پدیدآورنده : محمد محمدی ری شهری
منبع: پایگاه رسمی آیت الله ری شهری

نرم خویی در معاشرت

وَ ألبِسْنِی زِینَهَ المُتّقینَ فی… لینِ العَریکَه‌.[۱]

در ادامه تبیین ویژگی‌های انسان‌های باتقوا و صالح که در این بخش از دعای نورانی مکارم الاخلاق آمده است، به صفت «لین العریکه» می رسیم.

«عریکه» در لغت این چنین معنا شده است:

العَرِیکَهُ: الطبیعه یقال فلان لین‌ العَرِیکَهِ إذا کان سلسا مطواعا منقادا قلیل الخلاف و النفور. [۲]

عریکه، یعنی طبیعت، گفته می شود فلانی طبعی نرم دارد، هنگامی که نرم خوی، فرمانبردار و دنباله رو باشد و کمتر با دیگران مخالفت کند و کمتر دیگران را از خود ناراضی کند.

«لین» نیز به معنای نرمی و لطافت است، پس «لین العریکه» یعنی در برخوردهای اجتماعی دارای طبع نرم بودن، نرم خو و نرم گو بودن.

کلمه «عریکه» در قرآن نیامده است؛ ولی «لین» به کار رفته است. خداوند به حضرت موسی و حضرت هارون (علیهما السّلام) سفارش می کند که با فرعون با نرمی سخن گویند:

﴿فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشى﴾[۳]

و با او به نرمى سخن گویید باشد که او پند گیرد یا بهراسد.

اشاره به این که ، نرم گویی در اثرپذیری سخن نقش دارد.

همچنین نرم خویی پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) را مایه جاذبه ایشان دانسته است:

﴿فَبِما رَحْمَهٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ…﴾[۴]

پس به برکت رحمتی از جانب خداوند با آنان نرمخویى ورزیدى و اگر درشتخویى‌ سنگدل مى‌بودى از دورت مى‌پراکندند.

بنا بر این، اولین نکته در تبیین این فراز همین است که این خصلت ریشه قرآنی دارد، و دومین نکته هم این است که این خصلت از ویژگی های برجسته پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) بود.

امیر المؤمنین (علیه السّلام) در توصیف پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) می‌فرماید:

ألیَنُهُم عَریکَهً. [۵]

از همه نرمخوتر بود.

در اینجا نمونه ای از نرم خویی و مدارای ایشان در برخورد با دیگران را بیان می کنیم، تا الگویی باشد برای همه ما، روحانی و مبلغ برای اینکه جاذبه داشته باشد و بخواهد سخنانش در دیگران اثرگذار باشد، باید این خصلت را در خود تقویت کند.

در کافی روایتی آمده که امام باقر (علیه السّلام) می فرماید: مردى یهودى بر رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) وارد شد و عایشه هم در حضور آن حضرت بود و گفت: «السام علیکم»، یعنى مرگ بر شما، رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در پاسخ فرمود: «علیکم»، سپس یهودی دیگرى آمد و مانند همان را گفت و رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نیز مانند قبلی به او پاسخ داد، سپس سومى وارد شد و همان گونه گفت و رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) همانطور که به دو نفر قبلی جواب داده بود، جواب او را داد، عایشه خشمگین شد و گفت: مرگ و خشم و لعنت بر شما باد اى گروه یهود و اى برادران میمون-ها و خوک ها، رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) به عایشه فرمود:

یَا عَائِشَهُ، إِنَّ الْفُحْشَ‌ لَوْ کَانَ مُمَثَّلًا، لَکَانَ مِثَالَ سَوْءٍ، إِنَّ الرِّفْقَ لَمْ یُوضَعْ عَلى‌ شَیْ‌ءٍ قَطُّ إِلَّا زَانَهُ‌، وَ لَمْ یُرْفَعْ عَنْهُ قَطُّ إِلَّا شَانَهُ.

اى عایشه اگر فحش به صورتى مجسم می شد هر آینه بد صورتى داشت، نرمش و مدارا بر هیچ چیز نهاده نشده جز اینکه آن چیز را آراسته است، و از هیچ چیز برداشته نشده جز اینکه آن را زشت ساخته است.

عایشه گفت: اى رسول خدا آیا نشنیدى که اینها گفتند: «السام علیکم»؟! فرمود:

بَلى‌، أَ مَا سَمِعْتِ مَا رَدَدْتُ عَلَیْهِمْ، قُلْتُ: عَلَیْکُمْ؟ فَإِذَا سَلَّمَ عَلَیْکُمْ مُسْلِمٌ، فَقُولُوا: سَلَامٌ‌ عَلَیْکُمْ، وَ إِذَا سَلَّمَ عَلَیْکُمْ کَافِرٌ، فَقُولُوا: عَلَیْکَ. [۶]

چرا، مگر تو آنچه را من در پاسخشان گفتم نشنیدى؟ اینکه گفتم: «علیکم»؟ پس هرگاه مسلمانى به شما سلام کرد به او بگویید: «سلام علکیم» و هرگاه کافرى بر شما سلام کرد در پاسخش بگویید: «علیک».

این برخورد پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) با کسانی است که به تعبیر قرآن ﴿أَشَدَّ النَّاسِ عَداوَهً لِلَّذِینَ آمَنُوا﴾ هستند و نشان-دهنده اهمیت نرم برخورد کردن با دیگران حتی دشمنان است.