به کوشش: محمد کمالی نژاد

نام رایج:
چای کوهی

نام عربی:
مَرمازاد

نام های دیگر:
مرو آزاد (فارسی)، پشمک گیاه، توکلیجه (ترکی)، اسطاکیس (فرنگی)

ماهیت:
نباتی است ساق آن یک عدد و به قدر شبری و قریب به جعده و پر زغب به قدری که گویا از ساق تا آخر در میان پنبه حلاجی کرده بسیار نرم پیچیده اند و گل آن بنفش مایل به سرخی و ریزه و از ساق تا آخر با برگهای بسیار ریزه آمیخته به گل و حکیم میر محمد مومن رحمه الله تعالی نوشته اند که در فیروز کوه مکرر مشاهده کرده واخذ نموده است.

طبیعت:
گرم و خشک و گرمی آن را زیاده از خشکی دانسته اند.

افعال و خواص:
سعوط آن با روغن بنفشه جهت تفتیح سدد دماغی و تقویت دماغ و صداع بلغمی نافع، مقوی معده و جگر و اعضای باطنی و تحلیل ریاح و امراض بارده جگر و رحم و مدر حیض است.

نام رایج:
ذرت

نام عربی:
ذره

نام های دیگر:
ذره جاورس

ماهیت:
حبی است سفید و شیرین از عدس بزرگ تر و در خوشه بزرگی پر از دانه و نبات آن به قدر یک قامت و کمتر و زیاده بر آن و شبیه به نیشکر و نبات خندروس و بهترین آن سفید بزرگ دامنه سنگین شیرین آن است.

طبیعت:
سرد و خشک است

افعال و خواص:
قوی الغذا و غلیظ تر از دخن و مجفف و حابس اسهال و در جمیع افعال مانند خندروس است و ضماد آن مبرد و مجفف و رادع و همچنین جمیع اجزای آن گیاه
***

بدل:
خندروس

مضر:
غلیظ

مصلح:
شیرینی ها روغن ها

نام رایج:
زنجبیل

نام عربی:
زنجبیل

ماهیت:
بیخی است معروف نبات آن شبیه به نبات شقاقل و از آن کوچکتر و برگهای آن باریک و طولانی بقدر یک شبر و زیاده و بی گل و ثمر و در مازندران نیز به هم می رسد.

طبیعت:
تازه ی آن در سوم گرم و در اول خشک و خشک آن در دوم خشک و با رطوبت فضلیه.

افعال و خواص:
مقوی قوت حافظه و هاضمه و معده و کبد و مفتح سدّه جگر و مبهی و محلل ریاح غلیظ معده و امعا و مقطع بلاغم و رطوبات غلیظه چسبیده به سطح معده و امعا و غیرها و مجفف آنها و ملین طبع و مخرج خلط غلیظ و رطوبات دماغی و حلق و برودت اعصاب و جهت فالج و کرم معده و یرقان سدّی و تقطیر البول حادث از برودت و ضعف آلات بول و اسهال که از فساد غذا باشد و با زرده تخم مرغ نیم برشت جهت ازدیاد منی و غلظت آن و با تربد مسهل رطوبات مفاصل و ساقین و معین قوت مسهله تربد و ضماد تر تازه ی نرم سوده ی آن جهت داء الثعلب و تحلیل اورام ریحیه و بارده مائیه و تسکین اوجاع بارده نافع است.
***

بدل:
دارفلفل

مضر:
حلق

مصلح:
عسل و روغن بادام

مقدار شربت:
تا دو درم.
منبع مقاله :
کمالی نژاد، محمد، (1390)؛ برگ کهن، تهران: چوگان، چاپ اول