نویسنده:کاظم رجبعلى
منبع:روزنامه جوان
همیشه راه ها و روش هاى متعددى براى تحلیل و ارزیابى مکتب هاى مختلف و جریانات متعدد فکرى و اعتقادى وجود داشته است. در این میان روش قرآن کریم براى تحلیل این موضوع خاص و استثنایى است و البته بسیار عجیب. قرآن جریانات فکرى و مکتبى و اجتماعى را به وسیله سفره هایى که این مکاتب مى گسترانند و از آن تغذیه مى کنند، بازشناسى و تحلیل مى کند. ما طى مرور کوتاه و اجمالى که از سوره مائده خواهیم داشت ان شاءالله در این باره به بحث بیشتر خواهیم پرداخت.
سوره مائده، سوره اى است مدنى و برخى، تعدادى از آیات آن را آخرین آیاتى دانسته اند که بر رسول خدا(ص) نازل شده است. مائده به معناى سفره است و در روایات با همین نام از این سوره یاد مى شود.(۱)
آنچه در این سوره ذهن ما را به سمت مفهوم سفره توجه داد صرفاً نام این سوره مبارکه نبود، بلکه قرائن و شواهد بسیارى این حساسیت را ایجاد نمود، از جمله آیات ابتدایى این سوره که مبحث حرام و حلال از خوردنى ها را پیش کشیده و آمیخته با موضوعاتى نظیر وفاى به عهد، امربه تعاون در نیکى و تقوا و نهى از تعاون در گناه و تجاوز مطرح نموده است. در آیات دیگر سوره وقتى صحبت از اهل کتاب مى شود همین موضوعات یاد شده به ویژه مساله عهد و پیمان و میثاق در کنار احکام مختلف از جمله خوردنى هاى حلال و حرام ذکر مى گردد جالب این که خداوند وقتى مى خواهد به بنده بودن مسیح(ع) و حضرت مریم(س) استدلال کند به طعام خوردن آن ها توجه مى دهد. داستان معروف درخواست سفره آسمانى توسط حواریون از حضرت عیسى(ع) هم به قدر کافى گویاى مطلب هست.
اما مگر طعام و سفره در بینش قرآنى چه جایگاهى دارد؟ و چرا باید اینقدر مهم جلوه کند؟ در نگاه قرآن چشیدن میوه ممنوعه بود که منجر به از دست دادن لباس و هبوط آدم(ع) و حوا(س) گردید(۲) قرآن از پرستش گوساله سامرى توسط بنى اسراییل تعبیر به نوشیدن مى کند، نوشیدنى که نه به واسطه دهان و از مجراى حلق بلکه به واسطه قلب آن ها صورت گرفت(۳) مساله طعام آنقدر در تربیت بنى اسراییل مهم بود که خداوند براى آن ها از آسمان غذا مى فرستاد، البته بنى اسراییل به همین هم اعتراض کردند(۴) در روایتى طعام در آیه فلینظرالانسان الى طعامه به علم تفسیر شده است. این کلام امام حسین(ع) را خطاب به اهل کوفه شاید شنیده باشید که حضرت علت عدم حق پذیرى کوفیان را شکم هاى انباشته از حرام آن ها مى دانستند.
به نظر مى رسد ذکر این مقدمه گویاى اهمیت مادى و معنوى طعام بوده است.
به مقتضاى همین اهمیت است که سفره ها معرف و محکى براى تعیین میزان وفادارى بندگان به عهد و پیمانشان با خداوند هستند.(۵)
درک درست از سفره یعنى درک حکمت حلال و حرام هاى خداوندى که قیام در راه اوست.(۶) یعنى درک این حقیقت که خداوند به آنچه در آسمان ها و زمین مى گذرد آگاه است.(۷)
یعنى نفى در غل و زنجیر بودن دستان خدا(۸) و درک این حقیقت که او در عین سخت کشى در کیفر غفور و رحیم نیز هست.(۹)
اگر مسلمین به درک صحیحى از سفره برسند دیگر در کفر سرعت نمى گیرند(۱۰) دل در گرو کفار نمى نهند(۱۱) از دین باز نمى گردند.(۱۲) و به شراب و قمار و آلات لهو و خرافات گرایش نخواهند داشت.(۱۳) که این ها همه میراث اهل کتاب است اکثریتى که درک صحیحى از مائده آسمانى نداشتند. به همین خاط سفره هایشان پر است از حرام هاى خدا.
درک صحیح از سفره وقتى تحقق مى یابد که تعریفى دقیق از سفره داشته باشیم.
هنگامى که حواریون از مسیح(ع) سفره اى آسمانى طلب مى کنند چند خصوصیت از این سفره را برمى شمرند از جمله رفع گرسنگى، اطمینان قلبى، درک صداقت مسیح و شهادت بر راستگویى این پیامبر بزرگ الهى.
مسیح(ع) نیز وقتى از خداوند درخواست این مائده آسمانى را مى نماید به نکات مهمى اشاره مى کند از جمله این که عیدى براى اولین و آخرین ایشان (یعنى پیروان مسیسح(ع)) باشد و نیز آیه و نشانه اى باشد از جانب خدا.
خداوند وقتى درخواست مسیح(ع) را اجابت مى کند مى فرماید آن را بر شما نازل مى کنم، اما اگر بعد از این کسى کفر بورزد چنان عذابش مى کنم که احدى از عالمیان را آن گونه عذاب نکرده باشم.
همین توضیحات درباره سفره کافى است تا ارتباط آن را با عید غدیر خم درک کنیم، همانطور که قبلاً اشاره گردید آیات مربوط به غدیر خم در این سوره قرار دارند(۱۴) و همواره این سوال مطرح بود که چرا این آیات در میان آیات به ظاهر بى ارتباط با شأن نزول آمده است.
بزرگان پاسخ هاى متعددى به این سوال داده اند: از جمله این که برخى فرمودند این آیات مربوط به این سوره نیست برخى دیگر این گونه پاسخ دادند که «حکمت خداوندى اقتضاى آن داشت که آیات مربوط به غدیر در بین این آیات بیاید تا مخالفان انگیزه اى براى تحریف نداشته باشند.»
برخى دیگر نیز فرموده اند حکمت این اتفاق در برجسته تر شدن این آیات و جلب توجه بیشتر بوده است.اما ضمن احترام به پاسخ هاى فوق باید گفت که اتفاقاً بهترین جاى ممکن براى مطرح شدن این آیات همین جایى است که آیات قرار گرفته اند چه تناسبى شایسته تر از این که سفره غدیر را در کنار سفره هاى دیگر ببینیم.آرى عید بودن سفره آسمانى مسیح، سفره بودن عید آسمانى غدیر را به ذهن متبادر مى نماید و به تبع کفر ورزیدن نسبت به هر کدام از آن ها نتیجه اش عذابى خواهد بود که خداوند احدى را آن گونه عذاب نکرده باشد به همین ترتیب بقیه خصوصیات مائده آسمانى مسیح(ع) با عید غدیر خم قابل تطبیق است.
کلام آخر این که سفره ها گویاترین شناسنامه براى مکتب هاى مختلف هستند، ما نیز اگر بخواهیم تصویر دقیق و روشنى از اهل کتاب که امروز جهان غرب میراث خوار آن است داشته باشیم باید سفره هاى مادى و معنوى آن ها را مورد تحلیل قرار دهیم یقیناً اگر با این دید مرور اجمالى بر روى سوره مائده داشته باشیم مى توانیم عناصر فرهنگى جهان غرب را با تمام نمادهایش مشاهده کنیم. حتى مى توانیم تأثیرات هجوم فرهنگى آن ها را بر جامعه اسلامى خود ببینیم و راهکار مناسبى جهت مقابله با آن طراحى کنیم.

پى نوشت ها:

۱- ثواب الاعمال ۲- اعراف ۲۲
۳- بقره ۹۳
۴- بقره ۵۷
۵- مائده ۱
۶و۷- مائده ۹۷
۸- مائده ۶۴
۹- مائده ۹۸
۱۰- مائده ۵۲
۱۱- مائده ۵۷
۱۲- مائده ۵۴
۱۳- مائده ۹۰
۱۴- مائده ۳و۶۷