شارح : محمد محمدی ری شهری
منبع:حکمت‌نامه حضرت عبد العظیم الحسنی علیه‌السلام

فریفته شدن

حدیث

علل الشرائع : حدّثنا محمّد بن موسى المتوکّل ، قال : حدّثنا علیّ بن الحسین السعد آبادى ، عن أحمد بن أبى عبد اللَّه البرقى ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن ابن أبى عمیر ، عن عبد اللَّه بن الفضل ، عن خاله محمّد بن سلیمان ، عن رجل ، عن محمّد بن علیّ [ علیهما السلام ]أنّه قال لمحمّد بن مسلم :

یا مُحَمَّدَ بنَ مُسلمٍ! لا یَغُرَّنَّکَ النَّاسُ مِن نَفسِکَ ، فَإِنَّ الأَمرَ یَصِلُ إلَیکَ دونَهُم .[۱]

ترجمه‌
حضرت عبد العظیم علیه السلام – به سند خود – : امام باقر علیه السلام خطاب به محمّد بن مسلم فرمود : «مبادا مردم، تو را فریب دهند و از خود، غافل سازند ؛ زیرا [اگر فریفته شدى، ]زیان آن، متوجّه خودت خواهد شد ، نه آنها» .

شرح‌

در این حدیث ، فریفتگى، یکى از رذایل اخلاقى شمرده شده که زیان آن، متوجّه شخص فریب خورده مى‌گردد ، و توصیه شده که انسان باید همواره هشیار باشد تا تسلیم وسوسه‌هاى فریبکاران نشود . نکات قابل توجّه در شرح این حدیث، عبارت اند از :

۱ . حکمت یاد شده، ریشه در آیاتى از قرآن کریم دارد ، مانند :

(وَ قَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لِلَّذِینَ ءَامَنُوا اتَّبِعُوا سَبِیلَنَا وَ لْنَحْمِلْ خَطَیَکُمْ وَ مَا هُم بِحَمِلِینَ مِنْ خَطَیَهُم مِّن شَىْ‌ءٍ إِنَّهُمْ لَکَذِبُونَ .[۲] کافران به مؤمنان گفتند : «شما از راه ما پیروى کنید و گناهانتان به گردن ما»، و[لى ]چیزى از گناهانشان را به گردن نخواهند گرفت . آنان به یقین، دروغگو هستند) .

در آیه‌اى دیگر نیز این معنا بدین سان بیان شده است :

(وَ لَا تَزِرُ وَازِرَهٌ وِزْرَ أُخْرَى‌ وَ إِن تَدْعُ مُثْقَلَهٌ إِلَى‌ حِمْلِهَا لَا یُحْمَلْ مِنْهُ شَىْ‌ءٌ وَ لَوْ کَانَ ذَا قُرْبَى‌ .[۳] هیچ گنهکارى، بار گناه دیگرى را بر دوش نمى‌کشد و اگر سنگین‌بارى، دیگرى را براى حمل گناه خود بخواند ، چیزى از آن برداشته نمى‌شود، هر چند از خویشان باشد) .

در قیامت، فریبکاران جِن و انس، نه تنها گناه فریب خوردگان را به دوش نمى‌گیرند، بلکه آنها را سرزنش هم مى‌کنند که چرا فریب خورده‌اند و از آنان پیروى کرده‌اند ، و از آنها اظهار برائت و بیزارى مى‌نمایند![۴]

۲ . عوامل متعدّدى مى‌توانند موجب مصونیت از وسوسه‌هاى شیاطین انس و جن و فریب فریبکاران گردند ، از جمله : باور داشتن این حقیقت که هر کس مسئول کارهاى خویش است و در قیامت، هیچ‌کس بار گناه دیگرى را به دوش نخواهد گرفت .

در ادامه حدیثى که در متن آمد ، به نشانه‌هاى فریفتگى اشاره شده که شرح آن در حکمت‌هاى بعدى خواهد آمد .