نشانه‌های نمازگریزی در جامعه امروز ما چیست؟
سؤال شما مربوط می‌شود به آسیب‌‌شناسی اجتماعی نماز، و گستره وسیعی را در برمی‌گیرد، که در این نوشتار مجال بررسی آن نیست امّا آنچه در اینجا لازم است به آن اشاره شود نکات زیر است:
1. نمازگریزی، رفتار غالب جامعه ما نیست تا این‌که نشانه‌های آن را در سطح کلان اجتماعی و نسبت به همه افراد شناسایی کنیم، بلکه آمارها و تحقیقات میدانی انجام شده نشان می‌دهد که اکثریت افراد جامعه ما اهل نماز هستند. شرکت فعّال مردم به ویژه جوانان و نوجوانان در نماز جمعه و جماعات، خود گواه روشنی است بر این مطلب که تنها عده قلیلی از افراد هستند که می‌توان آنها را نمازگریز به معنای دقیق کلمه نامید. البته هستند افرادی که نماز را سبک می‌شمرند و با شرایط و کیفیت لازم انجام نمی‌دهند که به آن اشاره خواهد شد.[1]
2. نشانه‌های نمازگریزی را از راه‌های متفاوت می‌توان تشخیص داد از جمله طرح پرسشنامه و سنجش میزان علاقمندی و پایبندی افراد به نماز، مصاحبه و نظر خواهی افراد درباره نماز، مشاهده رفتارهای افراد در جامعه. ما در این نوشتار به نشانه‌های رفتاری نمازگریزی اشاره می‌کنیم. به طور کلی نشانه‌های نمازگریزی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود. 1. نشانه‌هایی که به طور مستقیم و صریح حکایت از نمازگریزی افراد دارند. 2. نشانه‌هایی که به نحوی می‌تواند نشانه نمازگریزی باشند.
مهمترین نشانه‌های نمازگریزی عبارتند از:
1. عدم پایبندی به ارزش‌های اسلامی؛
یکی از بارزترین نشانه‌های رفتاری نمازگریزی، قطع رابطه کردن با آفریدگار هستی است. اگر می‌بینیم افرادی به مقدسات و ارزش‌های اسلامی پایبند نیستند، این خود نشانه نمازگریزی است، اگر اهل نماز باشند، قطعاً به دیگر مقدسات و ارزش‌های اسلامی نیز پایبند خواهند بود؛ چون خداوند در قرآن می‌فرماید: «إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ»[2] نیکی‌ها بدی‌ها را از بین می‌برد یعنی انجام کارهای خوب هم آثار اعمال زشتی را که انسان در گذشته مرتکب شده است، از بین می‌برد و هم از انجام اعمال زشت و ناپسند در آینده جلوگیری می‌کند. لذا اگر دیدیم افرادی به اعمالی که با نماز منافات دارد اقدام می‌کنند، مانند اعتیاد، دزدی، دروغ، تهمت و… می تواند نشانه این باشدکه اهل نماز نیستند. در جای دیگر خداوند می‌فرماید: «ان الصلاه تنهی عن الفحشاء و المنکر».[3] نماز انسان را از فحشاء و منکرات باز می‌دارد. افرادی که به فحشاء و منکرات عادت کرده‌اند و مرتکب می‌شوند، نشانه این است که یا اصلاً نماز نمی‌خوانند و یا اگر هم نماز می‌خوانند نماز واقعی نیست. خداوند درباره اینگونه افراد می‌فرماید: کسانی که دوست دارند فحشاء و منکرات در جامعه اسلامی فراوان شود. آنان به عذاب دردناک در دنیا و آخرت گرفتار می‌شوند.»[4] برخی از نمودهای فحشاء و منکرات که متأسفانه در جامعه ما به ویژه در بین جوانان و نوجوانان دیده می‌شود و به نحوی نشانه نمازگریزی هم می‌تواند باشد، موارد زیر است:
الف: بدحجابی و عدم پوشش مناسب دختران و بانوان:
ب: پوشش و ظاهر نامناسب پسران؛ آرایش موی سر به سبک جوانان منحرف غربی، بکارگیری وسایل تزئینی غیر متعارف، گردنبند و ساعت طلا، پوشیدن لباس‌هایی با نشانه‌ها و عکس‌های خارجی.
ج: ترویج، تکثیر، مشاهده فیلم‌های ویدئویی، ماهواره‌ای مبتذل و… .
د: ارتباط نامناسب و غیرشرعی دختران و پسران، مزاحمت‌های خیابانی و تلفنی.
ه : ایجاد شبهه در مورد مسایل شرعی و نماز؛ مانند این‌که گفته شود، چرا نماز بخوانیم مگر خدا به نماز ما احتیاج دارد؟ یا این‌که گفته شود دلت پاک باشد دیگر هر کار می‌خواهی انجام بدهی حتی نماز هم نخوانی، مسأله‌ای نیست. تمامی این رفتارها و گفتارها نشانه این است که افراد تقیّد چندانی به نماز ندارند.
2. سبک شمردن و سهل‌انگاری در نماز؛
ارزش‌گذاری به نماز، نشانه ایمان به خدا است و بی‌اعتنایی و سهل‌انگاری، دلیل ضعف عشق و علاقه به معنویات و نشانه نمازگریزی است. خداوند درباره نمازگذارانی که نسبت به نمازشان سهل‌انگار و بی‌اعتنا هستند و گاهی می‌خوانند و گاهی نمی‌خوانند می‌گوید: وای بر آنان.[5] بنابراین افرادی که به طور دایمی پایبند به نماز نیستند یا در اول وقت نماز نمی‌خوانند و یا نماز را سریع و بدون رعایت آداب و شرایط آن انجام می‌دهند. هر کدام تا حدودی نشانه نمازگریزی و عدم علاقه به نماز می‌تواند باشد. آنچه بیان گردید نشانه‌های اصلی نمازگریزی است، امّا موارد دیگری نیز وجود دارد که لزوماً نشانه نمازگریزی نیست امّا به نحوی می‌تواند نشانه بی‌اعتنایی به نماز باشد مانند موارد زیر:
عدم حضور در مراسم نماز جمعه و جماعت؛
یکی از نشانه‌های بی‌اعتنایی به نماز ، شرکت نکردن در مراسم نماز جمعه و جماعت بدون عذر و مشکل شرعی است. اگر می‌بینیم افرادی همیشه یا اغلب در نماز جمعه و جماعت شرکت می‌نمایند، به این نتیجه می‌رسیم که به نماز اهمیت می‌دهند و در دیگر مواقع نیز به احتمال زیاد نمازشان را در اوّل وقت به جا می‌آورند در مقابل اگر دیدیم نماز جمعه یا جماعت در شهری خلوت بود و فقط عده کمی در مراسم شرکت نمودند، نشانه بی‌اعتنایی و بی‌توجهی افراد آن شهر و روستا به نماز است و در این صورت زمینه‌ها و علل آن را باید جستجو نمود چون بی‌اعتنایی به نماز نیز ممکن است به مرور زمان تبدیل به عادت شده و به نمازگریزی منجر شود.
عدم اهتمام به نماز اول وقت
یکی دیگر از نشانه های اهمیت ندادن به مسأله نماز در جامعه این است که افراد در مواقع نماز بجای آن‌که کار خود را تعطیل نموده مشغول نماز شوند ـ البتّه با این فرض که اگر کار را تعطیل کنند مشکل خاصی هم پیش نمی‌آید ـ به کار ادامه دهند، و یا در سطح شهر چه بسا افرادی را مشاهده می‌کنیم که در موقع نماز به تفریح وگشت و گذار و خرید مشغول هستند و یا جوانان و نوجوانان مشغول ورزش و فوتبال هستند، اینها همه به نحوی می‌توانند حکایت از نوعی نمازگریزی و اعتنا نکردن به نماز اول وقت داشته باشند. و یا به تعبیر دقیق‌تر، برخی از این عوامل ممکن است در مرور زمان به نمازگریزی منجر شود.
آنچه بیان گردید عمده‌ترین نشانه‌های نمازگریزی و بی‌اعتنایی به فریضه نماز در جامعه ما بود که با مشاهده آنها یا به طور مستقیم و یا غیر مستقیم می‌توان به نمازگریزی افراد پی برد. امیدواریم خداوند به همه ما توفیق عنایت کند که هم خود از نمازگزاران واقعی بوده و هم با زمینه‌ها و علل نمازگریزی در جامعه مبارزه نماییم و در نتیجه بتوانیم فرهنگ نماز را در جامعه نهادینه کنیم. انشاءالله.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. دبیرخانه دائمی اجلاس سراسری نماز . نماز و زندگی . ستاد اقامه نماز . 1377 .
2. مجموعه مقالات اجلاس ششم . ستاد اقامه نماز . 1376 .
3. ستاد اقامه نماز . نماز زیباترین جلوه نیایش . ستاد اقامه نماز . 1377 .
پی نوشت ها:
[1] . قرائتی . محسن . نماز حقیقت درخشنده . ص 25ـ21 . ستاد اقامه نماز . 1376 . و نیز مسجد جامعی . احمد . نیایش . شماره 7 و 8 . ص 43ـ37 . ستاد اقامه نماز .
[2] . هود/114 .
[3] . عنکبوت/45 .
[4] . نور/19 .
[5] . ماعون/5 .
