نویسنده: رسول عربان
حضرت مهدی موعود (علیه السلام) یگانه فرزانه‌ی روزگار با نام «عالم» یاد و صدا می‌شود. (1)
علم و دانش، رشد دهنده و تعالی بخش انسان است. دانش، چراغ عقل را برفروزد و نگرشی تازه آفریند. علم به انسان برتری دیگری بخشد و امتیاز ویژه‌ای به او عطا کند. دانش، راه را روشن، هدف و مقصد را نزدیک گرداند و آن را به رنگ واقعیت و حقیقت رنگ آمیزی نماید و از پستی و بلندی، از سراب و خیال، نجات بخش است. البته پوشیده نماند که علم، آن گه کارگر افتد که با عمل درآمیزد و آن دانشی که به سوی خداوند و رستگاری رهنمون کند، گران قدر و گران مایه است.
خداوند دانا در قرآن کریم، خویش را به علم و دانش معرفی نموده و از آگاهی و دانایی خویش و آنچه در زمین و آسمان پنهان و آشکار است و می‌گذرد، با ملائکه سخن به میان آورده است. او به قلم سوگند خورد- ن و القلم- و صفاتش بر حیات و علم استوار گشته:
(وَهُوَ بِکُلِّ شَیءٍ عَلِیمٌ) (2)، (هُوَ اللَّهُ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ عَالِمُ الْغَیبِ وَالشَّهَادَهِ هُوَ الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ) (3) و (قَالَ أَلَمْ أَقُلْ لَکُمْ إِنِّی أَعْلَمُ غَیبَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَأَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا کُنْتُمْ تَکْتُمُونَ) (4).
آموزگار انبیا، خداوند متعال، سفیران خویش را به نور علم روشن ساخت و به زیور دانش زینت داد. او نخستین خلیفه‌اش را از علم و دانش خویش بیاموخت و آخرین سفیرش را با دانش و دانایی آراست. قرآن درباره‌ی حضرت آدم از علم و دانش سررشته‌ی سخن گستراند:
(وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ کُلَّهَا) (5).
خدای فرزانه‌ی اساس آفرینش را بر دانش پایه‌ریزی نمود. قرآن کریم، این میراث پروردگار، این آیین نامه‌ی آموزگاران بشر- نبی اکرم و پیشوایان معصوم (علیهم السلام)- را بر اساس علم و دانش بنیان نمود.
قرآن کریم سراسر علم است و دانش و پیوسته با جهل در ستیز است. انبیا که تربیت شدگان آموزگار هستی و کتاب‌های آسمانی‌اند، برای برافروختن علم و معرفت و مبارزه با جهل و نادانی برانگیخته شده و برای زدودن آن به پا خاسته‌اند.
نبی اکرم و خاندان فرهیخته و پیراسته‌اش (علیهم السلام)، داناترین و دانشمندترین مردمان‌اند. خدای سبحان از دانش خویش به آنان آموخت و دانش تمام انبیا را در سینه‌ی آنان جای داد. آنان خزانه داران و منبع علوم و دانش خداوندگارند. هرچه درگذشته روی داده، هرچه اکنون در حال گذر است و هر چه در آینده تا دامنه‌ی قیامت روی دهد، همه و همه، در علم اهل بیت (علیهم السلام) نهفته است؛ آن هم علمی که هرگز آلوده نگشته و نگردد و جهل و نادانی مرزبان دانش آنان نیست، سراسر دانش‌اند و نور، این چهارده کانون نور و علم، در علم و دانش مساوی و برابرند. امام باقر یا صادق (علیهما السلام) در تفسیر آیه‌ی شریف (وَمَا یعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ) (6) فرمودند:
برترین راسخان و استواران در آن علم- که در آیه به آن اشارت رفته- رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) است. خداوند متعال تمام آنچه از قرآن و تأویل بر رسولش نازل نمود، به او آموخت و آیه‌ای به آن رسول گرامی فرو نفرستاد که تأویلش و تفسیرش را به آن حضرت و جانشینانش نیاموخته باشد. (7)
امام سجاد (علیه السلام):
چرا مردم بر ما خرده گیرند [و ما را آزار دهند] سوگند به خدا درخت نبوتیم، ما کانون رحمت و دانشیم. فرشتگان بر ما فرود آینده و از نزد ما به آسمان روند. (8)
امام رضا (علیه السلام) در علائم و نشانه‌های امام و پیشوای معصوم (علیه السلام) فرمود:
امام دانشمندترین مردمان است. (9)
عایشه گوید:
[امیرالمؤمنین] علی (علیه السلام) داناترین مردم به سنت [رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)] است. (10)
امام صادق (علیه السلام):
آیا نشنیده‌اید این آیه‌ی شریفه (وَکُلَّ شَیءٍ أَحْصَینَاهُ فِی إِمَامٍ مُبِینٍ) (11) را؟ دانش تمام انبیا در علم ما هست و همه‌ی آن‌ها نزد ما گرد آمده، دانش ما برگرفته از دانش انبیا است [و از آن‌ها سینه به سینه و نسل به نسل به ما رسیده است]. (12)
حضرت قائم آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) آخرین سفیر الهی و تنها بازمانده‌ی انبیا و اوصیا است. سینه‌ی بی کران آن حضرت هم چون پدران نیکش جایگاه علم و دانش است. آن چه انبیا در مکتب وحی آموختند و آن چه پیشوایان راستین از علم و دانش و کمالات اندوختند، همه نزد آن امام فرزانه گرد آمده و آن امام همام، دانا به تمام آن‌هاست. دانش قرآن کریم و تأویل و تفسیر آن را می‌داند، سنت رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) و احکام حلال و حرام پیش اوست.
حضرت حجت، زاده‌ی زهرا و همتای امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) دریای ژرف و بی انتهای علم و معرفت است. چشمه‌های دانش از کوهسار وجودش روان است و بر فراز قله فضیلت و برتری او، هیچ کس سایه نیفکند. مرغان نیرومند و تیز پرواز عقل و اندیشه به افکار بلندش راهی نیابند. او خزانه‌دار و رازدار دانش خداوند است و درکران وجودش از جهل و نادانی اثری نیست. علم و دانشش نه مکدر و نه چرکین گردد، بلکه همیشه زلال و پاک بماند و هم چون قرآن، نو و پویا باشد و کهنه نگردد.
در زیارت آن حضرت بدین ترتیب عرض درود و احترام می‌داریم:
السلام علی العالم الذی علمه لایبید»
درود بر عالم و دانشمندی که دانش او به پایان نرسد. (13)
و در زیارت آل یس می‌خوانیم:
… و العِلم المصبوب:
و درود بر دانشی که فرود آمده.
امام باقر (علیه السلام):
دانش قرآن و سنت رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) در قلب مهدی ما شکوفا شود، همان گونه که از دانه‌ای بهترین گیاه بروید، پس هر کس از شما بازماند و به دیدار [و حضور آن تحفه‌ی عالم آفرینش] نایل آید این طور به او سلام و درود فرستد:
السلام علیکم یا اهل بیت الرحمه و النبوه و معدن العلم موضع الرساله السلام علیک یا بقیه الله فی ارضه:
درود بر شما ای خاندان رحمت و نبوت، ای مخزن علم و دانش،ای جایگاه رسالت، درود بر تو ای که خدایت تو را بر زمین باقی گذارد! (14)
امام صادق (علیه السلام):
علم، بیست و هفت حرف است. تمام انبیا دو حرف از آن را آوردند و اکنون مردم بیش از آن دو حرف را، نمی‌دانند. هنگامی که قائم ما (علیه السلام) قیام نماید بیست و پنج حرف دیگر را بیرون آورد و با آن دو حرف دیگر میان مردم انتشار دهد تا بیست و هفت حرف کامل گردد. (15)
حضرت مهدی (علیه السلام) فرزانه و فرهیخته‌ی یگانه روزگار، آن زمان که شبانگاهان غیبت، دامن سیاه و تاریک خود را برچیند و صبح‌گاهان ظهور و حضور فرارسد، پرده‌ی تاریک جهل را بدرد و درخت خرد همگان را از نور علم و دانش خویش بارور کند.
پی‌نوشت‌ها:
1- نجم ثاقب، باب2، ص81، لقب شماره 88؛ العبقری الحسان، ج10، باب بیان اسامی و القاب، ص 42.
2- بقره، آیه‌ی 29: «و او بر هر چیز آگاه است.»
3- حشر، آیه‌ی 22: «او خدایی است که معبودی جز او نیست. دانای آشکار و نهان است و او رحمان و رحیم است.»
4- بقره، آیه‌ی 33: «فرمود ایا به شما نگفتم که من غیب آسمان‌‌ها و زمین را می‌دانم و نیز می‌دانم آنچه را شما آشکار می‌کنید و آنچه را پنهان می‌داشتید؟»
5- همان، آیه‌ی 31: «و سپس علم اسماء را همگی به انسان آموخت.»
6- آل عمران، آیه‌ی 7: «تفسیر آن‌ها را جز خدا و راسخان در علم نمی‌دانند.»
7- کافی، ج1، ص 213، کتاب الحجه، باب ان الراسخین فی العلم هم…، ح2.
8- همان، ج1، ص 222، باب ان معدن العلم و شجره النبوه، ح1.
9- من لا یحضره الفقیه، ج4، ص 418، باب النوادر علامات الامام، ح5914.
10- بحارالأنوار، ج40، ص 179، تاریخ امیرالمؤمنین (علیه السلام)، باب 93، فی علمه و ان النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) علمه الف باب.
11- یس: آیه‌ی 12.
12- بحارالأنوار، ج47، ص 130، تاریخ الامام جعفر صادق (علیه السلام)، باب5، معجزاته و استجابه دعواته (علیه السلام)، ح179.
13- مفاتیح الجنان، ص 863.
14- بحارالأنوار، ج52، ص 317، تاریخ الإمام الثانی عشر، باب 27، سیرته و اخلاقه و خصائص زمانه، ح16.
15- همان، ص 337، ح73.
منبع مقاله :
عربان، رسول؛ (1386)، ترسیم آفتاب، قم: نشر خُلُق، چاپ دوم
