نویسنده:زهرا جلالی

همانطورکه بارها شنیده اید و یا خوانده اید، مصرف قرصهای ویتامین برای داشتن تغذیه متعادل و مناسب روش درستی نیست. زیرا کارآیی مناسب اندامهای مختلف بدن، تنها در گرو استفاده از ویتامین ها نیست. در هر حال، ویتامین ها باید با ترکیب و کمیت مناسب و از روش درست در اختیار بدن قرار گیرد. بهترین راه دریافت ویتامین ها و املاح معدنی، استفاده از سبزیجات خام، میوه های تازه و دیگر مواد غذایی طبیعی در رژیم روزانه است که انواع گوناگونی از ویتامین ها را دارا بوده و نیازهای بدن را مرتفع می سازند.

کروم:

یکی از مواد معدنی مورد نیاز بدن است که تحقیقات زیادی در رابطه با تأثیر آن بر میزان قند خون افراد دیابتی، در سالهای اخیر، انجام گرفته است. در بیشتر این مطالعات، تأثیرکروم بر کاهش قندخون به اثبات رسیده است. مکانیسم دقیق تأثیر کروم بر روی قندخون مشخص نیست ولی بعضی از محققین اعتقاد دارند که کروم باعث افزایش حساسیت عضلات بدن نسبت به انسولین می شود و از این طریق باعث کاهش قند خون می گردد. همچنین نشان داده شده است که مصرف کروم در افراد دیابتی باعث کاهش چربی و تری گلیسرید خون می شود. منابع حاوی این ماده معدنی عبارتند از: جوانه گندم، اسفناج، پیاز، ران مرغ، گوشت قرمز، آرد سویا، کلم بروکلی، بادام زمینی، کره بادام زمینی، پنیر، جگر، قلوه.

منیزیم:

از دیگر مواد معدنی مورد نیاز بدن است که موجب کاهش مقاومت به انسولین و نیز کاهش فشارخون می شود. در واقع منیزیم نیز همانند کروم، حساسیت سلولها به انسولین را بیشتر کرده و باعث عملکرد بهتر انسولین در بدن می گردد. به طور کلی، اگر افراد دیابتی مقدار مناسبی از سبزیجات و میوه جات را در رژیم غذایی روزانه خود بگنجانند، با کمبود ویتامین ها و مواد معدنی در بدن خود مواجه نخواهند شد. تعدادی از مواد غذایی حاوی منیزیم عبارتند از: سبزیجات سبز رنگ، کلم بروکلی، اسفناج، جوانه گندم، مغزهای آجیل، حبوبات و غلات سبوس دار، کره بادام زمینی، لوبیا چشم بلبلی و گندم پرک.

روی:

یکی دیگر از مواد معدنی مورد نیاز بدن است که مقدار آن در افراد دیابتی کمتر از سایرین است. این کمبود ممکن است به خاطر کم بودن مقدار جذب روی و یا افزایش دفع روی در بیماران دیابتی باشد. هنوز علت دقیق بروز این دو حالت در میان دیابتی ها مشخص نیست ولی در هر حال این دو عامل سبب کاهش میزان روی در بدن افراد دیابتی می شود. همانطور که می دانید، زخم هایی که در بدن افراد دیابتی ایجاد می شود، می تواند برای آنان مشکلات زیادی را ایجاد کند ولی مصرف روی با بالابردن مقاومت بدن، در پیشگیری از طولانی شدن بهبود زخم های سطحی در دیابتی ها، مؤثر است. تعدادی از مواد غذایی حاوی روی عبارتند از: لوبیا سبز، لوبیا چیتی، عدس، تخم مرغ، جگر گاو، گوشت مرغ و گاو، بادام، گردو، بادام زمینی و ماست.

ویتامین C:

از ویتامین های ضروری و مورد نیاز بدن است که افراد دیابتی می بایست با احتیاط بیشتری مصرف کنند. مقدار نیاز روزانه بدن به این ویتامین حدود 90 میلی گرم است. این مقدار که با استفاده از مواد غذایی حاوی این ویتامین تأمین می شود، باعث افزایش نارسایی های عروقی در افراد دیابتی نمی گردد. اما در کسانی که از دوز بالای ویتامین C، معمولاً به صورت قرص، استفاده می کنند، ممکن است دچار افزایش عوارض عروقی شوند. به همین علت، هیچ گاه قرص های ویتامین را سرخود و بدون مشورت با پزشکتان مصرف نکنید. منابع حاوی ویتامین C عبارتند از: کلم بروکلی، مرکبات، کیوی، فلفل قرمز و سبز، توت فرنگی و گوجه فرنگی. بازهم یادآور می شویم که افراد دیابتی از نظر میزان دریافت ویتامین ها و مواد معدنی هیچ تفاوتی با افراد غیر دیابتی ندارند. چنانچه یک فرد دیابتی میزان قابل توجهی از غذاهای غنی از سبزیجات، میوه جات، غلات و حبوبات را به طور روزانه مصرف کند، از این طریق می تواند، بدون نیاز به هرگونه مکمل غذایی، تقریباً تمام ویتامین ها و مواد معدنی مورد نیاز خود را دریافت نماید. تا به امروز هیچ دلیل علمی در رابطه با نیاز افراد دیابتی به املاح و ویتامین های خاص کشف نشده است؛ ولی در مواردی همچون:
* کمبود مواد معدنی مانند کروم، منیزیوم، مس، سلنیوم، منگنز یا روی
* کمبود ویتامین های A, C, E, بتا کاروتن و سلنیم (آنتی اکسیدانها)
* قرار داشتن تحت رژیم غذایی با دریافت کمتر از 1200 کالری در روز
* سن بیشتر از 65 سال
* بارداری و یا شیردهی
* قرار داشتن در معرض خطر ابتلا به بیماری های استخوان
* پر ادراری
* عدم کنترل مناسب قندخون
بهتر است که با پزشک معالج خود مشورت کنید تا در صورت لزوم، پزشک شما بنا بر صلاحدید خود، برایتان قرص مکملی را تجویز نماید.

فیبر مورد نیاز در دیابت:

فیبر موجود در مواد غذایی، که به آن فیبر خوراکی هم گفته می شود، منبع دیگری از کربوهیدرات به شمار می رود. از بهترین منابع فیبر می توان به غلات کامل، نان سنگک و نان جو، حبوبات، انواع نخود و لوبیا و سبزیجات و میوه ها اشاره کرد. فیبرها بر سرعت جذب غذا و همچنین در مقادیر زیاد بر میزان قندخون تأثیر می گذارند. برخی از تحقیقات نشان می دهد که یک رژیم غذایی حاوی فیبر بالا می تواند میزان کلسترول کل و کلسترول بد خون را بهبود بخشد.

راههای ساده برای گنجاندن فیبر در برنامه غذایی:

*مصرف غلاتی همچون لوبیا، نخود، جو، بلغور و گندم را افزایش دهید. در صورت تمایل می توانید از جوانه گندم هم به همراه غذا یا سالاد مصرف کنید.
* از سبزیجات حاوی فیبر بالا همچون سبزیجات سبز، کاهو، کلم و غیره استفاده کنید. علاوه بر این می توانید از توت خشک و دیگر میوه های خشک شده نیز در کنار چای استفاده کنید.
* سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)، مصرف بیش از 5 گرم (تقریباً یک قاشق) فیبر در هر سروینگ را “عالی” و مصرف بین 2.5 تا 4.9 گرم فیبر در هر سروینگ را “خوب” تعریف کرده است.
* تا جایی که امکان دارد از سبزیجات خام استفاده کنید، چرا که پخت غذا، از میزان فیبر موجود در آن می کاهد.
* همراه با غذا و در بین وعده های غذا میوه جات تازه مصرف کنید.
* کورن فلکس و پاپ کورن نیز حاوی فیبر بوده و می تواند تا حدی جایگزین سبزیجات در رژیم غذایی کودکانی باشد که علاقه ای به خوردن سبزیجات ندارند. با این حال هرگز سبزیجات را از رژیم غذایی کودکان حذف نکنید و آنها را به خوردن سبزیجات تشویق کنید.

چربی مورد نیاز:

مارگارین، کره، روغن، انواع سس های سالاد، مغزهای آجیلی، دانه های روغنی، شیر، پنیر، گوشت، اسنک ها و دسرهای آماده حاوی مقادیر فراوانی از نوع چربی ها هستند.
انواع گوناگونی از چربی ها وجود دارند که عبارتند از: چربی های غیر اشباع، چربی های اشباع و چربی های ترانس.
چربی های ترانس در مارگارین و اغلب اسنکها و دسرهای آماده یافت می شود. چربی های ترانس و اشباع شده موجب افزایش کلسترول خون می گردند. چربی موجود در زیتون، روغن زیتون، روغن کانولا (کلزا)، مغزهای آجیل و آواکادو از نوع غیر اشباع بوده و سالمترین نوع چربی هاست. در مرتبه بعدی روغن ذرت، روغن آفتابگردان، روغن دانه سویا قرار می گیرند.

کربوهیدرات:

کربوهیدراتها که منبع اصلی تأمین کننده انرژی بدن هستند در گروههای غذایی نان و غلات، شیر، میوه جات و سبزیجات وجود دارند و به دو گروه کربوهیدراتهای ساده و مرکب تقسیم می شوند. کربوهیدراتهای ساده مثل گلوکز، فروکتوز و لاکتوز در گروه های شیر و میوه جات و نیز در مواد قندی مثل شکر و عسل و کربوهیدراتهای مرکب از جمله نشاسته در گروه های غذایی نان و غلات و سبزیجات دیده می شوند.
در مورد میزان تأثیری که هر یک از گروههای اصلی (پروتئین، چربی و کربوهیدرات) در بالا بردن میزان قندخون دارند، بیشترین تأثیر مربوط به گروه کربوهیدراتهاست. یعنی مصرف این مواد قندخون را سریعتر و بیشتر بالا می برد و انتخاب خوبی برای درمان حملات هیپوگلیسیمی (کاهش قند خون) است. بعد از این گروه به ترتیب پروتئین ها چربی ها قرار می گیرند. در نظر گرفتن این مسئله در تنظیم قند خون بعد از غذا از اهمیت زیادی برخوردار است.

پروتئین مورد نیاز دیابتی ها:

پروتئین وظیفه رشد و ترمیم بافتهای مختلف بدن را بر عهده دارند و در گروههای غذایی شیر و گوشت (محتوی پروتئین حیوانی) و غلات و سبزیجات (محتوی پروتئین گیاهی) دیده می شوند. پروتئینهای حیوانی بیشتر از انواع گیاهی نیازهای ضروری بدن را برآورده می سازند؛ البته شما می توانید برای افزودن به ارزش غذایی پروتئین های گیاهی آنها را با یک پروتئین حیوانی ترکیب کنید (مثل مصرف نان همراه با پنیر). مصرف کافی پروتئین در دوران رشد و بلوغ از اهمیت خاصی برخوردار است.
منبع: نشریه پیام پزشک، شماره 53.