نویسند گان :علی نقی امیری*
محمد همتی**
مهدی مبینی***

ضرورت ترویج اخلاق حرفه ای در سازمان

توسعه سازمانی تلاشی پی گیر، منسجم و کاملاً برنامه ریزی شده است که به منظور بهبود و نوسازی نظم صورت می گیرد.(1) هدف از توسعه سازمانی، هم بهبود زندگی (شغلی) فرد و هم بهبود کارکرد سازمان است.(2)
با توجه به اهمیت اخلاق حرفه ای در توسعه سازمان، لازم است در تعیین اثربخشی (میزان تحقق اهداف سازمانی) و هدایت منابع (از جمله منابع انسانی) به میزان آموزش اخلاق حرفه ای در هر سازمان، جهل و ناآشنایی کارکنان از اخلاقیات شغل و سازمان بیان شده است.(3) با توجه به اینکه امروزه هیچ سازمانی قادر نیست بدون آموزش توسعه یابد،(4) لازم است در سازمان ها افزون بر آموزش تخصص ها و مهارت های مورد نیاز هر شغل به کارکنان، ایجاد روحیه تعاون، کار مشترک و دسته جمعی و به ویژه اخلاق اداری و سازمانی جزو برنامه های آموزش در سازمان قرار گیرد.(5)
از آنجا که منشور اخلاقی در هر سازمان طی فرایند گفت و گو و مشارکت تمامی کارکنان و رئیسان به وجود آمده است، به منزله یک میثاق عمومی سازمان پذیرفته شده است. به تدریج سازمان گسترش این اصول را جزو اهداف خود می پذیرد. بدین منظور، شیوه های مختلفی برای آموزش اخلاق حرفه ای در سازمان ها به وجود آمده است که یادگیری مستقیم، رایج ترین آنهاست؛ اما این شیوه نشان داده است که کارآیی لازم را ندارد پس با توجه به اینکه ترویج اخلاق در سازمان، به معنای یادگیری سبک خاصی از زندگی سازمانی است، باید به شیوه های غیرمستقیم مانند آموزش های حین عمل و آموزش های اجتماعی و فرهنگی، توجه بیشتری شود.(6)
اما جدای از نوع آموزش، به منظور تعیین محتوای آموزشی، سازمان باید نیازهای آموزشی را از مقایسه میان وضع موجود و وضع مطلوب (با آنچه لازمه پاسخ گویی به منشور اخلاقی و اهداف سازمان است) مشخص کند.(7) برای تعیین وضع موجود (میزان پایبندی کارکنان به اخلاق حرفه ای سازمان) و حتی برای تعیین وضع مطلوب (دیدگاه کارکنان به عنوان افرادی آگاه به شرایط سازمانی برای ارائه مؤلفه هایی کاربردی) لازم است از تحقیقات درباره اخلاق حرفه ای حمایت کرد.
منشور اخلاقی هر سازمانی، از اشتراک عمومی همه اعضای سازمان در مورد اصول و قواعد اخلاقی خاصی که در جهت بهبود و توسعه فعالیت های سازمانی است، به دست می آید.(8) در صورتی که اگر بخواهیم ارزش های خاصی را به صورت پذیرش همگانی در آوریم، باید در ابتدا از توسعه آگاهی ها و دانش های مرتبط شروع کنیم. سپس به تدریج نگرش ها را تغییر، و در نهایت به عنوان خروجی، رفتارها را تحت تأثیر قرار داد.(9)

وظایف مدیران در اخلاقی کردن سازمان

پنیو اعتقاد دارد که اخلاق حرفه ای رشته ای از دانش اخلاق است که ضمن مطالعه ارتباط شغل ها، به بیان مسئولیت های اخلاقی سازمان، تشخیص و حل مسائل اخلاقی در حرفه ای گوناگون می پردازد. او وظایف مدیران را در اخلاقی کردن سازمان این گونه بر می شمارد:
الف) ارزشیابی عملکردهای اخلاقی کارکنان؛
ب) اخلاقی کردن هدف های سازمان؛
ج) اشاعه ارزش ها و مسائل اخلاقی در سازمان؛
د) اخلاق ورزی در زندگی شخصی؛
ذ) اهمیت دادن به اخلاق حرفه ای در شغل؛
و) برخورد عقلانی و روشمند در مواجهه با مشکلات اخلاقی پیش آمده در سازمان و اقدام برای برطرف کردن آنها؛
هـ) عنایت خاص به آموزش اخلاق حرفه ای
ی) تهیه و تدوین منشور اخلاقی مربوط به سازمان با مشارکت همه اعضای سازمان؛(10)

عوامل روان شناختی مرتبط با اخلاق کار

بسیاری از صاحب نظران معتقدند از خودبیگانگی افراد می تواند تأثیر مستقیمی بر میزان علاقه، دقت، مسئولیت، ابتکار و مولد بودن داشته باشد. اخلاق کار قواعد و زمینه های برانگیزاننده و فعال شده تعهد ذهنی، روانی و فیزیکی فرد یا گروه است. بدیهی است که یک ذهن از خودبیگانه نمی تواند زمینه ای مناسب برای انگیزه و تعهدات اخلاق و فیزیکی از خود بروز دهد. کاهش اخلاق کار، منجر به کاهش مسئولیت پذیری می شود.(11)
تعهد ذهنی و فیزیکی از خود بیگانگی صنعتی شدن جوامع و تأثیر آن بر اخلاق کار، تغییرهایی بنیادی در ساختار جامعه پدید می آورد.(12)
در نظام پیشه وری، رابطه موجود بین کارگر و کارفرما شخصی بود و این رابطه ایجاب می کرد که کارگر و کارفرما در مقابل یکدیگر دارای تعهدات و وظایفی گسترده تر از آنچه امروز انتظار می رود باشند؛ اما تولید کارخانه ای، در وضعیت اجتماعی همه کارگران تغییرهای اساسی به وجود آورد و بر مهارت های پیشه ای و روابط کار اثر عمیقی گذاشت. بدین ترتیب، نیروی کار در یک کارگاه یا کارخانه متمرکز و محل زندگی و کار از یکدیگر جدا شد. کارگران می بایست از نظمی که کارفرما اعمال می کرد، یعنی ساعات و سرعت کار منظم تبعیت می کردند و اگر چه از نظر حقوقی آزاد بودند، از نظر اقتصادی و اجتماعی وابسته و تابع بودند.
یکی از ابعاد بسیار مهم اخلاق کار، بعد روانشناختی آن است؛ زیرا اخلاق متغیری است که آگاهی و اراده فردی نقش محوری در آن ایفا می کنند. بسیاری از اندیشمندان برای بهبود اخلاق کار، بر نظریه های رفتاری تأکید داشته اند. هرگاه فردی کار اخلاقی انجام داد و
از سوی جامعه تشویق شد، احتمال انجام کارهای اخلاقی دیگر تقویت می شود؛ تا جایی که کار اخلاقی به صورت ارزش های درونی در می آید. به این ترتیب، برنامه ریزان کلان کشوری قادر خواهند بود اخلاق کار را در افراد جامعه درونی کنند؛ زیرا تغییر مدیریت اساساً در شیوه های انگیزش افراد در محیط کاری و نحوه پاداش های مادی آنها تأثیر می گذارد که ابعاد اقتصادی و روانی اخلاق کار محسوب می شوند.(13)

ضمانت اجرای رعایت قواعد اخلاق حرفه ای در مؤسسات تجاری و ادارات

اخلاق حرفه ای، از مهم ترین ابزار گسترش فعالیت های تجاری و اداری است. اخلاق حرفه ای ایجاب می کند که بعضی افراد با استفاده از شیوه های غیرقابل قبول و با زیر پا گذاردن شرایط رقابت سالم، امتیازهای خاصی به نفع خود و به ضرر سایر افراد در سراسر جهان تحصیل نکنند.(14)
اربابان حرفه ها و مشاغل بازرگانی و اداری در هر رشته ای باید بری حرفه خود قواعد اخلاق حرفه ای خاصی تنظیم کنند؛ قواعد اخلاق حرفه ای در محدوده شرایط اجتماعی- سیاسی و حقوقی حاکم بر فعالیت اصحاب حرفه ها در هر کشوری باید برای همان کشور تدوین می شود. البته هیچ کد اخلاق حرفه ای که لااقل اصول اخلاق حرفه ای را رعایت نکرده باشد، قابلیت شناسایی ملی و بین المللی ندارد.
از لحاظ حقوقی، هر قاعده اخلاقی که فاقد ضمانت اجرا باشد، صرفاً جنبه توصیه خواهد داشت. طبیعی است که توصیه کاربردی مؤثر در جامعه ندارد. بنابراین، لازم است قواعد اخلاق حرفه ای به تصویب اعضای هر حرفه برسد و همچنین سازمان رسیدگی انضباطی، به منظور مجازات انضباطی در مورد اشخاص عضو حرفه مزبور تشکیل شود. به همین دلیل، توصیه می شود قواعد اخلاق حرفه ای خاص هر رشته به تصویب کانون های غیردولتی یا دولتی همان رشته برسد و سپس در شرایط مقتضی اجرا شود. بعضی از انجمن ها و حرف ها وابستگی های بین المللی نیز دارند؛ مانند: انجمن حساب رسان، انجمن مدیران فروش شرکت های چند ملیتی، انجمن مؤسسات تبلیغاتی، انجمن تولیدکنندگان محصولات دارویی و بهداشتی، انجمن متخصصان محیط زیست و سازمان ها و مؤسسات بانکی و بیمه. هر یک از این کانون های فعال در تجارت بین المللی، خود قواعد حرفه ای خاص را تدوین، و به تصویب اعضای خود رسانده اند.(15) برخی رفتارهای مخالف اخلاق
تجاری و اداری مانند پول شویی، فساد مالی، اعمال نفوذ و معاملات و ایجاد انحصارات، مشمول ضمانت اجرای جزایی در قوانین کشورهای مختلف اند که وظیفه مجازات تبهکاران اقتصادی به دولت ها مربوط می شوند.(16)
بدیهی است مهم ترین قاعده اخلاق حرفه ای، ضرورت اجرای قوانین، به ویژه قوانین مربوط به مبارزه با فساد مالی و تقلب های تجاری و اداری است. در چنین مواردی، سازمان های انضباطی مجری اخلاق حرفه ای بر اقدام های متقلبانه و سوءاستفاده های اعضای حرفه ها نظارت می کنند و حتی بدون داشتن دلایل کافی، و به استناد مدارک و اطلاعات موثق دیگر، اعضای متخلف را مشمول مجازات های انضباطی قرار می دهند. طبیعی است تعقیب اشخاص به منظور اعمال مجازات انضباطی مانع پیگیری کیفری نیست و سازمان های حرفه ای هرگاه به دلایل قانونی مجرمانه پی ببرند، معمولاً چنین دلایل و مدارکی را به دادستان های مربوط تسلیم می کنند.(17)

پی‌نوشت‌ها:

*استادیار دانشکده مدیریت پردیس دانشگاه تهران در قم.
**دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی دانشگاه تهران.
***کارشناسی ارشد برنامه ریزی آموزشی از دانشگاه علامه طباطبایی.
1. ر.ک: رابرت، جی، آونز، رفتار سازمانی در آموزش و پرورش، ترجمه سلیمی. ق و فروغی.
2. همان.
3. ر.ک: احد فرامرز قراملکی، اخلاق حرفه ای.
4. م. مختاری پور و ع. سیادت، مبانی و اصول اقتصاد آموزش و پرورش.
5. ر.ک: میر سپاسی، همان.
6. ر.ک: احد فرامرز قراملکی، اخلاق حرفه ای.
7. ر.ک: میر سپاسی، همان.
8. Pennino, Clare M, Managers and Professional ethics, Journal of Business ethics, P.242.
9. ر.ک: ذاکر صالحی، 1383.
10. Pennino, Ibid, p193.
11. WILSON, IAN, ETHICE , SOCIAL RESPONSIBILITY AND STRATEGY JOURNAL OF STEATEGY& LEADER SHIP, V45, P15.
12. Jos, Philip H, “Social Contract Theory Implications for Professional Ethics”, journal of Public Adminisrtation, V36, N5, p143.
13. Wilson, Ibid, p.16.
14. jos, Ibid, p 152
15. Fassin, Yves, “The Reasons Behind Non-Ethical Behaviour in Business and Entrepreneurship”, Journal of Business Ethics, V, p163.
16. jos, Ibid,p 143.
17. fassin, Ibid, p163.

منبع: نشریه معرفت اخلاقی، شماره 4.
ادامه دارد…