهای گیاه
لاتین: Datura stramonium L.
فارسی: تاتوره، تاتوله، علف شیطان، نبات اهریمن
عربی: طاتوره، جوز الماثل، نفیر
انگلیسی: Torn apple

اندام دارویی:
برگها و سرشاخه های گلدار تاتوره، بخش دارویی این گیاه را تشکیل می دهد. برگهای خشک شده گیاه به رنگ سبز مایل به خاکستری بوده و طول برگها 25-8 سانتیمتر و عرض آنها 15-7 سانتیمتر می باشد. برگ کامل به شکل بیضی و نوک تیز بوده، دارای بریدگیهای عمیق است.

موارد استفاده:
تاتوره به صورت خوراکی به عنوان ضد اسپاسم و آنتی کلی نرژیک استفاده می شود. همچنین در درمان آسم، برگ خشک شده ی آن به صورت سیگار مورد استفاده است.

موارد احتیاط و منع مصرف:
در خصوص مصرف تاتوره، تمامی مواردی که برای ترکیبات آنتی موسکارینی مشابه آتروپین ذکر شده است، باید مدنظر قرار گیرد.

موارد استفاده در پزشکی گذشته:
طبیعت آن سرد و خشک است.در گذشته تاتوره را دارای آثار مخدّر و خواب آور دانسته، به اثرات سمّی آن نیز آگاه بوده اند و جهت رفع مسمومیّت آن دستورات لازم را ذکر نموده اند.

آثار فارماکولوژیک:
آلکالوییدهای تروپان موجود در گیاه از جمله هیوسیامین و هیوسین واجد خصوصیت آنتی کلی نرژیک می باشد. علاوه بر این ترکیبات مزبور بر روی گیرنده های موسکارینی موجود در اعضا مجزا شده ی واجد اعصاب کلی نرژیک پس گانگلیونی، اثر آنتاگونیستی دارند؛ بنابراین آنها را در گروه عوامل ضد موسکارینی قرار می دهند.

16. ترنجبین
ترنجبین، از خانواده ی پروانه واران (Papilionaceae) است که حداقل دارای 80 درصد مواد قندی بر حسب قند گلوگز می باشد.

نامهای گیاه
لاتین: Alhagi pseudalhagi (M. B) Desv
فارسی: خارشتر، خارترنجبین، خارانگبین، علف ترنجبین
عربی: شوک الجمل، عاقول
انگلیسی: Camel thorn

اندام دارویی:
ترنجبین به طور طبیعی و یا بر اثر فعالیت حشرات بر روی شاخه های گیاه خارشتر تولید می شود. به صورت گلوله های ریز و سفید رنگ یا زرد و یا کمی متمایل به قهوه ای است و طعم شیرین دارد.
مواد مؤثره: ترنجبین حاوی ترکیبات قندی مختلفی چون منوساکارید (گلوکز و فروکتوز)، دی ساکارید (سوکروز) و تری ساکارید (ملزیتوز) است که به راحتی در آب حل می شوند.

موارد استفاده:
از ترنجبین به عنوان ملین، پایین آورنده ی تب و خلط آور استفاده می گردد.

موارد استفاده در پزشکی گذشته:
طبیعت آن معتدل و مایل به گرمی است. در طب گذشته از ترنجبین در درمان سرفه (به عنوان نرم کننده)، تب و یبوست استفاده می شد.

17. جعفری
جعفری، میوه های خشک شده ی گیاهPetroselinum crispum (Miller) A. W. Hill از خانواده چتریان (Umbelliferae) است که حاوی حداقل 2 درصد اسانس می باشد.

نامهای گیاه
لاتین: Petroselinum crispum (Miller) A. W. Hill
فارسی: جعفری
عربی: فطراسالیون، کرفس مقدونس
انگلیسی: Parsley, Percile

اندام دارویی:
قسمت مورد استفاده این گیاه میوه ی آن می باشد.

موارد استفاده:
از میوه ی جعفری به عنوان خلط آور، ضد نفخ، ضد اسپاسم، ضد التهاب و ادرارآور استفاده می شود. علاوه بر آن به عنوان یک معطرکننده در صنایع غذایی مورد مصرف قرار می گیرد.

موارد احتیاط:
با توجه به گزارشهای مدلّل در مورد سمیّت آن (به علت وجود اپیول و میریستیسین)، نباید به میزان زیاد به مصرف خوراکی برسد. جعفری می تواند باعث فعل و انفعالات فوری شود؛ به خصوص وقتی در تماس خارجی قرار گیرد. این دارو می تواند باعث تشدید بیماری های ادراری شود و در درمان مهارکننده آنزیم منوآمینواکسیداز (MAOI) اخلال ایجاد کند. گفته می شود که جعفری بر دوره ی قاعدگی و رحم نیز تأثیر می گذارد. افزون بر این جعفری در حاملگی تأثیر دارد و گزارش شده است که میریستیسین از جفت عبور می کند و می تواند موجب سقط جنین شود. با توجه به این نکات نباید جعفری را در طول حاملگی و شیردهی بیش از حدی که در غذا به کار برده می شود، مصرف نمود.

موارد استفاده در پزشکی گذشته:
طبیعت آن گرم و خشک است. در طب گذشته میوه ی جعفری به عنوان ادرار آور، قاعده آور (سقط کننده جنین) و ضد نفخ استفاده می شد.

آثار فارماکولوژیک:
در مورد عصاره ی جعفری گزارش شده است که موجب کاهش فشار خون حیوانات تا حد 40% می شود و می تواند حرکات تنفسی و فشار خون را در سگ بیهوش پایین آورد. همچنین اثر تقویتی بر روی عضلات اندام گوارشی و رحمی دارد.
عصاره ی آبی جعفری حاوی مواد آنتی تیامینی می باشد که در هنگام پخش یا تماس با شیره ی گوارشی، اثر خود را از دست می دهد. افزون بر این میریستیسین و آپیول هر دو، جزء حشره کش های مؤثر محسوب می گردند.

18. حنا
حنا، برگ های خشک شده گیاهLawsonia inermis L. از خانواده حنا (Lythraceae) است که حداقل واجد 0/3 درصد لاوسون است.

نامهای گیاه
لاتین: Lawsonia inermis L.
فارسی: حنا
عربی: الحنا، القطب، ارقان
انگلیسی: Egyption privet, Cumphire, Henna

اندام دارویی:
برگ های گیاه، بخش دارویی آن است.

موارد استفاده:
حنا به صورت موضعی در درمان بیماری های قارجی پوست، به ویژه در قارچهای عامل کچلی و تخفیف دردهای روماتیسمی به کار می رود و جهت رنگ کردن پوست و مو استفاده می شود.

عوارض جانبی:
پودر حنا می تواند موجب تحریک پوست و درماتیت تماسی شود. برگ های حنا در موش های مادّه باعث ناباروری می شود.

موارد احتیاط:
هنگام رنگ کردن ابروها و مژه ها، باید دقت کرد که به چشم آسیبی نرسد.

موارد استفاده در پزشکی گذشته:
در گذشته حنا به صورت موضعی در درمان دردهای مفاصل، جوش و زخم به کار می رفته و به عنوان عامل رنگ کننده ی پوست و مو مصرف می شده است.

آثار فارماکولوژیک:
به علت وجود تانن، دارای اثرات قابض است. به طور کلی آثار رنگ کنندگی و درمانی حنا را ناشی از وجود ماده ی لاوسون می دانند. اما این ماده به تنهایی عمل نمی کند و به خصوص خاصیت رنگ کنندگی آن به سایر مواد نیز بستگی دارد.
لاوسون سمیت بسیار کمی دارد و موجب کند شدن زودگذر ضربان قلب با افزایش انقباض آن می شود. اثر ضد اسهالی آن را به علت کاهش تونوس و حرکات دودی شکل روده می دانند و اثر ضد باکتری و ضد قارچی حنا را به علت لاوسون می دانند.

19. خارخاسک
خارخاسک میوه ی خشک شده ی گیاهTribulus terrestris L.، از خانواده ی اسفند (Zygophyllaceae) است.

نامهای گیاه
لاتین: Tribulus terrestris L.
فارسی: خارخاسک، خارمغیلان، خارسه پهلو، سه کوهک
عربی: حسک، ضرس العجوز
انگلیسی: Land Caltrop, Caltrops

اندام دارویی:
قسمت های مورد استفاده این گیاه شامل میوه، دانه، برگ، ریشه و گاهی کلیه ی اعضا گیاه است ولی بیشتر میوه ی آن استفاده می شود. رنگ میوه های آن سبز مایل به زرد، بدون بو و با طعم مشخص است.

موارد استفاده:
خارخاسک به عنوان ادرارآور، دفع کننده ی سنگهای مجاری ادرار و تقویت کننده ی قوای جنسی به کار می رود.

موارد استفاده در پزشکی گذشته:
در طب گذشته برای خارخاسک خاصیت ادرارآور و دفع کننده ی سنگ های مجاری ادراری و تقویت کننده ی قوای جنسی قایل بودند و از آن به عنوان درمان کننده ی عفونت و التهاب لثه استفاده می شده است.

آثار فارماکولوژیک:
گیاه خارخاسک به علت وجود مواد مختلف دارای خواص فارماکولوژیکی متعددی است. فلاونوییدهای موجود در گیاه دارای اثر ضد التهاب، ضد آلرژی و وقفه دهنده ی رشد تومور بوده و افزون بر این دارای اثر حفاظتی عروق و آنتی ترومبوتیک و اثر محافظت کننده ی مخاط دستگاه گوارش است. به نظر می رسد مداخله فلاونوییدها در متابولیسم اسید آراشیدونیک و نیز تعدیل اثر برخی آنزیم ها در حضور فلاونوییدها منجر به بروز این آثار مفید درمانی می شود. افزون بر این، گروهی از فلاونوییدهای موجود در گیاه سبب وقفه ی آنزیم های فسفولیپاز به ویژه فسفولیپازC می گردد. در ضمن آثار ضد میکروبی، ضد قارچی و ضد ویروسی بسیاری از فلاونوییدها در شرایط آزمایشگاهی تأیید شده است.

20. خاکشی
خاکشی، دانه های گیاهDescurainia Sophia(L.)Webb & Berth، از خانواده شب بو( Cruciferae) است.

نامهای گیاه
لاتین: Descurainia Sophia(L.)Webb & Beth
فارسی: خاکشی، خاکشیر
عربی: خُبه
انگلیسی: Flix Weld

موارد استفاده:
دانه خاکشی به طور عمده به عنوان ملین و کاهش دهنده ی دمای بدن و به صورت مخلوط با کمی آب سرد استفاده می شود.

موارد استفاده در پزشکی گذشته:
طبیعت آن گرم است. در گذشته خاکشی به عنوان اشتهاآور، مقوّی معده، ضد تب و ملین و در درمان سوء هاضمه استفاده می شده است.

آثار فارماکولوژیک:
دانه خاکشی به علّت داشتن گم و موسیلاژ در دیواره ی پوشش خود، در آب متورم می شود و هیدروژن تولید می نماید. هیدروژن تولید شده به علت افزایش حجم و خاصیت نرم کنندگی، باعث خروج محتویات روده می شود. تحقیقات انجام شده نشان می دهد که با تجویز خوراکی عصاره ی اتری دانه خاکشی، مقادیر تیروکسین و تری یدوتیرونین خون کاهش می یابد. به همین علت کاربرد درمانی دانه های خاکشی در بیماران مبتلا به پرکاری تیرویید توصیه می شود.

21. دارچین
دارچین، پوست خشک شده ی ساقه ی گیاهCinnamomum zeylanicum Blume، از خانواده ی برگ بو (Lauraceae) است که عاری از بافت پنبه ای خارجی و پارانشیم زیر آن است و حداقل دارای 1/2 درصد (حجمی/ وزنی) اسانس است.

نامهای گیاه
لاتین: Cinnamomum zeylanicum Blume
فارسی: دارچین
عربی: دارصینی
انگلیسی:Common cinnamon tree, ceylan cinnamon, True cinnamon

موارد استفاده:
از دارچین به عنوان ادویه و معطرکننده در فرآورده های غذایی و دارویی استفاده می شود؛ به علاوه دارچین را در درمان بی اشتهایی، سوء هاضمه، نفخ، تهوّع و اسهال کودکان استفاده می کنند.

عوارض جانبی و موارد احتیاط:
افزایش حرکات دودی روده، تحریک تنفسی و تعریق به وسیله مرکز وازوموتور و به دنبال آن فاز آرامش مرکزی که علامت آن خواب آلودگی و ضعف است، از عوارض جانبی مصرف این گیاه است. اسانس دارچین محرّک پوست و مخاط بوده و نباید به صورت خوراکی یا جلدی مصرف شود.

موارد استفاده در پزشکی گذشته:
طبیعت آن گرم و خشک است. در طب گذشته از دارچین در درمان سوء هاضمه، نفخ و بدبویی دهان استفاده می شد و آن را ادرار آور نیز می دانستند.

آثار فارماکولوژیک:
اثر ضد میکروب، ضد انگل، بادشکن و ضد اسپاسم دارچین، احتمالاً به دلیل اسانس آن است. اسانس دارچین دارای آثار ضد میکروبی و قارچ کشی است، که احتمالاً این آثار مربوط به محتوای ارتو-متوکسی سینام آلدئید آن است. افزون بر این، اسانس دارچین دارای آثار ضد ویروسی و لاروکشی است. ثابت شده است که عصاره ی دی اکسید کربن از پوست دارچین (به میزان 0/1 درصد)، به طور کامل رشد میکروارگانیسم های مختلفی شامل استافیولوکوک آرئوس، کاندیدیا آلبیکانس و اشرشیاکلی را مهار می کند.

22. رازیانه
رازیانه، میوه های خشک شده ی گیاهFoeniculum vulgare Miller از خانواده (Apiaceae) است که حداقل دارای 4 درصد اسانس (حجم/ وزن) است.

نامهای گیاه
لاتین: Foeniculum vulgare Miller subsp. Vulgare
فارسی: رازیانه، بادیان، بادیان سبز، راجومه، رزنه
عربی: رازیانج، شمره، شمار، بسباس، بارهلیا، برهلیا
انگلیسی: Fennel

موارد استفاده:
از رازیانه به صورت خوراکی در درمان نفخ، سوء هاضمه و اسپاسم عضلات، همچنین به عنوان خلط آور، ادرار آور و افزایش دهنده ی شیر استفاده می شود و گاه به صورت موضعی به عنوان ضد میکروب در درمان التهاب لثه مورد استفاده قرار می گیرد.

موارد استفاده در پزشکی گذشته:
طبیعت آن گرم و خشک است. در طب گذشته رازیانه به عنوان ضد نفخ، ادرارآور، دفع کننده ی سنگهای مجاری ادراری و افزایش دهنده ی شیر استفاده می شد.

آثار فارماکولوژیک:
میوه های رازیانه دارای نوعی اثر استروژنیک است و سبب افزایش وزن و چاقی می شود. میوه و اسانس رازیانه به دلیل دارا بودن آنتول، باعث کاهش یا توقف اسپاسم های دستگاه گوارش و تشدید ترشح شیرابه های گوارشی و در نتیجه بالا رفتن کیفیت هضم می شود. مجموعه ی این اعمال سبب رفع سوء هاضمه می شود و به دنبال آن برخی از بیخوابی ها که در اثر اختلالات فیزیکی دستگاه گوارش به وجود می آید، درمان می شود. بررسی های دقیق تر نشان داده اند که اثر آنتی اسپاسمودیک اسانس رازیانه از طریق مهار انقباضات ناشی از استیل کولین و هیستامین صورت می گیرد. عصاره ی آبی به دست آمده از برگ های رازیانه می توان فشار خون سرخرگی را بدون آنکه بر تعداد ضربانهای قلب یا تنفس تأثیر داشته باشد، به طرز چشمگیری کاهش دهد.

23. رزماری
رزماری، برگ و سرشاخه های گلدار خشک شده ی گیاهRosmarinus officinalis L.، از خانواده ی نعناعیان (Lamiaceae) است که حداقل دارای 1 درصد (حجم/ وزن) روغن فرار است.

نامهای گیاه
لاتین: Rosmarinus officinalis
فارسی: رزماری، رومارن
عربی: اکلیل الجبل، حصالبان، حصالبان اکسیر
انگلیسی:Rosemary, Common Rosemary, Moorwort, Herb of Memory

موارد استفاده:
از رزماری به صورت خوراکی در درمان اضطراب، سردرد، میگرن، فشار خون، نفخ و بی اشتهایی و به صورت موضعی به عنوان مسکنی در درمان دردهای عضلانی و بیماریهای روماتیسمی استفاده می شود. همچنین به علت عطر و طعم مناسب در صنایع آرایشی- بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرد.

موارد احتیاط:
بهتر است رزماری در دوران بارداری، شیردهی و در بیماران صرعی مصرف نشود.

موارد استفاده در پزشکی گذشته:
در گذشته از رزماری به صورت خوراکی و به عنوان ادرار آور، ضد نفخ و به صورت موضعی به عنوان ضد التهاب و ضد درد استفاده می شده است.

آثار فارماکولوژیک:
آثار ضد میکروبی گیاه و روغن فرّار آن علیه بعضی از میکروب ها تأیید شده است. روغن فرّار رزماری اثر مشخصی بر روی عضله صاف ایلئوم خوکچه هندی دارد. این اثر مربوط به بورنئول موجود در روغن فرّار است که در شرایط آزمایشگاهی به عنوان یک آنتاگونیست استیل- کولین عمل می کند. همچنین در مطالعه ی دیگری اثر شل کنندگی روغن فرّار رزماری بر اسفنکتر اودی خوکچه ی هندی که قبلاً با مرفین منقبض شده، دیده می شود. آثار ضد التهاب، ضد کمپلمانی، آنتی اکسیدانی و آنتی گنادوتروپیک نیز ثابت شده است.

24. ریحان
ریحان سرشاخه های گلدار و برگهای خشک شده گیاهOcimum basilicum L.، از خانواده نعناعیان (Lamiaceae) است که حداقل دارای 25 درصد اسانس است.

نامهای گیاه
لاتین: Ocimum basilicum L.
فارسی: ریحان، ریحان الملک، شاهسفرم، نازبو
عربی: ریحان، صعتر هندی
انگلیسی: Basil, Sweet basil, Garden basil, Hoary basil

موارد استفاده:
از ریحان به عنوان ضد اسپاسم، ضد نفخ، اشتها آور، آرام بخش، ادرار آور و شیر افزا استفاده می شود. علاوه بر آن به عنوان سبزی و ادویه مورد مصرف قرار می گیرد. از اسانس ریحان در صنایع کنسروسازی و آرایشی- بهداشتی نیز استفاده می شود.

موارد استفاده در پزشکی گذشته:
در طب گذشته از ریحان به عنوان ضد التهاب، اشتهاآور و ضد اسهال استفاده می شده است.

آثار فارماکولوژیک:
اثر ضد میکروبی تعدادی از گونه های ریحان بر باکتریهای گرم مثبت و منفی و همین طور قارچ های پاتوژن و غیر پاتوژن بررسی شده است و نوعی ریحان فرانسوی، اثر خوبی روی درماتوفیت ها نشان داده است.

25. زردچوبه
زردچوبه، ریزوم خشک شده ی گیاهCurcuma longa L.، از خانواده ی زنجبیل (Zingiberaceae) است که دارای حداقل 2 درصد روغن فرار و حداقل 3/5 درصد ترکیبات کورکومینوییدی بر اساس کورکومین است.

نامهای گیاه
لاتین: Curcuma longa L.
فارسی: زردچوبه
عربی: بقله الخاطیف، هرد، عقید هندی، کرکیم
انگلیسی: Turmeric, Curcuma

موارد استفاده:
زردچوبه به عنوان صفراآور، ضد نفخ و در تسکین دردهای روماتیسمی و نیز به عنوان ادویه به صورت خوراکی مصرف می شود و به صورت موضعی در درمان برخی التهابات پوستی کابرد دارد.

موارد استفاده در پزشکی گذشته:
در طب گذشته از زردچوبه به صورت خوراکی و به عنوان صفراآور و درمان یرقان استفاده می شده و به صورت موضعی در درمان داء الصدف (پسوریازیس) به کار برده می شده است.

آثار فارماکولوژیک:
خاصیت صفراآوری آن مربوط به مواد رنگی دی فرولویل متان است. علاوه بر این، اسانس فرّار آن نیز خاصیت صفرا آوری دارد. همچنین اسانس فرّار و مواد رنگی آن اثر آنتی سپتیکی دارد. به علت حلّالیت بسیار خوب اسانس، در دفع سنگ های صفرایی نیز استفاده می شود.

26. زرشک
زرشک، پوست ریشه های خشک شده ی گیاهBerberis vulgaris L.، از خانواده زرشک (Berberidaceae) است که حداقل حاوی 1/5 درصد بربرین است.

نامهای گیاه
لاتین: Berberis vulgaris L.
فارسی: زرشک
عربی: عقده، انبرباریس، عود الریح
انگلیسی: Barberry, Pipperidage, Berberry

موارد استفاده:
از پوست ریشه گونه های مختلف زرشک در درمان یبوست، التهاب کبد و التهاب دهان و گلو استفاده می شود.

موارد احتیاط:
از مصرف این دارو در دوران حاملگی باید اجتناب کرد.

عوارض جانبی:
از عوارض جانبی شایع آن می توان گیجی، خونریزی بینی، تهوّع، اسهال، استفراغ و تحریک کلیوی را نام برد.

موارد استفاده در پزشکی گذشته:
طبیعت آن سرد و خشک است. در گذشته از زرشک به عنوان اشتهاآور و ضد التهاب استفاده می شد.

آثار فارماکولوژیک:
نمک های آلکالوییدی زرشک خاصیت باکتری کش دارند. همچنین در تهیه ی قطره های چشمی و محلول های شستشوی چشم استفاده می شود. در ضمن اثرات ضد تشنجی، آرام بخش و ادرار آور دارد.

27. زعفران
زعفران، کلاله ی مادگی خشک شده گیاهCrocus sativus L.، از خانواده زنبق (Iridaceae) است که حداقل حاوی 0/4 درصد اسانس (حجم/ وزن) است.

نامهای گیاه
لاتین: Crocus sativus L.
فارسی: زعفران
عربی: الزعفران، کروکو
انگلیسی:Saffron, True Saffron, Dye Saffron, Crocus

موارد استفاده:
از زعفران به عنوان ماده ی معطر کننده و طعم دهنده استفاده می شود. و نوع تازه آن به عنوان داروی آرام بخش و ضد اسپاسم مصرف می شود.

عوارض جانبی:
مصرف زیاد زعفران باعث خونریزی، تهوّع، اسهال و سرگیجه می شود. همچنین مصرف بیش از اندازه آن باعث سقط جنین می شود و مخدّر است.

موارد استفاده در پزشکی گذشته:
طبیعت آن خشک و گرم است. در گذشته برای افزایش شادی، خواب آوری و کاهش اشتها استفاده می شده است و برای آن خواص تسکین دهنده و ادرار آور قایل بوده اند.

28. زیتون
زیتون، برگ های خشک شده ی گیاهOlea euripaea L. از خانواده زیتون (Oleaceae) است.

نامهای گیاه
لاتین: Olea euopaea L.
فارسی: درخت زیتون، زه دار (در رودبار)
عربی: شجر الزیتون
انگلیسی: Olive tree

اندام دارویی:
قسمت مورد استفاده درخت زیتون برگ آن است.

موارد استفاده:
برگ زیتون دارای اثر ادرار آور است و جهت کاهش فشار خون مورد استفاده قرار می گیرد.

عوارض جانبی:
تجویز عصاره ی برگ زیتون روی موش های صحرایی در دوزهای مختلف و به مدت 60 روز متوالی، باعث پیدایش عوارضی نظیر افزایش وزن، کاهش فشار خون، کاهش قند خون و کاهش اسیداوریک خون در حیوانات تحت درمان شده بود.

موارد استفاده در پزشکی گذشته:
طبیعت زیتون کال سرد معتدل است، اما طبیعت زیتون رسیده گرم است و روغنش مایل به تری است. در طب گذشته بیشتر از روغن زیتون به عنوان ملین استفاده نموده و آن را به خصوص برای معالجه ی دردهای عصبی توصیه می کردند؛ ولی از مصرف برگ زیتون در منابع طب سنتی گزارشی مشاهده نشده است.

آثار فارماکولوژیک:
در آزمایش بر روی حیوانات، اثر پایین آورنده ی فشار خون سیستولی و دیاستولی و انبساط سطحی عروق توسط زیتون، ثابت شده است. علاوه بر این، زیتون دارای اثر کاهش دهنده ی قند خون است و تأثیر ادرار آور نیز دارد. اثر پایین آورنده ی فشار خون در حیوانات مختلف که دارای فشار خون عادی و بالا بودند، به وسیله ی اولئوروپئین موجود در برگ زیتون ثابت شده است. همچنین بر سلسله اعصاب مرکزی و جریان خون سطحی نیز مؤثر است و باعث افزایش جریان خون عروق کرونر نیز می شود. به علاوه دارای اثر ضد اسپاسم روی عضلات صاف و اثر ضد آریتمی نیز می باشد. عصاره ی خشک شده ی محلول برگ زیتون (اولئوروپئین) با دوزهای پایین، CNS را تحریک می کند، اما در دوزهای بالا، باعث تضعیف CNS می شود. زیتون همچنین دارای اثرات ضد التهابی مهم وابسته به دوز است. علاوه بر این، اثر حفاظتی واضحی بر روی زخمهای معده ناشی از مصرف آسپرین دارد. روغن زیتون ترشحات داخلی صفرا را نیز افزایش می دهد و همچنین دارای آثار ملینی (با تقویت انقباض ماهیچه های روده) و تسکین دهندگی بر مخاطها است.
منبع مقاله :
شمس اردکانی، محمدرضا.[و دیگران]؛ (1387)، مروری بر تاریخ و مبانی طب سنتی اسلام و ایران، تهران: ملائک، چاپ اول