طاووس یمانی، یکی از شخصیت‎ها و پارسایان و عارف مسلکان معروف عصر امام سجّاد ـ علیه السلام ـ و امام باقر ـ علیه السلام ـ بود که برای خود شاگردانی داشت که به اصحاب طاووس معروف بودند.
ابوبصیر می‎گوید:
با جمعی از دوستان، در محضر امام باقر ـ علیه السلام ـ ، در کنار کعبه نشسته بودیم، در این هنگام طاووس یمانی با جمعی از اصحابش به محضر امام باقر ـ علیه السلام ـ آمد و عرض کرد:
«آیا اجازه می‎دهی چند سؤال کنم»؟
امام باقر ـ علیه السلام ـ : بپرس.
طاووس: به من خبر بده در چه زمان یک سوم انسانها مردند؟
امام باقر ـ علیه السلام ـ : ای شیخ! اشتباه کردی. به جای این که بگویی در چه زمانی یک چهارم انسانها مردند، گفتی یک سوم.
اما پاسخ سؤال این است: در آن هنگام که قابیل برادرش را کشت، چهار نفر در زمین وجود داشتند که عبارتند از: آدم و حوّا و هابیل و قابیل. با کشته شدن هابیل، به دست قابیل، یک چهارم آنها نابود شدند.
طاووس: آری من اشتباه کردم و تو درست فرمودی. اینک بفرما از آن دو نفر (قابیل و هابیل) کدام یک پدر انسانهای بعد شدند. قاتل یا مقتول؟
امام باقر ـ علیه السلام ـ : هیچ کدام؛ پدر انسانهای بعد، شیث بن آدم ـ علیه السلام ـ بود.
طاووس: چرا آدم آدم نامیده شد؟
امام باقر ـ علیه السلام ـ : زیرا طینت او از أدیم (روی) زمین برداشته شد.
طاووس: چرا حوا را حوا نامیدند؟
امام باقر ـ علیه السلام ـ : زیرا او از دنده حیّ (انسان زنده) یعنی دنده آدم آفریده شد.
طاووس: چرا ابلیس را ابلیس نامیدند؟
امام باقر ـ علیه السلام ـ : زیرا او از رحمت خدا مأیوس شد و قطع امید کرد. واژه ابلیس از «بَلَسْ» به معنای ناامیدی از رحمت خداست.
طاووس: چرا به جنّ، جنّ می‎گویند؟
امام باقر ـ علیه السلام ـ : زیرا جنیان پوشیده‎اند و دیده نمی‎شوند. (واژه جن به معنای مخفی و پوشیده است.)
طاووس: مرا از اول دروغی که از صاحبش سر زد خبر بدهید.
امام باقر ـ علیه السلام ـ : آن دروغ از ابلیس بود که (در برابر فرمان خدا به سجده کردن آدم سرکشی کرد و) گفت: من بهتر از آدم هستم، زیرا مرا از آتش (درخشنده) آفریده‌ای و آدم را از گِل (تیره).
طاووس: آن قوم که گواهی به حق دادند ولی دروغگو بودند چه کسانی هستند؟
امام باقر ـ علیه السلام ـ : آن قوم منافقانند که به رسول گرامی ـ صلّی الله علیه و آله ـ گفتند: «گواهی می‎دهیم که تو رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ هستی، ولی خداوند گواهی می‎دهد که منافقان دروغگو هستند، (و به گفته خود اعتقاد ندارند.)[1] طاووس: آن پرنده‎ای که یک بار پرید، ولی قبل از آن و بعد از آن دیگر نپرید، و خداوند آن را در قرآنش یاد کرده چه بود؟
امام باقر ـ علیه السلام ـ : آن پرنده قسمتی از کوه طور بود که خداوند آن را به پرواز در آورد،
به طوری که در فضا قرار گرفت و بر بنی اسرائیل سایه افکند. انواع عذاب در آن وجود داشت،‌ تا این که بنی اسرائیل، تورات را پذیرفتند.[2] طاووس: آن رسولی که نه از انسانها بود و نه از جنیان و نه از فرشتگان بود، و خداوند در قرآنش از آن یاد کرده چه بود؟
امام باقر ـ علیه السلام ـ : آن، کلاغ بود که خداوند او را نزد قابیل فرستاد تا به او بفهماند که چگونه جنازه برادرش هابیل را دفن کند.[3] طاووس: آن موجودی که نه از جن و نه از انس و نه از فرشتگان بود و قوم خود را ترسانید و خداوند در قرآنش از او یاد کرده، چه بوده است؟
امام باقر ـ علیه السلام ـ : آن موجود، مورچه بود که به قوم خود گفت:
«وارد لانه‎های خود شوید. تا سلیمان و لشگریانش از روی ناآگاهی، شما را پایمان نکنند».[4] طاووس: به من خبر بده از آن موجودی که از انسان و جن و فرشتگان نبود و به او نسبت دروغ دادند، و خداوند در قرآن از او یاد کرده است.
امام باقر ـ علیه السلام ـ : آن حیوان، گرگی بود که برادران یوسف ـ علیه السلام ـ به او نسبت دروغ دادند و گفتند «گرگ یوسف را خورد».[5] طاووس: به من خبر بده از چیزی که اندکش حلال و بسیارش حرام است و خداوند از آن در قرآن یاد کرده است.
امام باقر ـ علیه السلام ـ : آن چیز، نهی حضرت طالوت (نماینده حضرت موسی ـ علیه السلام ـ) بوده که به لشگر خود گفت:
«از آب این نهر جز اندکی (به اندازه یک کف دست) نیاشامید».[6] طاووس: صلاتی که نداشتن وضو، و روزه‎ای که خوردن و نوشیدن به آن صدمه نمی‎زند کدام است؟
امام باقر ـ علیه السلام ـ : صلات بی‎وضو، صلوات بر پیامبر گرامی ـ صلّی الله علیه و آله ـ است، و روزه‎ای که خوردن و نوشیدن به آن صدمه نمی‎زند، روزه سکوت حضرت مریم ـ سلام الله علیها ـ است که گفت:
«من برای خداوند نذر کرده‎ام که روزه بگیرم بدین ترتیب که با کسی سخن نگویم».[7] طاووس: آن چیزی که کم و زیاد می‎شود؟ آن چیزی که زیاد می‎شود ولی کم نمی‎گردد، و آن چیزی که کم می‎شود ولی زیاد نمی‎شود چیست؟
اما باقر ـ علیه السلام ـ : آن موجودی که کم و زیاد می‎شود، ماه است.
و آن چیزی که زیاد می‎شود و کم نمی‎شود، آب دریا است.
و آن چیزی که کم می‎شود و زیاد نمی‎گردد عمر است.
به این ترتیب امام باقر ـ علیه السلام ـ به پانزده سؤال پیچیده و معنا گونه طاووس یمانی پاسخ فرمود و حاضران را از جواب خود مات و مبهوت ساخت.[1] . سوره منافقون، آیه 1.
[2] . ر.ک سوره اعراف، آیه 171.
[3] . سوره مائده: آیه 31.
[4] . سوره نحل، آیه 18.
[5] . سوره یوسف، آیه 17.
[6] . سوره بقره، آیه 249.
[7] . سوره مریم، آیه 26.
امام باقر(ع) با طاووس یمانی